خبرگزاری فارس مازندران ـ سرویس اجتماعی| وقوع زمین لرزه و عواقب آن مختص کشور ما نیست و خطری است که در صورت عدم آمادگی زیرساختها همه کشورها را تهدید میکند.
به دلیل وقوع زمینلرزه در شهرستان خوی و به طبع آن در ترکیه با بهزاد پور محمد معاون مرکز لرزه نگاری کشوری ژئوفیزیک دانشگاه تهران گفتوگویی انجام دادیم که درباره چالشهای موجود در این زمینه صحبت کرده است.
زلزله ترکیه ارتباطی به زلزله خوی نداشت!
فارس: هدف ما صحبت درباره زلزله خوی بود اما زلزله آناتولی ترکیه ذهنها را بیشتر به خود درگیر کرده در ابتدا درباره این زلزله صحبت بفرمایید؟
پورمحمد: همزمان با وقوع پس لرزههای زلزله خوی در این شهرستان در سحرگاه دوشنبه ۱۷ بهمن ۱۴۰۱ شاهد وقوع زلزله مهیب ۷.۸ دهم آناتولی ترکیه بودیم. علت وقوع این زلزله فعالیت گسل معکوس آناتولی در جنوب کشور ترکیه بوده که باعث بروز خسارات فراوان و تلفات بیشماری در جنوب ترکیه و شمال سوریه شده است.
شدت این زلزله بسیار زیاد بوده و تقریبا یک دقیقه این زمین لرزه در منطقه احساس شده است که مشابه آن را در زلزله بم شاهد بودیم. این زلزله از زلزله سال ۱۹۹۹ ازمیت ترکیه قویتر و منشا آن گسل آناتولی ترکیه بود و عملا منشا این گسل با زلزلههای رخداده در ایران و به ویژه شهرستان خوی هیچگونه ارتباطی ندارد.
کشور ایران، ترکیه، سوریه، عراق،یونان،ایتالیا و.... در کمربند زلزله خیز و پر خطر آلپ ـ هیمالیا در مقیاس جهانی قرار دارد. زلزله آناتولی ترکیه علاوه بر سوریه در سایر کشورهای همسایه از جمله مناطق، شمال غربی ایران حس شده است ولی اثراتی نداشته است.
رفع کاستیها و تقویت نقاط قوت در مدیریت بحران
فارس: شما بازدیدی از مراکز زلزله زده شهرستان خوی داشتید،درباره علت بازدید و ارزیابی اولیه شما از منطقه زلزله زده چه طور بود؟
پورمحمد: با توجه به تماس تلفنی نماینده شهرستان خوی و سایر مسؤولان استان در تاریخ ۱۳ بهمن ماه با مجموعه موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران و تماس همزمان با سازمان زمینشناسی و اکتشافات معدنی کشور، مبنی بر شایعات متعدد در منطقه که باعث تشویش اذهان عمومی و نگرانیهای عموم مردم، به ویژه آسیبدیدگان شده به همراه تعدادی از مسؤولان و متخصصان و رئیس سازمان زمینشناسی و اکتشافات معدنی کشور ضمن بازدید میدانی از چند منطقه آسیب دیده بازدید کردیم.
اقدامات گستردهای جهت امداد و نجات، اسکان اضطراری و ارائه خدمات فوری، با هماهنگیهایی در سطح ملی، استانی و شهرستانی به آسیبدیدگان انجام پذیرفت اما بیشک این زلزله اولین زلزله منطقه و آخرین زلزله در سطح استان آذریایجان غربی و سایر مناطق کشور نیست، رفع کاستیها و تقویت نقاط قوت میتواند باعث تقویت مدیریت بحران در سطح کشور شود.
توضیح درباره گسل خوی
فارس: چه عواملی میتواند منشاء وقوع زمین لرزه باشد و شما در بخشی از صحبتهای خودتان درباره شایعهای که در منطقه وجود داشت صحبت کردید؟
پور محمد: یکی از شایعاتی که در منطقه خیلی رایج بود، منشأ وقوع این زلزله بود که برای رفع ابهامات ایجاد شده باید به صراحت عرض کنم، منشأ این زلزله کاملا طبیعی بوده و ناشی از فعالیت گسل اصلی لرزهزای خوی در شاخه اصلی و فرعی آن بوده است.
