خبرگزاری مهر، گروه استانها - رضا آرمانیان: یکی از مهمترین آسیب‌هایی که می‌تواند زندگی جوامع بشری را تهدید کند، حوادث غیر مترقبه طبیعی و غیر طبیعی است. امری که شاید خیلی نتوان در قسمت طبیعی آن دخل و تصرفی کرد یا جلوی وقوع آن را گرفت. اما در قسمت غیر طبیعی آن قطعاً می‌توان کارهایی انجام داد.
به هر حال یکی از مهمترین نکات مورد توجه بعد از وقوع هر حادثه‌ای خواه طبیعی یا غیر طبیعی مدیریت بحران حوادث است امری که در کشور ما با وجود حرف و سخن‌ها و آئین نامه‌های داخلی و لزوم آمادگی‌های دستگاه‌ها و سازمان‌ها باز هم آنچنان که باید انجام نمی‌شود. از مدیریت در زمان بحران که بگذریم باید به این امر توجه داشت که حتی بعد از بحران هم فکری برای جلوگیری از تکرار مجدد آن نمی‌شود.
در آغازین روزهای ماه جاری بود که باد و طوفان در مشهد آسیب‌های جدی به چندین سازه در حال ساخت زد و حتی یکی از سازه‌ها به شکل رعب آوری ریزش کرد. امری که این سوال را به ذهن متبادر می‌کند که چطور باید از وقوع چنین آسیب‌هایی پیشگیری کرد و حالا که این اتفاق روی داده چه تدابیری برای آینده می‌توان در نظر داشت تا دیگر شاهد چنین آسیب‌های مالی و شاید هم جانی نباشیم.
پیشگیری بهتر از درمان
شاید واکاوی این رویداد اندکی دیر شده باشد اما وقتی قرار باشد به سراغ تدابیر مورد نظر مسئولان و دست اندر کاران امر برویم تازه آغاز ماجرا است چرا که آن طوفان و تند باد آمد و سازه خراب شد و فرو ریخت و تمام شد اما از این به بعد قرار است چگونه پیش برود و آیا باز هم قرار است شاهد چنین حوادثی باشیم یا پیشگیری را به جای علاج در پیش بگیریم؛ حوادثی که شاید طبیعی بوده و دست آن تند باد نامیمون بوده است اما به گفته محمد حسین شرکا، رئیس نظام مهندسی ساختمان خراسان رضوی کامل نبودن جوشکاری پای سازه مهمترین عامل آن محسوب می شده است.
شرکا در گفتگو با مهر با تاکید بر اینکه علت اصلی ریزش سازه در آن باد و طوفان شدید کامل نبودن جوشکاری پایه سازه بوده است، می‌گوید: برای همین علت است که در فیلم‌ها سازه به یکباره ریزش می‌کند، اگر نه قاعدتاً نباید در یک باد و طوفان چنین مسئله‌ای پیش می‌آمد.
وی با بیان این نکته فنی که لابلای اسکلت خالی است و باد را رد می‌کند، می‌افزاید: معمولاً سازه را که برپا می‌کنند جوش کامل نمی‌زنند ولی در این مورد بی احتیاطی شده است؛ اشتباهی که صورت گرفته این بوده که پای ستون اصلاً محکم نبوده و این بدترین کار ممکن بوده است معمولاً سازه را که برپا می‌کنند جوش کامل نمی‌زنند ولی در این مورد بی احتیاطی شده است؛ اشتباهی که صورت گرفته این بوده که پای ستون اصلاً محکم نبوده و این بدترین کار ممکن بوده است.
شرکا با اشاره به اینکه در برپایی سازه حداقل یک کلاف را محکم می‌کنند که سازه مشکل ساز نشود و بقیه را تک خال جوش می‌زنند، ابراز می‌کند: اشتباه این بوده که پای ستون جوش کامل نداشته که این بدترین کار ممکن بوده است اما باید یک کلاف را محکم می‌کردند. برای پیشگیری و احتیاط لازم می‌توانستند کاری کنند که چنین اتفاقی نیفتاد.
لزوم بازآموزی برای پیشگیری از فجایع
وی می‌افزاید: حالا کوتاهی شده یا ناظر دقت نکرده؛ به هر حال سهل انگاری شده ولی اسکلتی که به این شکل ریزش می‌کند معلوم است که جوشکاری کامل نبوده وگرنه اسکلت در حالت هوایی باید باد را رد کند. در هر صورت در حال بررسی برای دادن اخطار هستیم تا دست اندرکاران ساخت و ساز مراقب این مشکلات و تغییرات جوی باشند.
