اینجا، خاکبرداری و اجرای هر طرح عمرانی در اطراف آثار تاریخی یا بافت قدیمی شهر شاید با بیرون زدن یک میراث فرهنگی دیگر متوقف شود و شاید هم با حساسیت‌های سمن‌ها و دوستداران میراث فرهنگی نسبت به مقوله «حفاظت» مواجه گردد.
همانطور که طی ماه‌های اخیر اجرای یک طرح عمرانی در محوطه بنای چهارگوشِ دوطبقه‌ای که گنبدی سرخ‌تر از برج‌مقبره‌های دوره سلجوقی به شمار می‌رود، با دستور مرجع قضایی متوقف و حساسیت دوستداران میراث فرهنگی را در پی داشته است.
بر همین اساس رسالت اطلاع‌رسانی ایرنا که وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی آن را خبرگزاری دولت – ملت می‌نامد، در این زمینه با جمع‌بندی و دسته‌بندی پرسش‌های مردم و گفت‌وگوی بی‌پرده با متولیان شکل می‌گیرد.
این گفت‌وگو با «یعقوب طالبی» رییس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی مراغه در حقیقت فرصتی برای پاسخگویی وی در مقابل مردمی است که دغدغه مشترکی دارند و آن هم در تک‌واژه «حفاظت» خلاصه می‌شود.
مسیر توسعه گردشگری مراغه از کجا می‌گذرد؟
بسیاری از مردم و دوستداران میراث فرهنگی مراغه با توجه به زیبایی‌های طبیعی و تاریخی این کهن‌شهر، نگاهی رو به توسعه نسبت به ظرفیت گردشگری شهرستان دارند و می‌خواهند بدانند که اداره میراث فرهنگی مراغه چه افقی پیش‌روی توسعه این بخش دارد.
البته رییس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مراغه ابتدا این موضوع را گوشزد می‌کند که انتظار از گردشگری شهرها باید منطقی و متناسب با ظرفیت‌های شهرستان باشد و نمی‌توان دو منطقه غیرهمسطح به لحاظ ظرفیت‌های گردشگری را با یکدیگر مقایسه کرد.
«طالبی» اضافه می‌کند: اگرچه سلسله تمدنی مراغه از بسیاری از شهرهای مطرح گردشگری کشور بالاتر است اما نباید خودمان را با آنها مقایسه کنیم؛ شهرهایی مثل اصفهان و شیراز علاوه بر برخورداری از آثار ارزشمند و بی‌نظیر، حدود هشتاد سال قبل نخستین گام‌ها برای توسعه گردشگری را برداشته‌اند در حالی که شهرهایی مانند مراغه نخستین گام‌های توسعه گردشگری خود را طی کرده است.
وی با ابراز خرسندی از اینکه توسعه گردشگری به دغدغه عمومی مردم و دوستداران میراث فرهنگی شهرستان تبدیل شده، می‌گوید: در سایه همین دغدغه‌ها و تلاش‌ها، مراغه در سال ۱۳۹۵ از سوی ستاد هماهنگی خدمات سفر به عنوان نامزد ۶ شهر برتر گردشگری کشور انتخاب شد و در نهایت بین ۱۲ شهر برتر و قابل قدردانی کشور قرار گرفت و همین موفقیت نیز به نوبه خود انتظار مردم را بالا برد.
وی با اشاره به اینکه مردم مراغه به طور طبیعی افزایش تعداد گردشگران را انتظار دارند، بیان می‌کند: تعداد گردشگران در شهرستان علاوه بر وجود ظرفیت‌های طبیعی و تاریخی، با ایجاد جاذبه‌ها و زیرساخت‌های دست‌ساز افزایش می‌یابد اما در سوی دیگر، سرمایه‌گذاران با توجه به فرّار بودن مشتریان این بخش، با احتیاط وارد عرصه می‌شوند.
وی ادامه داد: البته در بخش سرمایه‌گذاری نیز غفلت نشده و در صورتی که موانع پیش‌روی مجموعه‌های آب درمانی «شورسو» و «پل معلق»برطرف شود، به زیرساختی قابل توجه در زمینه گردشگری شهرستان تبدیل خواهد شد؛ همچنین با توجه به اینکه اراضی ملی مجموعه تفریحی و اقامتی دره گشایش به سرمایه‌گذار بخش خصوصی واگذار شده، به زودی عملیات اجرایی آن آغاز می‌شود که البته سرمایه‌گذار دیگری نیز در منطقه در حال طی مراحل اداری بوده که با آغاز فعالیت آن شکوفایی گردشگری منطقه مورد انتظار است.
وی ادامه می‌دهد: رویکرد دیگر برای توسعه گردشگری مراغه قرار گرفتن آن در مسیر تورهای ورودی است که چندین سال قبل نیز راهکاری برای آن مطرح و در سند توسعه شهرستان گنجانده شد و امروزه باید به عنوان یک مطالبه از سوی مردم و مسئولان پیگیری شود.
