حجت‌الاسلام و المسلمین علی الهی خراسانی در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به مفهوم الهیات شهر، اظهار کرد: الهیات شهر یک رویکرد نوین الهیاتی به شمار می‌رود که مبدأ آن به سال ۱۹۸۵ در بریتانیا برمی‌گردد، زمانی که در پی شورش‌ها و اعتراضات خیابانی نسبت به سیاست‌های تعدیل اقتصادی نخست وزیر وقت، مارگارت تاچر، اسقف اعظم بریتانیا دستور داد تا کمیسیونی تشکیل شده و رابطه دین‌داری و ایمان در شهر با مقوله‌های مختلف زندگی شهری همچون عدالت، بیکاری و فقر سنجیده شود. این کمیسیون تشکیل شد که نتیجه گزارشی به نام «ایمان در شهر» بود.
وی با بیان اینکه «پس از آن مفهوم الهیات شهر به صورت پر رنگ‌تر دنبال شد»، ادامه داد: الهیات شهر به دنبال آن است که چگونه می‌توانیم از متون مقدس با نگاه زندگی شهری تفسیرهایی با هدف بهبود رضایت و کیفیت زندگی شهری داشته باشیم.
الهی خراسانی تصریح کرد: الهیات شهر به این می‌پردازد که در زندگی شهری کنونی صدای خدا کجا شنیده می‌شود و ایمان کجا می‌تواند در لایه‌های مختلف مدیریت شهری وجود داشته باشد و معنویت چگونه می‌تواند در معماری و فضاهای شهری نمود داشته باشد. به عبارت دیگر، الهیات شهر پیوند ایمان، معنویت و نهاد دین با زندگی شهری است.
الهیات شهر در پی غلبه یک ایدئولوژی بر شهر نیست
وی با اشاره به اینکه «الهیات شهر در پی گفت‌وگوی نهاد دین با متولیان شهر است، اما به دنبال غلبه یک ایدئولوژی بر شهر نیست»، خاطرنشان کرد: این رویکرد به دنبال افزایش کیفیت زندگی مردم در شهر با پیوند زندگی به امر معنوی است. در این خصوص کتاب‌ها و مقالات متعددی نوشته شده است، با این حال الهیات شهر صرفاً یک رویکرد دانشی و تئوریک نیست و جنبه عملگرایی هم دارد. بدین معنا که ایمان و الهیات چگونه می‌تواند در زندگی شهری پیاده شود.
به گفته این عضو هیأت علمی پژوهشکده مطالعات اسلامی در علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، اگرچه در علم و دانش فارسی سال‌هاست به پدیده‌هایی همچون آرمان‌شهر اسلامی و مدینه فاضله پرداخته‌ایم، اما این موضوع ورود نشده است، چرا که الهیات شهر بر خلاف آرمان‌شهر اسلامی به وضعیت زندگی شهری کنونی می‌پردازد و با نگاهی آرمانی به شهر نمی‌نگرد.
وی با اشاره به اینکه «آسیب‌هایی مختلفی در زندگی شهری وجود دارد»، بیان کرد: شهر مشهد از دهه ۷۰ خود را در چنبره توسعه شهری دید و پیاده شدن توسعه شهری به آسیب‌هایی در شهر منجر شد و در این میان برخی از مقوله‌ها نادیده گرفته شد. برای نمونه برخی فضاهای ارتباط انسانی و هویت شهری پیرامون حرم مطهر رضوی همچون حسینیه مرحوم شیخ با ۱۵۰ سال قدمت -که جزء روضه‌های باشکوه کشور بود- در پی نگاه‌های توسعه‌گرا تخریب شد که الهیات درباره آن ساکت بود و هیچ حرفی نداشت. یعنی هیچ پرسش و دیدگاهی وجود ندارد که آیا این رواست که چنین مکانی تخریب شود یا نه و الهیات چطور می‌تواند مانع تخریب آن شود.
الهی خراسانی افزود: برای نمونه دیگر می‌توان به تخریب محیط زیست در شهرها اشاره کرد که بارها در شهری مانند مشهد اتفاق افتاده است و الهیات هم در این مسئله باید حرف بزند، البته تاکنون فعالیت‌هایی در این موارد شده است، اما نمود به عینی نداشته و متأسفانه اساتید حوزه و دانشگاه توجه شایسته و بایسته به زندگی شهری، حاشیه شهر و... نداشته‌اند.