انرژی اصلی این گسل در چند نقطه پایانه، انحنا و تقاطع گسل اصلی و شاخههای فرعی آن که امتداد لغز راستگرد در شاخه اصلی و چپ گرد در شاخههای فرعی آزاد شده و فعالیت این گسل در دشت آبرفتی خوی تشدید شده است.
بنابراین شایعهای که این زلزله به عنوان زلزله اصلی و سایر زلزلههای رخداده در منطقه منشأ انسانی داشته و یا ناشی از استخراج معادن به شدت رد میشود.
مضافأ اینکه منشأ وقوع این زلزله که گسل خوی است، با توجه به زمینشناسی منطقه و فاصله از سایر گسلهای اصلی منطقه نمیتواند تأثیر مستقیمی بر فعالیت سایر گسلهای استان و استانهای همجوار داشته باشد و اگر فعالیت لرزهای در سایر گسلهای استان و یا استانهای همجوار در آینده مشاهده شد، ناشی از فعالیت تکتونیکی همان گسل است.
فارس: آیا شهرستان خوی روی گسل زمین لرزه قرار دارد؟
پورمحمد: همانگونه که در اطلاعات و اخبار شنیده شد، بر اساس گزارشهای متعدد موسسه ژئوفیزیک که بر مبنای بهترین اطلاعات دستگاهی ایستگاههای لرزهنگاری واقع در سطح استان آذربایجان غربی (ایستگاه ارومیه، مهاباد، سردشت، نقده، ماکو) و استان آذربایجان شرقی (ایستگاه شبستر، سراب، آذرشهر، هریس، مرند) که به کانون زمینلرزههای رخداده بسیار نزدیک بودهاند و اطلاعات دریافتی از سایر ایستگاههای لرزهنگاری در سطح کشور، به صورت لحظه ای از شهریور ماه جاری تاکنون، فعالیت لرزهخیزی منطقه، رصد و اطلاعرسانی لازم به مجموعه مدیریت بحران کشور، مدیریت بحران استان، دستگاههای اجرایی ذیربط و احاد مردم از طریق رسانههای ارتباط جمعی برای حفظ آمادگی لازم، پیش آگاهی و انجام اقدامات فوری صورت گرفته است.
تخلیه شدن انرژی اصلی گسل در خوی
فارس: چند زمین لرزه در این منطقه به وقوع پیوست؟
پورمحمد: وقتی یک منطقهای از نظر لرزهخیزی فعال میشود عموماً با پیش لرزه، زلزله اصلی و پس لرزه همراه است پس از وقوع زلزله اصلی حداکثر انرژی آزاد میشود از آنجا که طی این مدت و از شهریورماه با وقوع اولین زلزله و پیش لرزههای آن، انرژی آزاد شده از زمین به طور کامل تخلیه نشده و حتی شاهد فعالیت گسل در سایر مناطق پایانه، انحنا و تقاطع گسل خوی در نزدیکی شهرستان خوی بودهایم، این زمین لرزهها از ۳۰ شهریور ماه جاری شروع و با وقوع زمینلرزه بزرگ ۵.۹ ریشتر در هشتم بهمن ماه جاری، بنظر میرسد انرژی اصلی گسل در این منطقه تخلیه شده و رخداد بیش از ۲۰۰ پس لرزه از زمان وقوع زلزله ۸ بهمنماه تاکنون که به تدریج بزرگی و فراوانی آن نیز در حال کاهش است، بیانگر عادی شدن تدریجی شرایط منطقه در آینده خواهد بود، مضافأ اینکه وقوع پس لرزه ها طی روزها و ماههای آتی در این منطقه کاملاً طبیعی خواهد بود.
فارس: پس از زمین لرزه اصلی شاهد وقوع پس لرزههای دیگر در این منطقه هستیم، آیا این امر عادی است؟
پور محمد: وقوع بیش تعداد زیادی زلزله در یک منطقه لرزه خیزی همچون خوی که منشاً زلزله های آن مجموعه گسلهای فعال منطقه بوده امری طبیعی است که مشابه آن را در جنوب کشور در استان هرمزگان طی یکسال گذشته نیز شاهد بودیم.
