به گزارش خبرگزاری صدا و سیما؛ جناب آقای زیغمی، معاون محترم تجاری سازی سازمان توسعه و تجارت ایران، میهمان برنامه صبح بخیر ایران، شبکه یک سیما، درباره زیرساخت‌های صادراتی ایران گفتگو کردند. مشروح گفتگو را در ذیل بخوانید:
سؤال: درخصوص زیرساخت‌های صادراتی بفرمایید.
آقای زیغمی: درخصوص زیرساخت‌های صادراتی، تجار معمولاً برای صادرات و پیدا کردن بازار کاری که وظیفه سازمان ما هم است و خودشان هم در این قضیه تبحر دارند، در قالب نمایشگاه ها، چه نمایشگا‌هایی که در کشور برگزار می‌شود و چه نمایشگاه‌هایی که تجار خارجی وارد ایران می‌شوند عملاً یک بهم رسانی صورت می‌گیرد این‌ها یک پتانسیل صادراتی در کشور هدف پیدا می‌کنند. وقتی که می‌خواهند کالایشان را صادر کنند دو مسئله وجود دارد، یک مسئله انتقال ارزشان است مسئله دوم بحث اینکه با چه کالایشان را صادر کنند بخصوص اگر آن بازار جدید باشد. در بحث انتقال ارز که مسئله امروز ما نیست بحث دوم را بخواهم صحبت کنم، ما اگر بخواهیم وارد بازار‌های جدید شویم، چون بازار‌هایی که بازار متداول است مثل کشور‌های همسایه عراق و افغانستان یا برخی از کشور‌های شمال ایران، اگر بخواهم بگویم متأسفانه برای بعضی از کشور‌های همسایه علی رغم اینکه زمان زیادی برای کار صادرات و تجارت انجام می‌دهیم برای آن‌ها مشکل صادرات و زیرساخت‌های صادراتی مثل لجستیک و وسایل حمل و نقل کالا داریم، ولی اگر بخواهیم روی بازار‌های دورتر تمرکز کنیم، واقعاً این مشکل بزرگی است.
سؤال: دورتر منظور به جز همسایه‌های خودمان است؟
آقای زیغمی: بله مثلاً واقعاً یک زمان خیلی زیادی است شاید تا پنجاه سال بخواهم بگویم که ما کلاً به افریقا ورود نداشته ایم یعنی عملاً دیده نشده است و ما برنامه جدیدی را نزدیک به یکسال است شروع کرده ایم که الان در کشور دیده می‌شود. بزرگ‌ترین چالش صادرات به افریقا که چین و ترکیه روی آن بسیار تمرکز کرده اند، عملاً وسایل حمل و نقل بخصوص کشتی است. ما با همکاری شرکت کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران خط به شرق افریقا راه اندازی کرده ایم گرچه این خط متأسفانه منظم نیست. برای صادرات سه شاخص خیلی اهمیت دارد چه کالا‌های صادراتی و چه در بحث ترانزیت، یکی بحث زمان، دوم بحث امنیت و سوم بحث هزینه. برای خیلی از تجار صرف می‌کند که هزینه مقداری بالاتر باشد، ولی زمان منظم باشد. شما ظرف ۱۰ روز می‌توانید کالا را به مشتری برسانید اگر بدقولی صورت بگیرد آن بحثی که گفته می‌شد قوانینی که یک دفعه و یک شبه گذاشته نشود که جلوی کالای صادراتی گرفته شود. چون آن تعهد صادرکننده به تاجر و کشور هدف خیلی مهم است. اگر آن زمان را طوری طراحی کنیم که هر ۱۰ روز یکبار یا هر ماه زمان منظم باشد می‌تواند باعث ایجاد صادرات شود. در بحث صادرات مرغ و تخم مرغ است، که آیا اول من باید بازار را پیدا کنم بعد زیرساخت را تهیه کنم، یا اول زیرساخت منظم را طراحی کنم ولو با ضرر و خالی حرکت کند تا اینکه به تدریج پر شود. قاعدتاً تجربه برای دومی بیشتر است. باید اول زیرساخت را حاکمیت و دولت باید یک طراحی صورت گیرد و بگوید مثلا من یک خط منظم به عمان دارم به روسیه و به افریقا راه می‌اندازم، قطعاً در شش ماه اول یک درصدی بار خالی دارد و باید دولت بتواند حمایت کند تا به تدریج براساس این خط منظم تجار و صادرکنندگان می‌آیند و خودشان را به این سیستم حمل و نقل وصل می‌کنند و بازار را پیدا می‌کنند. این اتفاقی است که ما الان یک شرکت خصوصی را کمک کرده ایم آمد و این خط منظم را به شرق افریقا را راه انداخت در بار سوم ۸۰ درصد پر می‌رود، برای غرب افریقا و همچنین شمال افریقا هم این چالش را داریم به امریکای جنوبی که خط منظم کشتیرانی نداریم. این باعث می‌شود ما نتوانیم صادرات را منظم کنیم کلاً یکی از مباحث رشد صادرات ایجاد زیرساخت‌های صادراتی بازار‌های هدف و بازار‌های جدید است که این خیلی می‌تواند کمک کند.