اتصال باغ‌راه شمال مراغه به کندوان باید به عنوان یک مطالبه در رسانه‌ها و افکار عمومی مطرح شود
وی با تاکید بر اینکه «کندوان» به عنوان یک زیرساخت کم‌نظیر گردشگری در بن‌بست قرار دارد و گردشگران خارجی پس از بازدید از آن مجبور می‌شوند برای اقامت به تبریز بازگردند، می‌گوید: گردشگران تورهای بالای ۱۲ روزه در مسیر عبور از تبریز تا تخت‌سلیمان در مراغه اقامت چندساعته دارند اما در صورتی که مراغه از طریق باغ‌راه شمال به کندوان وصل شود، می‌تواند اقامت حداقل یک شبه گردشگران خارجی را به خودش اختصاص دهد.
وی با اشاره به اینکه این باغ‌راه تاریخی به ۲۷ کیلومتر احداث مسیر نیاز دارد، بیان می‌کند: ایجاد آن به عنوان پروژه اول و فعالیت اول در سند تدبیر و توسعه شهرستان گنجانده شده اما موضوع فراتر از اختیارات مسئولان شهرستانی است و به نظر می‌رسد باید از سوی نماینده مردم در مجلس شورای اسلامی پیگیری شود تا انقلابی در توسعه گردشگری شهرستان اتفاق بیافتد.
از ارتقای جایگاه تا افزایش اعتبار
برخی از دوستداران میراث فرهنگی مراغه سال‌ها و ماه‌هاست که از ارتقای جایگاه و ساختار اداره میراث فرهنگی مراغه سخن به میان می‌آورند تا شاید به ظن خودشان اعتبارات و اختیارات این اداره هم به دنبال آن افزایش یابد اما رییس اداره میراث فرهنگی مراغه در این خصوص اینگونه توضیح می‌دهد که ساختار ادارات میراث فرهنگی در سطح کشور به ترتیب شامل نمایندگی، اداره و اداره‌کل است.
«طالبی» با اشاره به اینکه میراث فرهنگی مراغه تا حدود پنج سال قبل تنها اداره سطح استان به شمار می‌رفت، اضافه می‌کند: مطالبه ارتقای جایگاه اداره میراث فرهنگی پس از ارتقای مراغه به شهرستان ویژه در بین دوستداران میراث فرهنگی شهرستان شکل گرفت؛ پس از این ارتقای جایگاه، برخی از ادارات شهرستان از جمله صمت و جهاد کشاورزی به سطح معاونت اداره‌کل ارتقا یافت.
وی بیان کرد: میراث فرهنگی جزو آن دسته از ادارات شهرستانی است که به دنبال ارتقای مراغه به شهرستان ویژه، به معاونت اداره‌کل ارتقا نیافت اما اکنون در سطح استان ۶ اداره میراث فرهنگی وجود دارد و مراغه در زمینه اعتبارات از جایگاه ویژه برخوردار است.
وی ادامه داد: ماهانه حدود یک میلیارد ریال اعتبار جاری در مراغه برای حقوق و مزایای کارکنان هزینه می‌شود در حالی که برخی از ادارات میراث فرهنگی استان اعتبار جاری به مراتب پایین‌تری دارند.
وی برخی انتقادها در مورد وضعیت آثار تاریخی شهرستان را بجا می‌داند و عنوان می‌کند: اعتبارات تملک دارایی صرفا بر اساس تعداد آثار توزیع نمی‌شود بلکه بر اساس پروژه‌ها و البته اولویت حفاظتی و مرمتی آنها اختصاص می‌یابد و اضطرار مرمت در شروع پروژه‌ها فاکتور اصلی است.
«برای نمونه پروژه مرمت گنبد سرخ به سبب سلامت نسبی اثر فعال نیست و هزینه حفاظتی محدودی به صورت سالانه برای حفاظت از آن اختصاص می‌یابد اما زمانی که مقبره شیخ شهاب‌الدین اهری به عنوان یک شاهکار معماری دوران تیموری در شرف تخریب و گنبد آن از بدنه جدا شده بود، به طور طبیعی و از روی اضطرار، اجرای پروژه مرمت آن در اولویت قرار گرفت».
البته وی این را هم می‌گوید که رایزنی‌ها و مطالبه‌های مردم و مسئولان در اختصاص اعتبار بی‌تاثیر نیست و برای نمونه چهار پروژه مرمت از جمله کارگاه مسجد ضریر در مراغه بالای ۹۰ درصد پیشرفت فیزیکی دارد که در صورت پیگیری و اختصاص اعتبار، تکمیل خواهد شد.
وی با تاکید بر اینکه اعتبارات سازمان میراث فرهنگی در سطح کشور محدود و اولویت اصلی در حوزه میراث فرهنگی حفاظت است، اظهار داشت: بنابراین بناهایی که بیشتر در معرض تخریب قرار دارد، در اولویت تخصیص اعتبار قرار می‌گیرد و در بقیه موارد رویکرد، حفاظتی است.
