به این ترتیب ژاپن در اواسط و اواخر قرن نوزدهم به این جمع‌‌بندی رسید که جنگ و کشتن دشمن چندان مهم نیست، بلکه کسب‌وکار و فعالیت اقتصادی است که اهمیت دارد. چنین رویکردی در واقع همه روحیه‌های سلحشوری قبلی را در خدمت صنعت و تولید قرار داد. در این دوران سامورایی بودن دیگر اهمیت و اعتبار اجتماعی سابق خود را نداشت و تضمینی برای دریافت مستمری از زمین‌داران محسوب نمی‌‌شد. بعدها با شکست در جنگ دوم جهانی این جمع‌‌بندی محکم‌‌تر و راسخ‌‌تر شد. تغییر دیگری که پس از شکست در جنگ جهانی اتفاق افتاد این بود که ژاپن در جنگ با آمریکا به دنبال پایان دادن به امپریالیسم بود و در طول جنگ اعلام می‌‌کرد که باید به مستعمرات در آسیا خاتمه داده شود. ژاپن می‌‌گفت سفیدپوستان باید به استعمار در آسیا پایان دهند و آنها را رها کنند. پس از جنگ هر چند ژاپن شکست خورد، اما عملا مستعمرات آزاد شدند. در نتیجه منابع اولیه از انحصار استعمارگران خارج شدند و این خاتمه دادن به نوعی محاصره اقتصادی خاص انگلیسی بود. قبل از دوران جنگ یعنی در دهه‌های ۲۰ و ۳۰ ژاپن برای اینکه مثلا لاستیک به دست بیاورد وابسته بود به مالزی که در آن موقع مستعمره انگلستان و تحت کنترل آن بود. به همین ترتیب اگر روغن لازم داشت محتاج اندونزی بود که تحت سیطره هلندی‌‌ها بود. با این روال، تقریبا هر چیزی برای توسعه اقتصادی لازم بود، تحت کنترل استعمارگران و محدود به تجارت در درون مستعمرات بود. به همین جهت کشوری مثل ژاپن برای اینکه توسعه پیدا کند نیاز به منابع داشت و منابع در چنگ استعمارگران بود. انگلیسی‌‌ها تجارت را در محدوده کشورهای مشترک‌‌المنافع محدود کرده بودند. فرانسوی‌‌ها و هلندی‌‌ها هم از انگلیسی‌‌ها تبعیت کرده و همین روش را اتخاذ کرده بودند. به این ترتیب ژاپن در واقع در محاصره قرار گرفته بود و به راحتی به منابع دسترسی پیدا نمی‌‌کرد. تنها راه خروج از این شرایط این بود که شما هم تبدیل به استعمارگر دیگری شوید. هدف ژاپن برای این منظور شمال شرقی چین بود که آمریکا هم به این منطقه نظر داشت و همین شرایط هم سرانجام به جنگ منتهی شد. پس از جنگ جهانی دوم، انگلیس سیاست تجاری خود را تغییر داد و ژاپنی‌‌ها متوجه شدند که اکنون منابع و نهاده‌ها از طریق تجارت و به صورت صلح‌‌آمیز قابل تامین است و برای دستیابی به منابع نیازی به جنگ نیست. این در واقع دستاوردی بود که ژاپن برای دستیابی به آن جنگ را آغاز کرده بود. تصمیم ژاپن به جنگ وقتی در سال۱۹۴۱ قطعی شد که آمریکا صدور نفت و قراضه آهن را به ژاپن ممنوع کرد. پس از جنگ ما دریافتیم که همه چیز از بازار جهانی قابل تهیه است و سلطه استعمارگران بر منابع از بین رفته و فقط داشتن دلار آمریکایی کافی است تا شما به بازار مراجعه و منابع لازم را خریداری کنید. این تحول بزرگی بود که در نتیجه جنگ و پس از آن به دست آمد.

از گفت‌وگویی با پروفسور کازوهیکو اوداکی استاد دانشگاه نیهون ژاپن و عضو هیات‌علمی موسسه پژوهشی اقتصاد، تجارت و صنعت ژاپن

منبع: تجارت‌فردا، شماره ۱۴۲