سؤال: نکته‌ای که وجود دارد این است که الان ببینیم با چه کسانی مراوده خوبی داریم بخصوص همسایه ها، بیشترین شریک‌های تجاری ما چه کسی است و بیشتر با آن تجارت می‌کنیم.
آقای زیغمی: به صورت سنتی با عراق و افغانستان رابطه خوبی داشتیم در بحث تجاری و بخصوص صادرات، افغانستان در این یکی دو سال یک مقداری دچار نوسان شده است تا دوباره بتواند آن اقتصاد خودش را پیدا کند و بتواند دوباره برگردد. روال به عراق ادامه دارد گرچه ممکن است آن هم نوساناتی داشته باشد که در حوزه صادرات کالا‌های غیرنفتی نیست می‌تواند رد گاز و مباحث دیگر باشد. با عمارات هم بعنوان یکی از شرکای اصلی تجارت می‌کنیم گرچه عمارات خودش صادرکننده نیست بحث اصطلاحاً فورت می‌گویند یا صادرات مجدد آنجا صورت می‌گیرد.
سؤال: یک پایگاهی آنجا می‌ماند بعد دوباره ارسال می‌شود.
آقای زیغمی: این اتفاق خیلی خوبی است در کشور ما متأسفانه یک خلأ قانونی داریم که ما نمی‌توانیم صادرات مجدد در کشور انجام دهیم که باید حتماً در قانون جدید این بحث گمرک دیده می‌شود، چون واقعاً قوانین کشور ما براساس واردات طراحی شده است و ساختارش اینطوری است ما یک زمانی نفت صادر می‌کردیم و نیازمان را وارد می‌کردیم شاید بشود گفت به صورت جدی ۱۰ یا ۱۵ سال است که فارغ از بحث زعفران و پسته فرش و آن محصولاتی که همیشه در این صد‌ها سال صادرات می‌کردیم کنار بگذاریم واقعاً به معنای کالایی که صنعتی باشد خیلی اتفاق نمی‌افتاده و این دارد به تدریج صورت می‌گیرد و این اتفاق بسیار ارزشمندی است برای کشور و برای بانک مرکزی برای اشتغال هم خیلی مهم است.
سؤال: در مورد اینکه بتوانیم کالای صنعتی صادر کنیم توضیحی دهید؟
آقای زیغمی: کالای صنعتی، کالایی که واقعاً کالای خام نباشد. منظور از خام فقط نفت و گاز نیست، منظورم سنگ معدن است کالای فلزی است چیزی که اصطلاحاً می‌گویند فرش زیر پایتان را می‌فروشید اصل این است که تمرکز کنیم روی ارزش افزوده مان که منابع انسانی و بچه‌های خیلی خوب و متخصص و نخبه کشور هستند بشود روی آن‌ها تمرکز کرد. ما با عمان و قطر یک برنامه خوبی طراحی کرده ایم توانسته ایم ما واقعیت متأسفانه خط منظم در عمان هم نداشته ایم آمده ایم در این یکساله خطی راه افتاده است و این کمک می‌کند صادرات به عمان بالای ۱۰۰ درصد افزایش داشته است در این ۸ ماهه در مقایسه یا ۸ ماهه سال قبل، اتفاق خوبی است که ما تلاش می‌کنیم با همسایگانی که واقعاً صادرات به آن‌ها و تجارات با آن‌ها لزوماً کار پیچیده‌ای نیست نمی‌خواهم بگویم صادرات کار سختی است، می‌خواهم بگویم در مقایسه با افریقا صادرات کردن به کشور‌های همسایه کار سختی نیست، ولی واقعیت آن چیزی که دیده می‌شود حتی ما روی بعضی از همسایه‌ها که نمی‌خواهم اسم ببرم خیلی تمرکز نداشتیم. مثلاً پاکستان، مشکل ندارد عرضم از این جهت است که اگر ما تمرکز می‌کردیم پاکستان نزدیک به ۲۰۰ میلیون جمعیت دارد در خیلی از شرایط غرابت فرهنگی دارند مردم شان، ما اگر بیاییم توسعه دهیم یک بخش بخش حاکمیتی است وزارت امور خارجه است سازمان ما