موجسواری در زلزله
فارس: پس از وقوع زمین لرزه شایعات جدی در هر منطقه دهان به دهان میچرخد که امروزه با وجود فضای مجازی حجم شایعات گستردهتر است، اطلاعات تکمیلیتری درباره زمین لرزه خوی ارائه میکنید؟
پورمحمد: عدهای در این شرایط بحرانی همانند سایر بحرانهای کشور، موجسواری کرده و به جای همراهی، مشارکت و همدردی با آسیبدیدگان و دستگاههای اجرایی خدماترسان، منشأ و انتشار دهنده اخباری کذب و غیرعلمی که یا عمدی بوده و یا از روی عدم آگاهی کافی، در منطقه آسیب دیده شدهاند.
اولاً گسل خوی سابقه تاریخی زلزله بالاتر از ۶ را نداشته و روند پسلرزههای بعد از زلزله ۵.۹ ریشتری هشتم بهمن ماه جاری، نیز بیانگر تخلیه انرژی در زلزله اصلی در شهرستان خوی است، هر چند که همانند سایر زلزلههای بزرگ، این زلزله پس لرزههایی نیز در آینده دارد.
در ثانی: ایجاد کننده شایعات افرادی غیر علمی و غیرمتخصص و بدون تجهیزات تخصصی بوده و انتشار دهنده شایعات نیز یا موج سواران بحران و بدخواه دولت و مردم هستند و یا برخی افراد بومی که بدون اطلاع از واقعیت و بررسی دقیق آن از مراجع ذیربط به شایعات دامن می زنند،حال آنکه در این شرایط بحرانی و پس از زلزله همگی باید در جهت حفظ آرامش عمومی مردم آسیب دیده تلاش کنیم و به فکر ارائه بهترین خدمات به آسیب دیدگان و عادی سازی تدریجی شرایط منطقه آسیب دیده باشیم.
حداقل استاندارهای ساخت واحدهای مسکونی مورد توجه قرار گیرد
فارس: با توجه به اینکه زمین لرزه در مقایس پنج ریشتر بوده اما میزان تخریب بالا بوده دلیلش را میفرمائید؟
پورمحمد: عمق کانونی زلزله ۵.۹ ریشتری بهمن ۱۴۰۱ خیلی کم یعنی ۷ کیلومتر بوده است و با توجه به بزرگی و عمق کم این زلزله قطعاً شدت زلزله در مناطق آسیب دیده بالا هست، از سوی دیگر رسوابت آبرفتی بر روی سنگ کف منطقه (واقع در دشت خوی) دارای ضخامت قابل توجهی بوده که این خود باعث پدیده تشدید یا رزونانس امواج زلزله و افزایش شدت زلزله و به طبع آن تخریب زیاد میشود.
بیشتر واحدهای مسکونی با میزان تخریب زیاد، بر روی پهنه گسله و بسیاری نیز بر روی گسل ساخته شده بود و از سوی دیگر واحدهای مسکونی، تجاری و کشاورزی که بیشتری تخریب را داشته، عموماً و کاملاً غیراستاندارد و غیرفنی و سنتیساز با دیوار بلوکی و یا آجری بدون شناژ افقی و یا قائم بوده و یا دارای اسکلت بسیار ضعیف فلزی و یا سیمانی بوده که انتظار است در بازسازی و اسکان دائم علاوه بر محل ساخت، رعایت آئین نامه ۲ هزار و ۸۰۰ و یا بهتر بگویم حداقل استاندارهای ساخت واحدهای مسکونی مورد توجه قرار گیرد.
فارس: مشخصا اعلام میکنید که چه واحدهای در زمین لرزه خوی بیشتر تخریب شدهاند؟
پورمحمد: به طور شفاف و واضح بر اساس مشاهدات عینی باید بگویم، اکثر واحدهای تخریبی با تخریب زیاد فاقد اسکلت، فاقد شناژ، با دیوار چینی با بلوک و یا آجر بدون شناژ و سقف سنگین آجری و یا تیرآهن، پروفیل، چوب به همراه آجر در سقف و بدون اسکلت یکپارچه، غیر استاندارد و حتی اجرای اسکلت فلزی و یا بتنی به صورت سنتی و بنایی ساخت با روش ساخت فوری با دیوار چینی آجری و بلوکی در دیوارهای باربر قائم و سقف آجری، گاهاً کاهگلی و سنگین بوده است.
