صنایع دستی بخشی از سنت، فرهنگ، و هویت اصیل ایرانی است؛ بنابراین معرفی صنایع دستی به منزله پشتوانه‌ی هویتی و فرهنگی جامعه اهمیت زیادی دارد. صنایع دستی و هنرهای بومی در مناطق مختلف کشور علی رغم و فراز و نشیب‌هایی که پشت سر گذاشته‌اند با تلاش و پشتکار هنرمندان این عرصه همچنان زنده و پویا هستند.
صنایع دستی استان قم نیز مانند سایر مناطق کشور از پیشینه و قدمت دیرینه‌ای برخوردار است. ۵۳ رشته صنایع دستی فعال در قم وجود دارد که مهم‌ترین و شاخص‌ترین آن‌ها شامل؛ زیورآلات سنتی و انگشتر سازی، منبت کاری، سفال و سرامیک، خراطی، محصولات چرمی دست‌دوز، ساخت ابزار آلات فلزی؛ داس، قیچی، حجاری، معرق و کاشی سازی است.
آنچه در این بین اهمیت دارد این است که نسل جوان امروز هنرهای بومی و ظرفیت های بی نظیر کشور را به عنوان پشتوانه‌ی هویتی برای خود بشناسد و در حفظ و رونق و انتقال آن به نسل‌های بعدی عملکردی موثر داشته باشد، چرا که قطعا شناخت درست از هویت تاریخی و فرهنگی و انجام فعالیت‌های هنری و صنایع دستی در جهت دهی درست به جوانان در راستای ارتقای سرمایه اجتماعی کشور موثر خواهد بود.
در همین راستا این‌بار با هدف آگاهی از ظرفیت هنر انگشترسازی، حکاکی روی سنگ و قلم‌زنی رکاب به عنوان یکی از مهم‌ترین هنرهای صنایع دستی استان قم به گفت‌وگو با یکی از هنرمندان فعال در این حوزه پرداختیم.
مهندس علی اکبر رمضانی هنرمند فعال در حوزه حکاکی روی نگین و قلم زنی بر روی رکاب انگشتر است. او که متولد سال ۱۳۶۶ در قم است، به گفته خودش ۱۱ سال در هنر حکاکی روی نگین و قلم زنی بر روی رکاب انگشتر فعالیت می‌کند.
او می‌گوید: در ابتدا تولیدات هنری‌شان به صورت غیر مستقیم به خارج از کشور صادر می‌شد اما در حال حاضر نزدیک به ۵ سال است که به صورت مستقیم با مجموعه‌ای در حاشیه خلیج فارس قرارداد داریم و به تولید آثار کلکسیونی می‌پردازدیم. امضا و برندی که ما در این سال‌ها از آن استفاده می‌کنیم امضای حاتم بوده و بر روی کارهای کلکسیونی امضای حاتم طایی حکاکی می‌شود.
در ادامه گفت‌وگوی ایسنا با این هنرمند قمی را می‌خوانید.
علی اکبر رمضانی در گفت‌وگو با ایسنا، عنوان کرد: کار ما تولید یک انگشتر خام است که روی نگین‌های جواهری و یا نگین‌های معنوی مثل عقیق، یشم و دُر اذکار، اسماءالله و اسماء ائمه را پیاده‌سازی و حکاکی می‌کنیم؛ بعد از آن اصلی ترین مرحله کار قلم‌زنی سه‌بعدی و حکاکی نقش‌ونگار در رکاب انگشتر است که کار را نسبت به دیگر کارها متمایز می‌کند.
وی با بیان اینکه ما صرفا انگشتر ساز نیستیم، افزود: تولید یک اثر از انگشتر خام تا حکاکی نگین، قلم زنی روی رکاب و در نهایت محصول نهایی از هم جدا نیست و همانند حلقه‌های یک زنجیر مجموعه‌ای از هنرها را در برمی‌گیرد.
رمضانی ادامه داد: می‌توان گفت هر کاری که از برند حاتم و در کارگاه ما تولید می‌شود از جمله کارهای خاص، منحصر به فرد و کلکسیونی است که نمونه‌های خارجی ندارد؛ چون طرح‌های ما به‌صورت کاملا ابداعی است و طرح‌ها و هر ترکیبی که بر روی انگشترها پیاده می‌شود برای اولین‌بار، خاص و کلکسیونی است.
وی در خصوص شروع فعالیت هنری‌اش، گفت: ۱۱ سال قبل با توجه به اینکه سلیقه، علاقه و استعداد هنری داشتم و همسرم نیز روحیه و ذوق هنری داشتند و در زمینه خطاطی فعالیت می‌کردند به‌صورت کاملا اتفاقی با هنر حکاکی نگین و قلم زنی بر روی رکاب آشنا و وارد این بازار شدیم.
