سالها پیش در خانواده‌های روستایی و عشایر مادران و بانوان و به‌ویژه مادربزرگ‌های خانواده پشم چیده شده گوسفندان را با مهارت خود به صورت دستی و سنتی به نخ دستریس تبدیل می‌کردند که این نخ‌های دستریس به دلیل کیفیت و مرغوبیت بالا از نقش مؤثری در کیفیت فرش دستبافت و سایر هنرهای صنایع دستی مرتبط داشت.
استان همدان دارای دو میلیون و ۷۰۰ هزار رأس دام سبک گوسفند بوده که هر رأس گوسفند بسته به نوع و نژاد و سن آن ۱.۵ تا دو کیلو تولید پشم دارد.
متأسفانه به‌دلیل نبود مرکزی مشخص در استان همدان برای خریداری و جمع‌آوری پشم تولید شده گوسفندان زنده و قیمت پایین خرید پشم از دامداران و نبود مشتری به همین دلیل اکثریت دامداران و عشایر در این استان نیز از فروش پشم دام خود استقبال چندانی نداشته و پشم چیده شده گله گوسفندان خود را می‌سوزانند و یا دفن می‌کنند و در مجموع جامعه عشایری و دامداران از بابت فروش پشم عایدی چندانی ندارند.
در حال حاضر گرانی و کمبود مواد اولیه فرش دستبافت از جمله خامه و نخ فرش یکی از جمله دغدغه‌های مهم فرش بافان استان همدان بوده و این درحالی است که پشم تولید شده استان همدان در صورت ریسندگی و جلوگیری از دورریز شدن آن از نقش مؤثری در مرتفع شدن مشکل کمبود و تعادل قیمت مواد اولیه فرش دستبافت برخوردار خواهد بود.
بنا به گفته رئیس اداره فرش استان همدان از صد در صد پشم تولید شده استان ۳۰ درصد آن قابلیت استفاده در صنعت فرش دستبافت را دارد و از ۷۰ درصد مابقی حدود ۴۰ درصد دورریز و ۳۰ درصد آن در مصارف دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرد.
محمود خزندی در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به برنامه‌های اداره فرش استان در رابطه با جلوگیری از دوریز پشم چیده شده گوسفندان، اظهار کرد: برای جلوگیری از دورریز پشم گوسفندان زنده جلسات متعددی در این زمینه برگزار شده و قرار است در شهرستان ملایر یکی از شرکت‌های تعاونی فرش دستبافت بحث جمع‌آوری پشم چیده شده گوسفندان زنده را به صورت پایلوت در استان همدان انجام بدهد.
وی گفت: علاوه بر آن شهرستانهای دیگری از جمله انجمن فرش همدان هم قرار است بحث خرید و جمع‌آوری پشم چیده شده گوسفندان زنده را پیگیری کند و پشم را خریداری کنند تا از دوریز آن جلوگیری شود.
وی با بیان اینکه ریسندگی پشم معمولا به صورت صنعتی و دستی انجام می‌شود،تصریح کرد:در حال حاضر ریسندگی به صورت سنتی و دستی بسیار معدود شده و دیگر بانوان روستاها و عشایر به این کار چندان رغبتی ندارند.
خزندی با اشاره به اینکه ریسندگی به صورت صنعتی و از طریق کارخانه‌های ریسندگی، سرمایه‌گذار بخش خصوصی خود را می‌خواهد، تصریح کرد: تاکنون در بحث ریسندگی پشم به صورت صنعتی در استان همدان دارای مراجعه کننده و یا متقاضی نبوده‌ایم.
وی خاطرنشان کرد: در رابطه با ریسندگی دستی در شهرستان نهاوند افرادی وجود دارد که دوباره ریسندگی دستی را در حال احیا هستند و افراد علاقه‌مند را آموزش داده و مواد اولیه را در اختیار آنان قرار می‌دهند و پشم را در حد محدود ریسندگی می‌کنند.
خزندی اضافه کرد: در بحث خرید پشم چیده شده گوسفندان زنده، شهرستان ملایر به عنوان پایلوت در استان انتخاب شده که در این رابطه شرکت تعاونی ملایر اعلام آمادگی کرده و قرار است خرید پشم را انجام دهد.
وی اضافه کرد: شهرک‌صنعتی ملایر و امور عشایر نیز مقرر شده مکان مناسب را برای این طرح در نظر بگیرند و پشم‌گوسفند زنده عشایر پس از چیده شدن در اختیار شرکت تعاونی فرش ملایر قرار داده شود و این شرکت نسبت به خریداری پشم اقدام کند.
خزندی با بیان اینکه با این برنامه در بحث جلوگیری از دوریز پشم چیده شده گوسفندان زنده استان ورود پیدا کرده‌ایم، افزود: در رابطه با ریسندگی و احیا ریسندگی فعلا نهاوند با توجه به پیگیری‌ها تا حدودی نخ دست ریس و ریسندگی بیشتر استقبال شده است ضمن اینکه ریسندگی سنتی و دستی در برخی از روستاهای شهرستانهای دیگر نیز انجام می‌شود و باید برای احیا ریسندگی هم برنامه و طرح‌هایی را با هم‌افزایی و رایزنی دیگر دستگاه‌های مرتبط پیش‌بینی کنیم .