به گفته «طالبی» ارتقای جایگاه اداره به عنوان یک مطالبه عمومی در سفر اخیر مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به مراغه مطرح شد زیرا در کمیسیون‌های تعیین‌کننده‌ای چون ماده ۵ شهرداری و تبصره یک جهاد کشاورزی عضویت داریم و جایگاه بیشتر اعضای این کمیسیون‌ها هم در حد معاونت اداره‌کل است.
وی با اشاره به اینکه این ارتقا سازوکار قانونی نیاز دارد، می‌گوید: ارتقای ادارات میراث فرهنگی در شهرستان‌های ویژه به معاونت اداره‌کل باید در مجلس یا هیات دولت مورد تصویب قرار گیرد که مکاتبه‌های آن هم از سوی مسئولان استانی انجام شده است.
آیا پوشش گنبد کبود مراغه ایراد فنی دارد؟
دوستداران میراث فرهنگی به ویژه آنان که در زمینه آثار تاریخی دارای تخصص هستند، ایرادهایی به پوشش گنبد کبود مطرح می‌کنند؛ همان برج ده‌پهلویِ منشور شکلی که از دوره سلجوقی به یادگار مانده و در کنار برج مدور مراغه قرار دارد.
رییس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مراغه در مورد آنچه که پوشش نامناسب این گنبد خوانده می‌شود، اینگونه توضیح می‌دهد که حفاظت از آثار در اولویت این سازمان قرار دارد؛ پس از مرمت این بنا در دوره پهلوی، یک ورق گالوانیزه به عنوان پوشش ایجاد و طی دهه‌های بعد از بین رفته بود؛ بر همین اساس ایجاد یک پوشش جدید با هدف حفاظت از اثر در دستور کار قرار گرفت.
وی ادامه می‌دهد: ایجاد این پوشش با مباحث اجتماعی ساماندهی محوطه پیرامون مصادف شد و قرار بود تا پوشش جدید حداقل از لحاظ شکلی با معماری دوره ایلخانی تطابق داشته باشد که در نهایت ایجاد یک سازه فلزکار در دستور کار قرار گرفت اما بستر قبلی ناهمگن بود و توان تحمل سازه فلزکار را نداشت.
وی اضافه می‌کند: بخشی از این پوشش ناهمگن حذف و یک پایه بتنی احداث و در نهایت پوشش ایجاد شد تا اصل حفاظت رعایت شود و اکنون رطوبتی در بنا وجود ندارد؛ تنها در شکل اجرا، پیمانکار اشتباه‌هایی داشت که اداره میراث فرهنگی نیز به شدت با این موضوع برخورد کرد.
به گفته وی پوشش مورد نیاز برای حفاظت از این اثر به درستی ایجاد شده و اجرای سازه فضاکار نیز به دلیل اختلاف سلایق متوقف شده است؛ بر همین اساس اداره میراث فرهنگی شهرستان در مورد نحوه اجرای این سازه فضاکار نیز از شورای فنی وزارت میراث فرهنگی مشورت خواسته است.
وی همچنین در مورد احداث دیوار مشبک در اطراف این اثر نیز بیان می‌کند: احداث این دیوار به طرح ساماندهی پیرامون اثر مربوط می‌شود و اجرای این طرح طی نزدیک به چهار سال گذشته به دلیل برخی تخلف‌ها و عدم عمل به تعهدات از سوی این شرکت عمرانی متوقف شده است.
رییس اداره میراث فرهنگی مراغه می‌گوید: پس از مکاتبه‌ها و برگزاری جلسه‌های متعدد، اردیبهشت امسال عرصه و حریم جدید پیرامونی گنبد کبود و مدور از سوی وزارت میراث فرهنگی تعیین و ابلاغ شد تا این شرکت کارش را با عرصه و حریم جدید ادامه دهد؛ احداث دیوار مشبک در قالب این طرح جدید نیز جزو خواسته‌های شهرستان به شمار می‌رود و باید پس از تایید شورای فنی استان ایجاد شود.
چه خبر از تصویب اساسنامه روز مراغه؟
رییس اداره میراث فرهنگی مراغه می‌گوید: شورای فرهنگ عمومی شهرستان تشکیل کمیته‌ای برای بررسی و تدوین اساسنامه روز مراغه را تکلیف کرده است تا در نهایت این اساسنامه در شورا تصویب شود.
به گفته «طالبی» طبق پیش‌نویس این اساسنامه قرار بود درصدی از اعتبارات شهرداری با مصوبه شورا به روز مراغه اختصاص یابد که به دلایل نامعلومی تاکنون مسکوت مانده است.
وی تصویب این اساسنامه در جلسه‌های آینده شورای فرهنگ عمومی را در واقع دروازه ورود به تصویب روز مراغه می‌داند.
رصدخانه مراغه در کوتاه‌مدت چه افقی پیش‌رو دارد؟
به گزارش ایرنا گنبدسرخ، برج مدور، گنبد کبود، گنبد غفاریه، معبد مهر، موزه سنگ‌نگاره‌ها، مقبره اوحدی، کلیسای هوانس و رصدخانه تنها بخشی از آثار تاریخی مراغه به شمار می‌رود که گردشگران غیربومی با آنها آشنا هستند.