است و سایر نهاد‌هایی مثل کمیسیون مشترک که مثل وزارت راه که مسئول کمیسیون مشترک است، اگر این تسهیل زیرساخت صورت بگیرد تجار هم راهشان را پیدا می‌کنند هم علاقمندند که تجار و صادرات کنند وقتی آن اتفاق بیفتد آن چالشی هم که با یک همسایه مثلاً افغانستان جنگ شود صادرات ما کم شود، ما این چالش را نداریم می‌توانیم سریعاً مقصد صادراتی مان را تبدیل کنیم به آن کشوری که الان رابطه و زیرساخت داریم. بحث زیرساخت هم واقعیت داریم تلاش می‌کنیم که با همکاری سایر نهاد‌ها که اتفاق خوبی بیفتد. مثال بزنم در حوزه خزر ما به دلیل وجود بنادر بسیار بزرگ با عمق بالا در حوزه خلیج فارس و دریای عمان خیلی تمرکزیروی دریای خزر نداشته ایم به همین نسبت روسیه هم نداشته ایم، حالا قزاقستان و آذربایجان تلاش‌هایی کرده اند و دارند بنادر خوبی می‌سازند، ولی عمق سواحل دریای خزر هم رسوبی است و نیاز به لایه روبی دارد هر چند وقت یکبار هم اینکه عمق کمی است ۵ یا ۶ متر و نمی‌شود از کشتی‌های با توناژ بالا استفاده کرد؛ و واقعیت اینکه به نظر من یک غفلت عجیب و غریبی صورت گرفته است در بحث توسعه ناوگان در دریای خزر. زمان اش را هم نمی‌دانم و زمان زیادی هم است ربطی به دولت‌ها هم ندارد.
سؤال: یک افق بلند مدت اصلاً دیده نشده است کسی نیامده است آینده پژوهی کند.
آقای زیغمی: شاید قدیم‌ها گفته شده اگر بخواهیم بگوییم نبوده است شاید درست نیست. ما در دهه هفتاد آمده ایم کریدور شمال و جنوب را بین ایران و روسیه و هند امضاء کرده ایم با هدف کمک به تسریع در انتقال بار ازا روسیه به هند و از هند به روسیه از مسیر ترانزیتی ایران که یکی از بخش‌های اصلی اش دریای خزر بوده است.
سؤال: یک بخش لاینفک می‌شود که ما آنجا برویم بنادرمان را بسازیم.
آقای زیغمی: واقعیت ما دریای خزر تنها راهی است که بتوانیم صادرات کنیم و وابسته به کشوری نباشیم. اینکه کشوری مثلاً بیاید بهانه بگیرد در زمستان راه ما ببندد بخصوص که ما کشور‌های سی آی اس و روسیه در زمستان بار کشاورزی ما بخاطر اینکه عملاً این بار سیفیجات نمی‌تواند آنجا کشت شود، دچار چالش می‌شویم در بحث صادرات بخاطر اینکه ۲۰ روز ممکن است پشت مرز‌های آذربایجان و روسیه بمانند بخاطر اینکه زیرساخت‌های مرز هم خیلی قوی نیست و حجم درخواستی صادراتی خیلی بالا است عملاً ما دچار پلاسیدگی یا افت کیفیت می‌شویم ما وقتی روی دریای خزر سرمایه گذاری کنیم، دیگر وابسته به کشور‌ها نیستیم خودمان می‌توانیم مستقیم این صادرات را انجام دهیم. اول امسال خیلی تأکید شده است و برنامه ریزی شده است با انواع روش‌ها مثل وام کم بهره کمک شود شرکت‌های خصوصی که این کار را انجام دهند الحمدلله برای سال آینده اتفاقات خوبی بیفتد بخاطر این روند خرید کشتی و انتقال اش به دریای خزر زمان می‌برد الان متأسفانه ولگا بسته است.
سؤال: یعنی بحث بنادر را اینطوری با کشتی‌های سبک حل می‌کنید؟
آقای زیغمی: کشتی‌های سبک تا ۵ هزار تن باید بیاید در خزر حداکثر ۷ هزار تن، ۷ هزار تن فقط در بندر کاسپین می‌تواند بیاید. بنادر دیگرمان نه.