وی بیان کرد: در این برنامه خریداری پشم چیده شده گوسفندان زنده دامداران موجب آن خواهد شد که پشم دباغی شده و استفاده از آهک در دباغی دیگر از گردونه خارج شود و این امر در کیفیت هر چه بیشتر نخ و مواد اولیه فرش دستبافت و سایر صنایع دستی تأثیر بسزایی خواهد داشت.
مدیر اداره صنعت، معدن و تجارت کبودراهنگ هم از تولید سالیانه ۲۰۰۰مترمربع فرش دستباف در این شهرستان خبر داد و اظهار کرد: شهرستان کبودراهنگ دارای چهار تا پنج هزار بافنده فرش دستباف بوده که از این تعداد بافندگان، ۱۸۰۰ نفر فعال بوده و مابقی به‌صورت فصلی در این حوزه فعالیت دارند.
مرتضی افشاری بیان کرد: متأسفانه به دلایل مختلف از جمله تغییر سبک زندگی روستایی و عشایری و عدم رغبت بانوان روستایی چون گذشته به ریسندگی و نیز نبود زیرساخت‌های صنعتی گسترده برای تبدیل به محصول نهایی، بخش اعظم پشم گوسفندان به ویژه در جامعه عشایری دورریز می‌شود.
وی گفت: در صورت هرگونه برنامه‌ریزی و ایجاد اشتغال در این زمینه ضمن جلوگیری از دورریز شدن پشم گوسفندان این امر نقش مؤثری در کاهش قیمت خامه و مواد اولیه فرش خواهد داشت که متأسفانه این امر مغفول مانده است.
افشاری با اشاره به اینکه جدا کردن پشم گوسفند از پوست دام بعد از کشتار دام از طریق آهک آسیب بسیاری به فرش دستبافت می‌زند، اظهار کرد: به دلیل ارزان بودن پشم معمولاً دامداران رغبت چندانی برای چیدن پشم گوسفندان خود قبل از کشتار ندارند و این اساسی‌ترین گره کار در تهیه مواد اولیه مرغوب و باکیفیت برای فرش دستبافت بوده و اگر به نحوی امکان آن وجود داشت که راهی پیدا کرد که قبل از اینکه دام را به کشتارگاه ببرند پشم دام را بچینند و بعد از اینکه دام به کشتارگاه می‌رود پشم دباغی‌شده از طریق آهک از پوست چیده و جدا نشود به‌طور قطع این مشکل در بحث کیفیت نخ برای استفاده در بافت فرش دستبافت از نقش مؤثری برخوردار خواهد بود.
وی با بیان اینکه متأسفانه جدا کردن پشم دباغی‌شده از پوست از طریق آهک تهیه مواد اولیه را با چالش مواجه می‌کند و این امر یکی از دغدغه‌های تولیدکنندگان فرش دستباف به شمار می‌رود، تصریح کرد: جلوگیری از دورریز شدن پشم گوسفندان زنده توسط دامداران و ریسندگی این نوع از پشم‌ها با احیا دوباره ریسندگی می‌تواند موجب مرغوبیت هر چه بیشتر مواد اولیه فرش دستبافت و یا صنایع دستی دیگر شود .
یکی از کارشناسان صنایع دستی هم در گفت‌وگو با ایسنا، بیان کرد: ریسندگی اگر در سطح استان یک متولی ویژه توسط یکی از نهادهای دولتی و یا بخش خصوصی داشته باشد به راحتی می‌تواند پشم گوسفندان سطح روستاها و عشایر را جمع‌آوری کند و از نقش مؤثری در مدیریت پشم تولید شده و جلوگیری از دورریز شدن آن برخوردار باشد.
عصمت مرادی افزود: پشم فصل بهار و پاییز به‌ویژه فصل بهار که از گوسفندان زنده چیده می‌شود به دلیل دباغی نشدن جزو پشم‌های با کیفیت به شمار می‌رود و به لحاظ با کیفیت بودن جزو گرانترین پشم‌هاست.
این هنرمند که در زمینه تولید، آموزش و صادرات فرش دستباف، گبه و گلیم فعالیت دارد،خاطرنشان کرد: دامداران به‌دلیل اینکه کسی پشم گوسفندان زنده را از آنان با قیمت مناسبی خریداری نمی‌کند اکثریت برای جلوگیری از اینکه پشم‌های چیده شده محل تجمع حشرات موذی و جوندگان نشوند آنها را به روش‌های گوناگون (دفن یا آتش زدن) از بین می‌برند ضمن اینکه هزینه‌های پشم‌چینی روی دوش دامداران سنگینی می‌کند و جبران نمی‌شود.
