به گزارش خبرگزاری فارس از قزوین، در تقویم قزوینی‌ها ۱۹ فروردین، روزی نام آشنا برای برگزاری آیینی کهن و سنتی دیرینه است.  

 آیینی که از دیرباز در پهنهٔ قزوین برگزار می شده و اصلی ترین پایه آن گردهم آمدن خانواده ها در مصلای قدیمی شهر برای خواندن نماز تمنای باران، شادی و به نوعی به در کردن نوروز بعد از 50 روز است.

غروب پنجاهمین روز از سال که فرا می‌رسد، قزوینی‌ها در مصلای قدیمی شهر که در میان باغستان‌های سنتی محصور شده، دورهم جمع می شوند و آیین «پنجاه بدر» را برگزار می کنند.

مصلا، آب انباری در محله «راه ری» واقع در جنوب قزوین است و گفته می شود که امام رضا(ع) و یارانش هنگام گذر از قزوین در آن نماز خوانده اند و از این رو آن را محلی مقدس می دانند.

البته طبق اذعان پژوهشگران تاریخ معاصر ایران، برخی معتقدند مصلای قدیم قبل از این در دوره پیش از اسلام و دوره باستان به ویژه از دوره ساسانیان به قبل محل استقرار پرستشگاهی مانند آناهیتا یا الهه آب بوده یعنی عبادتگاهی بوده که در کنار آب و اهمیت ویژه قرار دادن برای آن، برای بانوان هم احترام قائل بودند.

جالب است بدانید آب انبار مصلای قدیمی شهر قزوین به آب انبار سردار محله راه ری معروف و بزرگترین آب انبار تک گنبدی ایران است. 

 50 روز که از بهار می گذشت مردم با رفتن به مصلا، خود را برای نماز آماده می کردند؛ منظور نماز در اوقات شرعی نیست بلکه نماز حاجت خواهی و استغاثه برای طلب باران بود که همچنان این رسم و خوردن غذاهای سنتی که در ادامه به آن اشاره می کنیم، پا برجاست. 

خانواده های قزوینی در باغ های مصلای قدیمی دور هم جمع می شوند و علاوه بر خواندن دو رکعت نماز تمنای باران در مصلا، غذاهای سنتی و تنقلات مانده از نوروز یا تازه خریداری شده را می خورند. بچه ها هم فرصت را برای بازی غنیمت می شمرند و با توپ تا می توانند سر خود را گرم و انرژی خود را تخلیه می کنند.

«پنجاه بدر» فقط رسم قزوینی هاست

برای پرس و جو در رابطه با این سنت قدیمی، راهی محلات جنوب شهر شدم. در محله «راه ری» یک شهروند قزوینی میانسال که موهای جوگندمی و عینک به چشم داشت خود را محمد زندی معرفی می کند و با لهجه شیرین قزوینی و خوشرویی می گوید: زمان قدیم همه مردم قزوین باغدار و کشاورز بودند و صنعت و کارخانجات هم وجود نداشت. 

وی ادامه می دهد: قزوین در قدیم این قدر بزرگ نبود. همه جا باغ بود و مردم به کشاورزی و باغبانی مشغول بودند. ۵٠ روز که از نوروز می گذشت مردم برای انجام رسم پنجاه بدر بعد از ظهر به مصلی می رفتند و وقت غروب برای آمدن باران، نماز می خواندند و دعا می کردند. نیت، نماز و آمدن باران بود که اتفاقا پس از نماز سر و کله ابرها در آسمان پیدا می شد و باران می آمد و مردم احساس خوشحالی داشتند و شکرگذاری می کردند.

وی رسم پنجاه بدر و خواندن نماز باران را مخصوص قزوینی ها می داند و می افزاید: در جای دیگری در کشور این آیین برگزار نمی شود. مردم قزوین در این روز هیچ جا جز مصلای قدیمی نمی روند و این مکان خیلی شلوغ می شود.

«دیماج» غذای سنتی پنجاه بدر

در ادامه با حسن شاهمرادی 65 ساله که حدود 20 سال راننده خط ولیعصر_دوراه همدان است، هم صحبت شدم. وی بیان می کند: مردم محل در قدیم جمع می شدند و برای خواندن نماز باران و اجرای رسم پنجاه بدر به مصلای قدیمی شهر می رفتند و تا غروب در این مکان بودند. 

وی می افزاید: تا نماز شروع شود مردم غذای سنتی دیماج و آش رشته را که در خانه هایشان درست می کنند، را دور هم میل می کنند.