سؤال: یعنی محدوده بندر انزلی؟
آقای زیغمی: بندر کاسپین کنار بندر انزلی است در محدود شهر انزلی منطقه آزاد می‌شود که بندر خیلی خوبی طراحی شده است گرچه بنادر روسیه هم الان کشش بندری کشتی ۷ هزار تن را ندارد آن ۳ تا ۵ هزار تن، همین هم در این ۱۵ ساله خیلی خریداری نشده است و این خیلی می‌تواند کمک کند به بحث توسعه و افزایش صادرات به روسیه. یعنی ما می‌توانیم ظرف مدت کمتر از یکسال صادرات را دو تا سه برابر کنیم. الان شما می‌روید و مذاکره می‌کنید و مشتری علاقمند است که کالا را خریداری کند، ولی وقتی راهی برای صادرات نباشد عملاً این همه تلاش و تماس تلفنی و سفر بی فایده می‌شود.
سؤال: الان کدام کشور‌ها کالای ایرانی را بیشتر می‌خرند؟
آقای زیغمی: به نظرم ما به خیلی از کشور‌ها نرفته ایم که تلاش و فعالیت کنیم اگر مثلاً برویم عملاً این اتفاق برای آن‌ها هم می‌افتد. در کشور‌های همسایه بسته به نوع کالا هم دارد. اینکه کشور‌های همسایه خیلی راحت‌تر از ما به دلیل قرابت فرهنگی و اینکه آمده اند در ایران دیده اند و سطح فناوری ما را دیده اند به آن‌ها عملاً صادرات کردن راحت‌تر است در آمار‌های صادراتی ما کشور‌هایی مثل عراق، افغانستان، چین کشور‌هایی که با ما رابطه طولانی مدت در حوزه تجارت داشته اند راحت‌تر کالای ما را می‌گیرند و این به معنای این نیست که در کشور‌های دیگر این اتفاق نمی‌افتد قطعاً یک بازارسازی وجود دارد یعنی ما وقتی تجار را دعوت می‌کنیم در نمایشگاه ها، تجار برخی از کشور‌های همسایه حتی، اینکه ببینند ما در حوزه کالا‌های پتروشیمی در حوزه کالا‌های صنعتی ودانش بنیان چنین توانمندی وجود دارد، وقتی هم نبینند باور نمی‌کندن این کار سخت و زمانبر است و نیاز است دولت ورود کند و با استفاده از مشوق‌هایی که دارد کمک کند برای بازارسازی کالا‌های جدید. اگر ما بخواهیم روی همان پاشنه همیشگی کالا‌های سنتی بچرخیم الان بالاخره از یک زمانی که بزرگ‌ترین صادرکننده فرش بوده ایم رسیده ایم به عددی بسیار پایین در صادرات فرش، پسته مان دارد آسیب می‌بیند زعفران دچار چالش شده است گرچه خود دولت مهم است که وظیفه اش را ایفا کند در راستای توسعه صادرات و کمک به عدم افت آن و یک بخشی هم بحث رفع تبادل ارزی و بحث ارزی که دو نرخی است و عملاً صادرکنندگان را دچار چالش می‌کند، ولی نکته مهم اش این است که ما شاید خیلی تلاش نکرده ایم که بازارهایمان را حفظ کنیم و رقبا ورود کرده اند، ولی در هر صورت بالاخره با یک مدل قدیمی نمی‌شود دوباره آن مسیر صادرات را طی کرد و با همان برنامه صادراتی که دولت گذاشته است در ۱۴۰۴، ۷۵ میلیارد دلار صادرات غیرنفتی داشته باشد که الان حدوداً تا پارسال نزدیک به ۵۰ میلیارد دلار بوده است. برنامه ما این است که آن ۱۰ میلیارد صادرات واقعاً غیرنفتی را که کالا‌های صنعتی و دانش بنیان است را بتوانیم افزایش دهیم و روی آن تمرکزکنیم. کار سختی است، ولی واقعاً شدنی است یعنی نیاز دارد به اینکه این اصطلاحاً ترجمه فارسی اش را نمیدانم کانتری برند ما یا نشان تجاری هر کشوری، چون وقتی می‌گویند ایران اولین چیزی که به ذهن متبادر می‌شود همان کالای سنتی است. می‌گویند ایران برداشتشان نفت پتروشیمی پسته زعفران فرش است کسی نمی‌گوید ربات‌های جراح کسی نمی‌گوید دستگاه‌های پیشرفته یا بعضی از دارو‌های سرطانی خاص، چون با این مدل شناخته نشده است.