وی با اشاره به مسئله بلندمرتبه‌سازی در شهرها، گفت: بلند مرتبه‌سازی‌ها نمونه دیگری است که الهیات شهر باید با آن ورود کند و بگوید آیا رواست که در شهر بلند مرتبه‌سازی انجام شود یا نه. مطالبی در این زمینه گفته شده است که این بلند مرتبه‌سازی‌ها، سایه‌سازی دارد که حق زندگی با استاندارد و با کیفیت را از شهروندان می‌گیرد. حال باید دید حرف الهیات در این خصوص چیست و چه نظریاتی دارد که این مسئله را منضبط کند.
الهیات شهر به بررسی مسائل عینی شهروندان می‌پردازد
عضو هیأت علمی پژوهشکده مطالعات اسلامی در علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد با بیان اینکه «یکی از پایه‌های تمدن اسلامی شریعت بوده که قوانینی را برای اداره بهتر شهر صادر می‌کرده است»، ادامه داد: شریعت همواره یکی از پایه‌های رویکرد الهیاتی برای رسیدگی به مسائل زندگی شهری است. البته این تلاش‌ها را در اهل سنت بیشتر می‌بینیم، اما در دانش‌های اسلامی، چه کلام و چه فقه اسلامی، بسیار کم‌رنگ به مسائل زندگی شهری پرداخته شده است. اگرچه تلاش‌هایی شده است، اما نسبت به اهمیت آن و اینکه اساس هر تمدنی زندگی شهری است و بسیاری از عواطف و احساسات ما در گروی زندگی شهری است، به آن پرداخته نشده است. بنابراین الهیات شهر می‌خواهد همین مسائل عینی زندگی که شهروندان با آن سر و کار دارند را بررسی کند.
وی با تأکید بر اینکه «الهیات شهر به دنبال توسعه نمادهای دینی در شهر نیست، بلکه به دنبال بهبود کیفیت زندگی شهری با کمک نهادهای دینی است»، افزود: الهیات شهر نمی‌خواهد صرفاً به مسائل نهاد دین بپردازد و به دنبال حفظ نهاد دین در شهر باشد. اساس این دیدگاه پرداختن کامل به زندگی شهری است و چنین تفکیک‌هایی را انجام نمی‌دهد.
الهیات در شهر هم حرف بزند و هم عمل کند
الهی خراسانی عدالت در شهر را خاستگاه الهیات شهر برشمرد و تصریح کرد: الهیات باید در این زمینه هم حرف بزند و هم عمل کند. در حال حاضر در حاشیه شهر مشهد با بحران عدالت در حکم‌روایی شهری مواجه هستیم و سئوال این است که نهادهای مذهبی و انجمن‌های مردم‌نهاد ایمانی چقدر به حاشیه شهر توجه دارند و آیا در طول این سال‌ها عدالت در حاشیه شهر به نقطه مطلوبی رسیده یا ما کماکان با بحران عدالت در حاشیه شهر مواجه هستیم. الهیات در این خصوص باید به صورت عملیاتی وارد شود و نسخه دهد.
وی ادامه داد: این بسیار بد است که حاشیه شهر مشهد برای شهروندان دغدغه نیست. توجه به حاشیه شهر وظیفه همه شهروندان است، اما سئوال ما این است که الهیات در این‌باره چه کرده است. با وجود تلاش‌هایی که از سوی نهاد دین در این خصوص انجام شده، اما این تلاش‌ها چه به صورت دانشی و چه به صورت عملی باید در بین همه شهروندان و نهادهای مرتبط الهیات سرریز شود.
به گفته این استاد حوزه و دانشگاه، در حوزه و دانشگاه هیچ بخش مستقلی وجود ندارد که با نگاه الهیاتی به مسائل زندگی شهری بپردازد، با این حال تلاش‌هایی شده که نهادهای پژوهشی علوم اسلامی در مشهد را درگیر این مسئله کنیم و خوش‌بختانه این نهادها فعال شدند که به این مقوله بپردازند.
وی با بیان اینکه «الهیات شهر مختص به شهرهای مذهبی و در هر جایی که زندگی شهری اتفاق می‌افتد باید به آن پرداخته شود»، اظهار کرد: امروزه حتی در زندگی روستایی بسیاری از مولفه‌های زندگی شهری وجود دارد که در آن محیط‌ها نیز باید به این مسئله پرداخته شود، اما چون یک رویکرد عملگرا بوده صرفاً تئوری نیست و می‌گوید که باید مسائل زندگی امروزی شهری به صورت عام و خاص برای هر شهر بپردازیم.