از این شهروند در خصوص دیماج پرسیدم: این غذای محلی و سنتی قزوین است که در پنجاه بدر می خورند، این غذا از نان خرد شده، سبزی، پیاز داغ، پنیر کهنه و سنتی و مغز گردو تهیه می شود که خوشمزه است. با خنده گفت: با توجه به گرانی ها، الان خرج درست کردن این غذا از چلوکباب بیشتر است. البته این را هم بگویم در قدیم مادربزرگ ها با سبزی های محلی در پنجاه بدر، آش رشته درست می کردند و در این روز آن را می خورند.

رسم «سنگریزه» در آب انبار 

عباسی یکی دیگر از شهروندان قزوینی است که به یک رسم جالب باقی مانده از گذشته اشاره و می گوید: در انتهای پنجاه بدر، مردم پس از خواندن نماز و خوردن غذاهای محلی، به آب انبار مصلا می روند.

وی می افزاید: مردم پس از رفتن به آب انبار نیت می کنند و سنگریزه هایی را با انگشت محکم به دیوار آب انبار فشار می دهند و معتقدند اگر بنا باشد حاجتشان روا شود، سنگریزه ها به آب انبار می چسبند.

به گزارش فارس، در خصوص این آب انبار باید گفت که توسط محمد حسن خان و محمد حسین خان سردار از امرای فتحعلی شاه قاجار، بنا شده است. آب انبار دارای سردری رفیع با قوس جناغی است. راه شیر آب انبار پنجاه پله سنگی دارد و برای دسترسی به آب باید دوازده و نیم متر پایین رفت. مخزن آب آن مربع شکل و به ابعاد تقریبی هفده متر است و مصالح به کار رفته در جرزهای آن شفته آهک با روکش ساروج و قطر دیوارهای آن در حدود سه متر است.

«پنجاه بدر» بیش از یک قرن قدمت دارد

احسان نورانی معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان قزوین قدمت آیین پنجاه بدر را بیش از یک قرن و مربوط به دوران اواخر قاجار و اوایل پهلوی ذکر و می گوید: در گذشته بعد از نماز صبح و هنگام طلوع آفتاب خانواده ها به مصلای قدیم می رفتند و نماز استغاثه طلب باران و شکرگذاری می خواندند و در بعد از ظهر همان روز به باغ ها و طبیعت می رفتند و غذاهای سنتی و محلی دیماج و آش رشته را مصرف می کردند و هنگامی که غروب و هوا تاریک می شد به منازل شان بر می گشتند. 

وی می افزاید: آیین پنجاه بدر جزو آیین های طلب باران مرسوم در ایران و منطقه است اما در منابع تاریخی چیزی از رسم پنجاه بدر در نقاط دیگر کشورمان یافت نشده و این رسم خاص مردم قزوین است. 

به گفته وی، در گاه شمار تاریخی ایران باستان جشن هایی به نام گاهنبارها که جزو جشن های تقویمی است، وجود داشته و احتمال اینکه پنجاه بدر همزمان با گاهنبار دوم باشد، وجود دارد.

احتمال دیگری که وجود دارد این است که پنجاه بدر دقیقا قرینه جشن سده باشد. پنجاه روز و شب مانده به نوروز،  شب جشن گرفته می شد و پنجاه روز بعد آن را اگر حساب کنیم روز پنجاه به در می شود که جشن قرینه سده می شود.

نورانی معتقد است که در گذشته حتما نباید مردم در پنجاه بدر به مصلا می رفتند بلکه می توانستند به پشت بام آب انبارهای محل خود بروند و جشن را برگزار کنند. در قدیم بیشتر، بانوان شرکت کننده در این جشن بودند و نماز طلب باران می خواندند اما امروزه هم بانوان و هم آقایان نماز می خوانند که چند سالی است غروب ۱۹ اردیبهشت نماز طلب باران به صورت جماعت اقامه می شود.

آیین کهن پنجاه بدر که در هیچ کجای ایران به جز قزوین مرسوم نیست و از آئین‌های اختصاصی قزوینی‌ها در تمنا و طلب باران است که به دلیل مقبولیت و وجود باورها و اعتقادات مردم همچون نوروز پابرجا مانده و استمرار یافته و در سال ۸۹، در فهرست آثار ملی ایران میراث فرهنگی ناملموس قرار گرفت.

پایان پیام/