ساختمانهای یک طبقه و ۲ و ۳ طبقهای که حداقل استاندارهای ساخت را رعایت کرده بودند و بر اساس رعایت حداقل های آئیننامه دوم ۲۰۰۸ ساخته شده بودند و حتی ساختمانهای قدیمیتر که دارای یک اسکلت حداقلی مناسب با دیوار چینی مناسب و سقف سبک بودهاند، کمترین تخریب را داشتند و عموماً تخریب آنها یا جزئی بوده و یا تخریب در نمای ساختمانی و یا بخشهای ضعیف آنها در دیوارهای بیرونی بوده است که خود باعث حداقل صدمات جانی شده است.
البته نحوه استقرار و عدم اتصال مناسب لوازم زندگی در اینگونه ساختمانها، باعث مجروح شدن عدهای شده است، ولی خود سازه کمترین اثر انسانی را به همراه داشته است. لذا این موارد منبعد چه برای ساختمانهای آسیب دیده و چه برای ساختمانهای جدیدی که در این منطقه احداث میشوند باید مورد توجه قرار بگیرد.
فارس: بعضا مشاهده شده که پس از وقوع زمین لرزه واحدهای تخریب شده دوباره به صورت موقت و گاهی دائمی و برخی مواقع به عنوان انباری مورد استفاده قرار میگیرد آیا توصیهای در این ارتباط دارید؟
پورمحمد: از آنجا که این زلزله همانند سایر زلزلههای بزرگ کشور در آینده نیز پس لرزههایی را در پی خودش داشته و استفاده از واحدهای مسکونی و اماکن آسیب دیده، مشکلاتی را به همراه خواهد دارد، اسکان اضطراری و اسکان موقت در اینگونه واحدهای مسکونی به هیچ وجه توصیه نمیشود، هر چند که میدانیم زندگی در چادر و یا سایر اماکن پیشبینی شده برای آسیب دیدگان سخت است.
پس از زمین لرزه در برخی نقاط کشور دیده شده با شروع عملیات بازسازی و پس از آن، مردم برای استفاده این مکانها به عنوان انباری استفاده میکنند که ضرورت دارد این مسئله نیز در شهرستان خوی مدیریت شود.
فارس: شما گفتید که به صورت میدانی در منطقه حضور پیدا کردید،کمکهای مردم ایران را چه طور دیدید؟
پورمحمد: از زمان وقوع زلزله تا زمان بازدید اینجانب بر اساس مشاهدات عینی و اطلاعات میدانی، برای تقویت کمکهای دولت، کمکهای مردمی فراوانی براساس حس نوعدوستی مردم خوب ایران از سایر شهرستانهای استان، استانهای همجوار و سایر مناطق کشور وارد منطقه شده و ادامه دار خواهد بود.
هر چند که مردم و ارائه دهندگان کمک دوست دارند، خودشان توزیع کننده هدایا باشند تا به دست نیازمندان واقعی برسد، قطعاً لازم است توزیع این کمک ها با حضور نمایندگان ارائه دهنده هدایا و نظارت دستگاههای متولی امر صورت گرفته و با هماهنگی معتمدین و نمایندگان محلی مناطق آسیب دیده توزیع شود.
فارس: آیا مشکلی در توزیع هدایا وجود داشت؟
پور محمد: با وجود شایعات مختلف و جلوگیری از ارائه هدایای مردمی به آسیب دیدگان، در تحویل و یا توزیع کمکهای مردمی مشکلی در منطقه آسیب دیده وجود نداشت، ولی ضرورت دارد توزیع اقلام دریافتی متوازن و هماهنگ شده در همه مناطق و زیر نظر دستگاههای متولی امر باشد، تا همه مردم آسیب دیده از این کمکهای مردمی برخوردار شوند.