سؤال: یکی از مشکلاتی که از ۲۰ سال پیش تا الان مطرح بوده است این بوده است که می‌گفتند ما بسته بندی خوبی نداریم یعنی یک بسته بندی شکیل که طراحی و جعبه خوبی داشته باشد متناسب با آن محصولی ارائه می‌کنیم. بحثی در دنیا است که می‌گویند که اگر کادویی می‌دهید و یا چیزی می‌فروشید هر چقدر آن بسته بندی قشنگ‌تر و شکیل‌تر باشد حرمت طرف را بیشتر حفظ کرده اید و احترام زیادی گذاشته اید. در معاملات و تجارت هم همین است واقعاً چشم نوازی وقتی یک ویترین را می‌بینیم وقتی یک جنسی خیلی شیک و‌تر و تمیز است رغبت پیدا می‌کند که آن را خریداری کنند. همه این‌ها درکنار هم می‌تواند مؤید این باشد که ما بتوانیم یک نشان تجاری و مرغوبیت کالای ایرانی را در دنیا مطرح کنیم.
آقای زیغمی: بله درست است ما یک زمانی مطلقاً روی بحث بسته بندی ملی مان کار نکرده بودیم الان قطعاً خیلی بهتر شده است یعنی خیلی از شرکت‌ها را من می‌شناسم که الان دارند به اروپای غربی و امریکا صادر می‌کنند بسته بندی هایشان واقعاً بسته بندی خوب است. بسته بندی خوب ریسکی دارد که شاید خیلی‌ها می‌ترسند وارد آن فضا شوند اینکه شما وقتی می‌آیید لیوان را می‌گویید مردم همین را می‌خرند، ولی اگر یک مقداری باکیفیت‌تر لعاب آن را انجام دهید می‌گویید این ۲۰ درصد برای من افزایش قیمت دارد من نمی‌توانم با قیمت قبل بفروشم. وقتی شما این را گرانتر بسته بندی می‌کنید وارد یک کلاس دیگر کالایی می‌شوید الان ما به روسیه صیفیجات صادر می‌کنیم مثلاً شوید که در روسیه خیلی طرفدار دارد ما با همان مدل قبلی صادر می‌کنیم. ما همینجوری صادر می‌کنیم مثلاً کیلویی ۱ دلار می‌رود ۲۰ روز در راه است با یک کیفیتی می‌رسد، ولی آذربایجان و ترکیه با هواپیما صادر می‌کنند همان شوید را، اگر از ایران بخواهیم هوایی بفرستیم به دلیل اینکه ما سوخت مسافری و حمل بار را برخلاف خیلی از کشور‌های جهان که سوخت هوایی را تلاش می‌کنند زیر قیمت مسافری بدهند ما مثلاً حدوداً ۲۵ یا ۳۰ برابر قیمت سوخت مسافری است. بیشتر از جنس بار همراه مسافر صادر می‌شود ما در این بخش را تلاش نکرده ایم؛ و اگر بخواهیم عادی بفرستیم آن مشتری می‌گوید من برای تازه بودن اش حاضرم ۵ برابر هزینه کنم، اگر بسته بندی را مثلاً سیب فله توناژ بفرستید یا بسته بندی دوتا دانه بگذارید قطعاً قیمت آن دو برابر و سه برابر می‌شود. کلاس صادراتی محصول عوض می‌شود، ولی این برای صادرکنندگان ما یک ریسک است و می‌گوید من قبلاً در آن وزن کار می‌کردم رفتن در یک وزن دیگر برایش ریسک دارد.
سؤال: مبحث کلی را بفرمایید.
آقای زیغمی: واقعیت این مباحث را باز کردن زمان می‌برد و از طرفی هم خیلی گفته نشده است بیشتر از اینکه بیان شود باید تلاش کنیم که گزارش کار‌هایی که انجام شده است را بدهیم اینکه گفتم یک طرف این بحث به خود ما بازمی گردد خیلی کار صورت گرفته است هم برای افریقا و هم برای حوزه اوراسیا. امیدوارم با اهتمام بیشتر دولت که یک بخشی اش ما هستیم و بخشی وزارت امور خارجه است که این مسیل‌های صادراتی تسهیل شود کمک کند به تجار که برنامه صادراتی داشته باشند.
سؤال: ما از فرصت قطر جام جهانی استفاده کردیم یا خیر؟
آقای زیغمی: خیر استفاده نکرده ایم.
پایان