مرادی ادامه داد: در حال حاضر ریسندگی پشم از نوع دست ریس توسط بانوان روستایی و عشایر بسیار کم رنگ شده معمولا در ایلات و عشایر و روستاهای دور افتاده معدود بانوان آن هم مادربزرگ‌ها نسبت به ریسندگی پشم به صورت دست ریس می‌پردازند و نسل جوان با ریسندگی هیچ‌گونه آشنایی ندارد .
این بافنده صادرکننده فرش دستباف و کارآفرین نمونه با بیان اینکه در حال حاضر در برخی از شهرستانهای استان از جمله نهاوند دارای دستگاه‌های ریسندگی هستند،گفت: دستگاه ریسندگی به نحو بهداشتی‌تر، راحت‌تر و در زمان کوتاه‌تری می‌تواند پشم بیشتری را بریسد و اگر امکان آن وجود داشته باشد در سطح روستاها تسهیلات بانکی با نرخ سود پایین برای خرید دستگاه‌های ریسندگی توسط دستگاه‌های متولی در اختیار دامدارانی که دارای گوسفند هستند و یا در زمینه ریسندگی فعالیت دارد با شناسایی لازم داده شود این افراد پشم دام زنده خود را پس از چیدن با آموزش‌های لازم به راحتی می‌توانند با کیفیت بالا بریسند.
مرادی ادامه داد: دستگاه متولی می‌تواند پس از ریسندگی پشم‌های ریسیده شده را از آنان خریداری کند تا با این اقدام دست واسطه و دلالان نیز در این رابطه کوتاه شود.
این بانوی کارشناس صنایع دستی اظهار کرد: اگر این طرح در سطح روستاها و عشایر استان اجرایی شود به‌طور قطع با جرأت می‌توان گفت استان همدان در سطح کشور حرف اول را در احیا دوباره ریسندگی و مدیریت پشم زنده گوسفندان خواهد داشت چرا که همدان یک‌منطقه کوهستانی بوده که بهترین پشم گوسفند را داراست و گوسفندان منطقه همدان شش ماه در سال را در مراتع چرا می‌کنند و بهترین تغذیه را از طبیعت دارند.
وی با بیان اینکه از دامداران در خرید پشم گوسفندان زنده آنان حمایت نمی‌شود،خاطرنشان کرد: دامداران برای چیدن پشم گوسفندان زنده خود باید هزینه بالایی برای دستمزد کارگر و دستگاه پرداخت کنند حال آنکه هر پنج کیلو پشم از آنان به قیمت ۱۰۰۰ تومان خریداری می‌شود.
این بافنده و صادرکننده فرش دستباف ادامه داد: به دلیل قیمت پایین پشم، دامداران ترجیح می‌دهند پشم چیده شده گوسفندان زنده خود را بسوزانند و رغبتی برای فروش آن نداشته باشند.
مرادی رنگ‌پذیری ،ماندگاری فرش را از مهمترین ویژگی‌های نخ دست ریس استفاده شده در بافت فرش دستباف دانست و گفت: در فرش دستبافت بنده نخ دست ریس که با دوک دستی ریسندگی شده باشد را بیشتر ترجیح می‌دهم و به همین خاطر در فرش‌های دست بافت خود به صورت ۱۰۰ درصدی از نخ دست ریس استفاده می‌کنم و معمولاً نخ دست ریس مورد نیاز خود را از بانوانی که در روستاها در این رابطه فعالیت دارند و معدود هستند تهیه می‌کنم.
مرادی بیان کرد: اگر بخواهیم ریسندگی را دوباره احیا و از دورریز و سوختن پشم چیده شده گوسفندان زنده جلوگیری کنیم و برای اینکه این پشم‌های تولید شده به واسطه سوختن دود نشوند و از بین نروند باید پشم تولید شده استان را مدیریت کرد.
وی یادآور شد: به دلیل معدود بودن تعداد افرادی که در زمینه نخ دست ریس فعالیت دارند در حال حاضر بهترین روش برنامه‌ای مناسب برای توسعه هر چه بیشتر ریسندگی بواسطه دستگاه‌های ریسندگی بوده که می‌توان در سطح روستاها با آموزش و کلاس های ترویجی ارتقا داد .
مرادی گفت: اگر در مراکز فنی حرفه‌ای و نیز در سطح روستاها کلاس‌های مناسبی برای آموزش ریسندگی برای بانوان برگزار شود این امر موجب آن خواهد شد که حتی بانوان نسل جوان نیز کم کم دوباره به این صنعت روی آورده و در پاره‌ای از اوقات فراغت خود به این امر بپردازند.
وی ادامه داد: این امر می‌تواند علاوه بر اشتغال‌زایی، درآمد مناسبی را به عنوان مشاغل خانگی برای بانوان روستا و حتی شهر با خود به همراه آورده و صنعت ریسندگی را دوباره احیا کند.
در پایان امیدواریم با سازو کارهایی برای خریداری پشم تولیدی گوسفندان جامعه عشایری و دامداری در سطح استان همدان از جمله برنامه و طرح شهرستان ملایر برای خرید پشم دامداران و عشایر مانع خاکستر و سوختن این سرمایه استراتژیک شد .
انتهای پیام