این هنرمند اضافه کرد: فعالیت خودمان را با ابزارهای ابتدایی و تقریبا بدون هیچ هزینه‌ی اولیه‌ای و بدون حضور استاد شروع کردیم و به دلیل استعداد، علاقه و تلاش و پشتکاری که داشتیم در مدت زمان کوتاهی به صورت حرفه‌ای جذب بازار شدیم و در زمینه حکاکی، کارهای دستی فوق عمیقی تولید کردیم. اگر چه در ابتدا کارهای ما به صورت غیر مستقیم صادر می‌شد اما امروز تمامی کارها بدون استثنا و مستقیم به خارج از کشور صادر می‌شود.
رمضانی افزود: بعد از تولید انگشتر و حکاکی روی سنگ؛ قلم‌زنی روی رکاب در دو سطح درجه یک و قلم‌زنی فاخر و کلکسیونی انجام می‌شود و کارهای تولیدی با امضای تجاری حاتم ماهیانه به خارج از کشور ارسال می‌شود؛ در حال حاضر نام هنری حاتم در حاشیه خلیج فارس نامی کاملا شناخته شده است که کلکسیونرها با آن ارتباط گرفته‌اند و به دنبال جمع‌آوری این آثار هستند.
شاخصه‌ی بارز هنرمندان قمی؛ تولید دستی و سنتی انگشتر است
وی در پاسخ به این سوال که هنر انگشترسازی هنرمندان قمی چه شاخصه بارزی نسبت به دیگر هنرمندان کشور دارد، انتخاب قم به عنوان شهر ملی انگشتر را مورد تاکید قرارداد و گفت: در شهرهای همچون شیراز، اصفهان و مشهد انگشتر تولید می‌شود، به همین جهت چرایی انتخاب قم به عنوان شهر ملی انگشتر مورد پرسش قرار می‌گیرد که در پاسخ باید بگوییم در قم نزدیک به ۱۲۰۰ نفر مشغول ساخت انگشتر به صورت دستی هستند و به این معنا که مراحل تولید از انگشترسازی تا حکاکی و قلم‌زنی، سنتی انجام می‌شود و ماشین در فرآیند تولید اثر دخیل نیست.
رمضانی در ادامه عنوان کرد: در شهر بزرگی مثل مشهد که هنرمندان بسیار زیادی دارد، کارها بیشتر به‌صورت ماشینی یعنی رکاب‌های سیلندری، حکاکی‌های سی ان سی و قلم‌زنی‌های لیزری و ماشینی تولید می‌شود؛ اما در قم این مسئله بسیار متفاوت است و اکثر هنرمندان به‌صورت سنتی و دستی تولیدات درجه یک در سطح کشور ارائه می‌کنند.
قیمت بالای نقره؛ چالشی برای هنر انگشترسازی
وی مهم‌ترین چالش هنر انگشترسازی به خصوص در ماه‌های اخیر را قیمت بالای نقره دانست و گفت: حدود ۵ سال پیش قیمت نقره گرمی ۲ تا ۳ هزار تومان بود. بنابراین هنرمند به راحتی کار تولید می‌کرد، حتی در طول یک سال و نیم قبل نقره گرمی ۱۵ تا ۱۶ هزار تومان بود، اما در حال حاضر نقره به گرمی حدود ۵۰ هزار تومان رسیده است.
این هنرمند ادامه داد: افزایش قیمت نقره و ابزار حکاکی و قلم‌زنی و به تبع آن افزایش اجرت ساخت، سبب گران قیمت شدن محصول نهایی می‌شود؛ بنابراین این مسئله منجر به ریزش خرید و افت بازار می‌شود.
رمضانی با بیان اینکه افزایش تعداد هنرمندان فعال در حوزه انگشترسازی نمی‌تواند لطمه‌ای را به بازار وارد کند، تصریح کرد: با توجه به این که هنرمندان در زمینه‌های متنوع هنری در سطوح مختلف کار می‌کنند، به این معنا که برخی، کارهای بازاری و برخی دیگر کارهای درجه یک و یا فاخر و کلکسیونی تولید می‌کنند، لذا ورود موجی از جمعیت در یک بازار در سطوح پایین‌تر که تلاش دارند سهم خود را در بازار داشته باشند منجر به رقابتی شدن قیمت‌ها و ایجا تلاطم می‌شود. در حالی که هر چه تعداد هنرمندان انگشترساز بیشتر شود افرادی که در سطوح بالا کار می‌کنند برجسته‌تر دیده می‌شوند و با توجه به کیفیت، تقاضای بیشتری خواهند داشت.