شرکا در پاسخ به مهر برای لزوم پیشگیری از چنین مواردی در آینده، معتقد است: برای پیشگیری از چنین مواردی فقط نیاز به آموزش است. متأسفانه دانشگاه‌هایی که مدرک می‌دهند خیلی سطح علمی فارغ التحصیل را در نظر نمی‌گیرند! الان ورود به حرفه داریم ولی متأسفانه افراد از نظر علمی ضعیف هستند لذا تنها راه، آموزش و باز آموزی خواهد بود و سازمان نظام مهندسی برای پیشگیری از چنین مواردی کلاس‌های آموزشی در آینده در نظر دارد.
وی با تاکید بر اینکه این خطای بزرگی بوده که باید با آموزش جلوی گسترش آن گرفته شود، می‌گوید: در سال ۹۸ تقریباً هشت میلیون متر مربع پروانه ساختمانی ثبت شده که این یکی و دو سازه در برابر آن حجم پروانه ساختمانی چیزی نیست هر چند ممکن است سازه‌هایی هم مشکل داشته‌اند.
اولین مسئله پیشگیری است
خبرنگار مه ر برای بررسی بیشتر این امر به سراغ کارشناس حوزه مدیریت بحران رفت. مهدی یاراحمدی، استاد مدیریت آموزشی دانشگاه آزاد مشهد و کارشناس در این حوزه در پاسخ به تدابیر لازم برای پیشگیری و مدیریت در پسابحران به مهر می‌گوید: در فضای بحران و مناسباتی که در اثر آن به وجود می‌آید چه در عرصه بحران‌های طبیعی چه در عرصه بحران‌های غیر طبیعی اولین مسئله پیشگیری است یعنی شروع فرآیند و سیکل بحران با پیشگیری خواهد بود.
وی با اشاره به باد و طوفان اخیر در مشهد و تخریب چند سازه ساختمانی در حال ساخت می‌گوید: وقتی صحبت از پیشگیری می‌شود یعنی بخشی از اقدامات منتهی به یک سلسله اقداماتی که بتواند حوادث غیر مترقبه طبیعی و غیر طبیعی را پیش بینی و از بروز آنها پیشگیری به عمل بیاید اگر مرحله پیشگیری به صورت مناسبی صورت بگیرد بسیاری از هزینه‌ها کاهش پیدا می‌کند و بسیاری از بلایا از سر مردم برداشته می‌شود و خسارات و هزینه‌هایی که به وجود می‌آورد را کاهش می‌دهد. اگر مرحله پیشگیری به صورت مناسبی صورت بگیرد بسیاری از هزینه‌ها کاهش پیدا می‌کند و بسیاری از بلایا از سر مردم برداشته می‌شود و خسارات و هزینه‌هایی که به وجود می‌آورد را کاهش می‌دهد
یار احمدی می‌گوید: در کشوری چون ژاپن که انواع و اقسام بلایای طبیعی از زلزله‌های وحشتناک تا سونامی و آتش فشانها وجود دارد، بیشترین سرمایه گذاری در قسمت پیشگیری انجام می‌شود؛ یعنی اتفاقات غیر مترقبه پیش بینی و نسبت به انعطاف پذیری و تاب آوری در سازه‌ها برنامه ریزی می‌شود. امری که ما خیلی بدان فکر نمی‌کنیم.
وی با بیان اینکه اکنون عوامل آب و هوایی و هواشناسی تا هفته‌های آتی با مطالعه نقشه‌های جغرافیایی و حرکت باد و وزش آن به راحتی پیش بینی می‌شود، ادامه می‌دهد: در همین اتفاقات اخیر در ارتباط با سرمای حداکثری مشهد یا طوفان‌های وحشتناکی که قرار است وارد شود این امر وجود داشت اما مسئله این است که ما این سازه‌ها را در فضای طبیعی پیش بینی می‌کنیم یعنی حداکثر استحکام در فضای طبیعی و هیچ فکری برای حوادث نمی‌کنیم.
یاراحمدی می‌گوید: زمانی که این حداکثر استحکام در فضای طبیعی از یک سقف عبور کند و به یک حد غیر طبیعی مانند طوفانی که دیدیم، برسد، بحران‌های اینچنینی ایجاد می‌کند که ممکن است به جان و مال مردم و ساختمانهای دولتی و غیر دولتی و عمومی آسیب‌هایی اینچنینی وارد کند.