فارس: درباره وضعیت اسکان مردم و اقداماتی که انجام شده صحبت کنید؟
پورمحمد: عموماً سریعترین روش اسکان اضطراری، اسکان آسیب دیدگان در اماکن عمومی سالم و مقاوم همچون سالنهای ورزشی، مدارس، مساجد و ... حتی اماکن مسکونی سالم در بین اقوام و همسایگان است و در درجه بعدی سریعترین روش اسکان موقت توزیع چادر و سایر اقلام امدادی در بین آسیبدیدگان و آنهم با توجه به گستردگی مناطق آسیب دیده هست که عموماً در قالب کمپهای اسکان اضطراری در محلات و نزدیک به اماکن آسیب دیده راهاندازی می شود.
فارس: وضعیت توزیع چادر را بیان میکنید آیا مشکلی در این زمینه وجود داشت؟
پورمحمد: با توجه به اقدام به موقع و برنامهریزی جمعیت هلال احمر، در شهرستان خوی توزیع چادر در بین آسیبدیدگان انجام شده بود و بنا به دلایلی مردم درخواستهای داشتند که چون شرایط زندگی در چادر با شرایط زندگی قبلی آنها بسیار متفاوت است، شرایط اسکان برایشان سخت بود و نیاز به امکانات بیشتری داشتند که برخی از آنها در سبد کالای اقلام امدادی جمعیت هلال احمر در این مرحله قرار نداشت.
با توجه به آمار اعلامی جمعیت هلال احمر که نه کمبود چادر در منطقه وجود داشته و حتی توزیع چادر نیز خیلی بیشتر از تعداد خانوار آسیب دیده انجام شده است، البته تمهیداتی اندیشیده شده درخواست آسیبدیدگان در هر محله به صورت خاص و با حضور نمایندگان محلات بررسی و این امر در توزیع چادر و کمبودها و نیازهای احتمالی مدیریت و برطرف شود.
بنا به اظهارات مردمی مطرح شده که برخی افراد چادر بیشتری دریافت کردهاند و یا حتی عدهای در روزهای اول بدون اینکه آسیب دیده باشند از سایر مناطق وارد منطقه شده و چادر و سایر اقلام دریافت کردهاند که این مسئله در آینده نیاز به رسیدگی و برنامهریزی بیشتر دارد.
عدهای از آسیبدیدگان هم درخواست کانکس داشتند، ولی هر چند که با توجه به شرایط جوی حاکم بر منطقه و سرمای زمستان، زندگی در چادر سخت است، اما از آن طرف بنظر میرسد با توجه به اینکه احتمال دارد زمان اسکان دائم و بازسازی اماکن طولانی باشد، بلافاصله برنامهریزی برای اسکان موقت در واحدهای کوچک یک طبقه در حد ۲۰ متر مربع به همراه سرویس بهداشتی و حمام، در محل واحدهای مسکونی تخریب شده، موثرترین روش رفع دغدغههای عمومی مردم آسیب دیده و روزنههای امید تداوم خدمات، بازسازی و اسکان دائم است.
فارس: درباره ضرورت اطلاع رسانی از خدمات ارائه شده آیا شما توصیهای دارید:
پور محمد: طبیعی است در بحرانها دولت و مردم باید در کنار هم و با هم باشند و مردم و نجیب مناطق آسیب دیده شهرستان خوی همراهی خوبی با دستگاههای اجرایی خدماترسان دارند.
اطلاعرسانی مرتب و منظم خدمات ارائه شده، آسیبشناسی، نیازسنجی و رفع تدریجی نیازها، نباید تنها ختم به روزهای اولیه پس از وقوع زلزله باشد، تداوم رسیدگیها و رفع تدریجی نیازهای آسیب دیدگان باعث سربلندی بیشتر دولت و دستگاههای خدمات رسان میشود.
در بازدیدهای میدانی بنده و هیأت همراه آنچه که مردم بیشتر مطالبه داشتند، این بود که صدای آنها اما در عین حال از محدودیت خدمات هم اطلاع داشتند ولی توقع داشتند که فراموش نشوند.