الهی خراسانی با اشاره به رابطه الهیات و طراحی شهری، گفت: در بسیاری از نسخه‌های توسعه شهری به الهیات و معنویت شهری توجه نشده است که مختص ایران نبوده و در همه جای جهان وجود دارد.
الهیات شهر و بازخوانی حقوق زنان با نگاه امروزی
وی حقوق زنان در شهر را یکی دیگر از مسائل مورد توجه الهیات شهر برشمرد و افزود: حقوق زنان در شهرهای مذهبی به دلیل برخی نگاه‌ها، بیشتر در تنگنا قرار می‌گیرد و ما به بازخوانی‌های الهیاتی نیاز داریم که در مسئله حقوق زنان در شهر با نگاه امروزی نگاه کنیم، نه آنگونه که در قرون گذشته به آن نگاه می‌شده است. به هر حال زندگی شهری نگاه‌های جدیدی را در پیش روی متون مقدس قرار داده است و اساساً زن در زندگی مدرن آن تعریف را ندارد که در گذشته وجود داشته است.
عضو هیأت علمی پژوهشکده مطالعات اسلامی در علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، عنوان کرد: علاوه بر این در فرهنگ، هنر و موسیقی و... نیز نیاز به بازخوانی الهیاتی داریم. مسائل مختلفی وجود باید الهی‌دانان و پژوهشگران باید برای آن نسخه بدهند. این که ما صرفاً خط قرمزها و باید و نبایدها را بر اساس دیدگاه‌هایی که مورد بازخوانی قرار نگرفته‌اند، دردی را دوا نمی‌کنند و صرفا باعث دامن زدن به بحران‌ها می‌شوند و نه حل کردن آن‌ها.
وی با اشاره به اینکه «اخلاق یکی از مقوله‌های مهم الهیات است»، خاطرنشان کرد: در الهیات اسلامی موضوع توجه میزبان به میهمان مورد تأکید قرار گرفته، اما کم‌رنگ و فقدان آن نمود دارد.
نگاه به قصه معنویت در شهر مشهد باید تصحیح شود
الهی خراسانی با تأکید بر اینکه «نگاه به قصه معنویت در شهر مشهد باید تصحیح شود»، تصریح کرد: همیشه برای ما حرم مهم است نه امر زیارت. اگر امر زیارت را فراتر از دیواره‌های حرم نبینیم صرفاً با نهادی به نام حرم سر و کار داریم و نسبت زائران و شهروندان را با حرم برقرار می‌کنیم، اما در یک نگاه صحیح‌تر حرم تجربه امر زیارت است و امر زیارت باید مهم باشد و هنگامی که امر زیارت مهم باشد نسبت خود را با زائران و مجاوران تعیین کند.
وی اضافه کرد: بر اساس یک دیدگاه زیارت ژنوم شهر تعبیر می‌شود و اینکه امر زیارت چگونه می‌تواند ژنوم شهر باشد و فضایی فرهنگی و هویتی را تعیین کند. ما خیلی وقت‌ها نگاهمان به زیارت این است که همه شهروندان خادمین حرم باشند و ارتباط مستقیم با نهاد حرم داشته باشند. این تفکر نهادی باید به جای خود را به تفکر ارتباطی و انسانی بدهد و نه تنها هیچ‌کدام از حقوق شهروندان کم نشود، بلکه الهیات باید به حفظ حقوق شهروندان کمک کند.
به گزارش ایسنا، سلسله درس‌گفتار «الهیات شهر» با عناوین «معنویت و فضاهای شهری» و «شریعت، معنویت و زندگی شهری»، بهمن ۱۳۹۹ تا خرداد ۱۴۰۰ به طور هفتگی و به صورت برخط توسط سازمان دانشجویان جهاد دانشگاهی خراسان رضوی برگزار می‌شود. علاقه‌مندان به شرکت در این درس‌گفتارها می‌توانند جهت ثبت نام و اطلاعات بیشتر به سایت سازمان دانشجویان جهاد دانشگاهی خراسان رضوی به آدرس sdjd.ir مراجعه کنند.
انتهای پیام