لزوم اعمال فاکتور تاب آوری در ساختمان‌ها
وی راه حل این امر را اینچنین توضیح می‌دهد: اگر ما بتوانیم در مرحله پیشگیری چند فاکتور را مورد مطالعه و اعمال و اجرا قرار دهیم خیلی از این اتفاقات روی نمی‌دهد که یکی بحث انعطاف پذیری، یکی بحث تاب آوری و یکی هم بحث مقاومت در برابر همین بلایا و اتفاقات به صورت پیش بینی نشده است.
این کارشناس با بیان اینکه دانش این مسائل در عرصه‌های مختلف وجود دارد و ما الان مشکل دانش نرم افزاری در این عرصه نداریم، می‌افزاید: ما مشکل وفاداری به دانش داریم یعنی مسئله ما الان اعمال آن چیزی است که می‌دانیم. ما می‌دانیم این سازه را که برپا کنیم با یک طوفان مواجه شود دچار اشکالاتی می‌شود اما این را لحاظ نمی‌کنیم ما مشکل وفاداری به دانش داریم یعنی مسئله ما الان اعمال آن چیزی است که می‌دانیم. ما می‌دانیم این سازه را که برپا کنیم با یک طوفان مواجه شود دچار اشکالاتی می‌شود اما این را لحاظ نمی‌کنیم؛ در واقع دستگاه‌های نظارتی و عواملی که استانداردها را نظارت می‌کنند نسبت به تحقق مسائل علمی و استاندارها موظف هستند.
وی ادامه می‌دهد: بسیاری از خرابی ساخت و سازها یا در گودبرداری‌ها یا ریزش ساختمان‌ها به دلیل عدم رعایت همین استانداردهاست اگر استانداردها رعایت شود قطعاً چنین اتفاقاتی نمی‌افتد لذا هم نظام مهندسی تکالیفی در این مسیر دارد و هم شهرداری و مدیریت شهری و بسیاری از سازمان‌های دیگر همچون قوه قضائیه و سازمانهایی که مسئول پیشگیری از جرایمی هستند که ممکن است در حوزه شهرسازی رخ دهد.
این مدرس دانشگاه می‌گوید: فضای مدیریت بحران باید مجموعه‌ای از عوامل مدیریتی را در کنار هم قرار دهد؛ ما بخش نرم افزاری و بخش سخت افزاری داریم، در سال‌های اخیر در حوزه بحران و فضاهای اینچنینی نظام‌های نرم افزاری خیلی توسعه پیدا کرده ولی وقتی قرار است در میدان عمل خود را نشان دهد، اتفاق نمی‌افتد.
از نبود هماهنگی تا نداشتن چالاکی
یاراحمدی با بیان اینکه شاید حلقه مفقوده این جریان آن هماهنگی است که باید در حوزه دستگاه‌های اجرایی باشد، می‌گوید: متأسفانه آن هماهنگی لازم و چالاکی مورد نیاز در بین دستگاه‌های اجرایی استان وجود ندارد.
وی می‌گوید: شاهد موارد زیادی بودیم که اخبار اعلام کرده سه روز دیگر یخبندان می‌شود و چنین و چنان و توصیه‌هایی برای کشاورزان یا دامداری‌ها می‌کند ولی آن سامانه اجرایی که چالاک باشد و بتواند خود را سریع با شرایط وقف داده و هماهنگ کند وجود ندارد یعنی از یک طرف این دستگاه‌ها چالاک نیستند و از طرفی بین دستگاه‌های تنبل هماهنگی وجود ندارد لذا اتفاقاتی به وجود می‌آید که خساراتی را برای مردم ایجاد می‌کند.
سالهاست درگیر مدیریت‌های ناکارآمد در زمان بحران و حتی پسابحران هستیم، پسابحران از این لحاظ که با وجود آنکه بارها شاهد اتفاقی غیر مترقبه بوده‌ایم اما درس نگرفته‌ایم و خود را برای تکرار مجدد آن و پیشگیری از خسارات احتمالی که پیشتر هم تجربه کردیم مهیا نکرده‌ایم. امری که به خوبی در تندباد اخیر در مشهد و تخریب چندین سازه در حال ساخت تجربه کردیم اما باز هم درس نمی‌گیریم.