فارس: در ارتباط با بازسازی مناطق زلزله زده در خوی چه نکاتی باید مورد توجه قرار گیرد؟
پور محمد: قطعأ بازسازی و اسکان دائمی آسییب دیدگان نیاز به برنامهریزی و تأمین منابع مورد نیاز دارد، بهترین روش بازسازی و اسکان دائم آسیب دیدگان منطقه زلزله زده خوی همانند بازسازیهای انجام شده در سایر زلزلههای بزرگ اخیر کشور، کمک و حمایت مناسب و به موقع دولت و انجام بازسازی اماکن مردمی توسط خود مردم و با حمایت دولت است.
بازسازی دائمی اماکن مردمی به دلیل میزان و زمان منابع و کمکهای دولت ممکن است، زمان بر باشد به نظر میرسد که ابتدا اسکان موقف، پس از آن اضطراری و من بعد نسبت به اسکان دائم برنامهریزی لازم انجام شود.
منابع حمایتی برای بازسازی اماکن مردمی متناسب با تورم حاکم بر جامعه باشد و از روشهای حمایتی موثر تأمین مصالح ارزان قیمت در کنار حمایتهای مالی در قالب کمکهای بلاعوض و تسهیلات ارزان قیمت باشد، هر چند که مردم خود نیز در بازسازی در قالب نیروی کار و منابع مالی مشارکت میکنند.
با توجه به اینکه بسیاری از ساکنان روستاهای آسیبدیده و حتی حاشیه شهر، علاوه بر سکونت در اماکن بخشی از اماکن کنار دست واحدهای خود را برای دامداری و یا انبار محصولات نیز استفاده میکنند، طراحی خاص ساختمان برای این مناطق برنامهریزی شود تا این دغدغه مردم مرتفع شود، بنیاد مسکن در سایر مناطق کشور تجارب ارزشمندی در این زمینه دارد که نیاز است در این منطقه هم به آن توجه کند.
تسریع در شروع عملیات بازسازی برای جلوگیری از مهاجرت ساکنان (هر چند که آمار برداری و ارزیابی اولیه صورت گرفته و در حال تکمیل اطلاعات و منتظر تأمین منابع هستند)، قطعاً با شروع عملیات بازسازی و ایجاد نشاط در مناطق آسیب دیده و بکارگیری نیروهای بومی برای بازسازی و رونق کسب و کار در منطقه از مهاجرتهای ناشی از بحران ایجاد شده جلوگیری خواهد شد که حتماً دولت محترم در این خصوص نیز برنامه اجرایی مشخص و مداومی دارد.
استفاده از شهرستاهای معین و استانهای معین، تجارب بازسازی در مناطق آسیب دیده سایر نقاط کشور نشان میدهد استفاده از شهرستانهای معین و استانهای معین در تأمین مصالح مورد نیاز مناطق آسیب دیده و نیز نظارت و مدیریت در بازسازی، باعث تسریع، دقت و کیفیت عملیات بازسازی میشود، قطعاً دستگاههای متولی امر بخصوص بنیاد مسکن در این خصوص نیز برنامه مشخصی ویژه شهرستان خوی خواهند داشت.
فارس: آیا ایستگاههای لرزه نگاری در شهرستان خوی وجود داشت؟
پور محمد: به منظور رصد مرتب و منظم فعالیت لرزهای گسل خوی و شاخههای فرعی آن و با هدف بررسی مداوم و مستمر وضعیت لرزه خیزی منطقه، نیاز است یک ایستگاه لرزه نگاری دائمی توسط موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران با حمایت استانداری آذربایجان غربی در شهرستان خوی راهاندازی شود.
با توجه به مصوبه شورای مدیریت بحران استان در شهرستان خوی، این مهم به زودی عملیاتی میشود. در حال حاضر موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران با حمایت استانداری آذربایجان غربی و مشارکت دانشگاه ارومیه، در سطح استان ایستگاههای لرزه نگاری مهاباد، سردشت و ارومیه را به همراه مرکز مانیتورینگ (پایش) و سامانه اطلاعرسانی زلزله را دارد که به طور مرتب اطلاعات این زلزله و سایر زلزلههای رخداده در سطح استان و مناطق همجوار را رصد و اطلاع رسانی میکند،قطعاً اطلاعات ثبت شده توسط این ایستگاههای لرزه نگاری برای مدیریت بحران و برنامه ریزی و توسعه مناطق شهری و روستایی استان کمک میکند.
انتهای پیام/۸۶۰۰۴/ج