این هنرمند تصریح کرد: مشکلات اقتصادی کیفیت تولیدات را کاهش می‌دهد؛ چرا که خریدار بودجه کافی برای خرید محصول درجه یک را ندارد، بنابراین از هنرمند این تقاضا را دارد که کارهایی با کیفیتی پایین اما با قیمت مناسب‌تر تولید کند.
کپی‌برداری به دامنه هنر لطمه وارد می‌کند
رمضانی با اشاره به این که یکی از مضرات و آفت‌هایی که بسیاری از هنرمندان عرصه انگشترسازی به ویژه کسانی که در سطوح بالا کار تولید می‌کنند کپی‌برداری از طرح‌ها است، بیان کرد: به‌عنوان مثال هنرمندی برای ایده و ابداع یک طرح یک‌ماه زمان صرف کرده است، اما به محض تولید اثر و انتشار تصاویر آن طرح در فضای مجازی، افرادی که در سطوح پایین کار می‌کنند و اصولا تازه واردها که اسم و رسمی ندارند و به دنبال کسب منفعت هستند آن طرح را با کیفیت بسیار کمتر کپی می‌کنند که این مسئله به معنای واقعی به دامنه هنر لطمه وارد می‌کند.
وی ادامه داد: به دلیل کپی‌برداری از طرح‌ها، هنرمندان فعال در حوزه انگشترسازی، حکاکی روی نگین و قلم‌زنی بر روی رکاب که آثار فاخر با طرح‌های ابداعی تولید می‌کنند، آثار تولیدی خود را در فضای مجازی قرار نمی‌دهند.
رمضانی با بیان اینکه نمونه‌های کپی از طرح‌های فاخر با کیفیت و قیمت پایین، خریداران آثار درجه یک را دلسرد می‌کند، عنوان کرد: هنرمندان تنها می‌توانند با ثبت برند و امضای خودشان از کپی‌برداری‌ها جلوگیری کنند؛ البته این مسئله که هنرمند هر اثری که تولید می‌کند را به ثبت برساند و برای آن نشان مرغوبیت کالا دریافت کند با توجه به پروسه طولانی آن تقریباً کار نشدنی است.
انگشترسازی ایران ظرفیت بالایی برای صادرات دارد
وی با تاکید بر ظرفیت بالای صادرات این هنر، گفت: ایران یکی از قوی‌ترین کشورها در زمینه تولید انگشتر است و به ضرس قاطع می‌گویم تمام کشورهای حاشیه خلیج‌فارس اگر تولیدی هم دارند قطعا ریشه آن در ایران است و این هنر را در کشور ما کسب کردند و آن را توسعه دادند، البته به هیچ‌عنوان سطح تولیدات آن‌ها قابل مقایسه با هنرمندان کشور ما نیست.
وی ادامه داد: بیش از ۹۰ درصد تولیداتی که در حاشیه خلیج فارس به فروش می‌رسد کارهای ایرانی است و این یک ظرفیت بسیار عظیم است که ما بتوانیم صادرات غیر نفتی داشته باشیم، به عنوان مثال قیمت یک انگشتر ساده حدود ۴ میلیون تومان است اما با حکاکی و قلم زنی که هنرمندان ما روی آن پیاده سازی می‌کنند قیمت آن را به چندین هزار دلار افزایش می‌دهند؛ در حال حاضر نیز هنرمندان کشور ما به صادرات انگشتر می‌پردازند و ارزآوری خوبی دارند در حالی که فعالیت آن‌ها مورد توجه قرار نمی‌گیرد.
این هنرمند یادآور شد: اگر مسوولین، صادارت انگشتر و میزان ارزآوری آن را بررسی کنند قطعا در زمینه صادرات صنایع دستی خاصه انگشتر و زیورآلات بیشتر سرمایه‌گذاری می‌کنند؛ چرا که فقط یک کالا صادر نمی‌شود بلکه ظرفیت‌های فرهنگی و هنری ایران به دیگر کشورها معرفی می‌شود.
رمضانی در خصوص میزان سرمایه اولیه مورد نیاز برای ورود به صنعت انگشترسازی، اظهار کرد: به غیر از هزینه آموزش، در هر سه زمینه انگشترسازی، حکاکی روی سنگ و نگین، قلم‌زنی رکاب با حدود 10 میلیون تومان می‌توان کار را شروع کرد، البته در آینده هر چه کار رشد کند به امکانات بیشتر و ابزار مرغوب‌تر نیاز دارند.
وی در پایان تاکید کرد: برای رشد در هر فعالیتی اول به علاقه و استعداد نیاز داریم و اگر این دو توامان در کنار هم بود و فرد چاشنی تلاش، ممارست و پشتکار را به آن اضافه کرد قطع به یقین در هر زمینه‌ای خاصه هنر انگشترسازی، حکاکی و قلم‌زنی از خوبان و برندهای آن صنعت خواهد شد.
انتهای پیام
