روزنامه ایران درباره راهکار برون‌رفت واکسن‌گریزی در پی طغیان سرخک در کشور به دنبال افزایش تردد اتباع خارجی نوشت: «پس از یک ماه از اعلام خبر ورود سرخک غیر بومی به کشور از طریق تردد اتباع در مرزهای شرقی کشور حالا هشدارها درباره بازگشت مسری‌ترین ویروس عفونی به کشور به واقعیت پیوسته و ویروس سرخک در سایه کرونا در بیشتر استانها فرصت جولان پیدا کرده است. این در حالی است که ایران سه سال پیش تأییدیه حذف ویروس بومی سرخک را از سازمان بهداشت جهانی دریافت کرده اما طغیان سرخک در افغانستان و پاکستان و ورود مهاجران غیر قانونی به کشور موجب شده خطر همه‌گیری سرخک در کشور ما هم افزایش پیدا کند. افزایش موارد ابتلای ۹۶ نفر به سرخک در کشور (۲۸ نفر ایرانی) به این ویروس مسری تنفسی، خبر از شیوع آن در کشور دارد. شرایط به گونه‌ای است که وزارت بهداشت به کرات نسبت به افزایش موارد این بیماری در اغلب استان‌های کشور ابراز نگرانی کرده است. اوایل امسال بود که کمال حیدری، معاون بهداشت وزارت بهداشت، در نامه‌ای به معاونان بهداشت دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور نسبت به طغیان سرخک در کشور هشدار داد. ۲۴ فروردین همزمان با اعلام این خبر، روزنامه ایران در گزارشی با عنوان «خواب زمستانی سرخک» از گردش ویروس غیر بومی سرخک در نقاط مختلف خبر داد اما بازگشت مسری‌ترین ویروس عفونی به کشور، علاوه بر استان‌های مرزی و مرکزی، حاشیه پایتخت و شهرستان‌های استان پرجمعیتی همچون تهران را به دلیل جمعیت بالای اتباع خارجی تهدید می‌کند.
رئیس اداره بیماری‌های قابل پیشگیری با واکسن وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تأکید کرده است که تزریق واکسن سرخک در دو نوبت ضروری است.
وی بیان کرده است: با توجه به این که طی ماه‌های اخیر خروج افغان‌ها از کشورشان بیشتر شده و درصد زیادی از آنها که به ایران آمدند، ممکن است به سرخک مبتلا بوده و در نتیجه باعث شیوع این بیماری در کشورمان شده باشند. بیشتر مبتلایان به سرخک گروه سنی زیر ۱۰ سال به‌ویژه زیر پنج سال هستند و ضرورت دارد خانواده‌ها، واکسن سرخک فرزندان خود را در گروه سنی ۱۲ تا ۱۸ ماهگی در دو نوبت تزریق کنند. طبق اعلام رؤسای شبکه‌های بهداشت و درمان شهرستان‌ها برخی از خانواده‌ها از واکسیناسیون شیرخواران و کودکانشان ممانعت می‌کنند که همین عامل منجر به شیوع این بیماری می‌شود.
طبق خبرهای رسیده به خبرنگار ما شهرهای مهاجرپذیر از جمله حاشیه شهر تهران و شهرهای زیارتی مانند قم و مشهد بیشتر درگیر شیوع این بیماری شده و تمامی موارد ابتلا به سرخک که در کشور شناسایی شده‌اند سابقه تزریق واکسن سرخک ندارند. در همین حال دکتر محمدمهدی گویا، رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت، نیز می‌گوید این افراد در تماس با افراد خارجی به این بیماری مبتلا شدند و واکسینه نشده بودند. طبق اعلام دکتر گویا بیش از ۹۵ درصد کودکان ایرانی در دو نوبت واکسن خود را دریافت کرده‌اند و تنها پنج درصد باقی مانده واکسن نزده‌اند که این افراد واکسینه‌نشده در تمام استانها به‌صورت پراکنده هستند. وزارت بهداشت اعلام کرده است هم‌اکنون برای کنترل بیماری در تمام مرزهای کشور گروه‌های پزشکی مستقر هستند و به خانواده‌ها توصیه می‌شود اگر زمان واکسن به عقب افتاده هر چه سریع‌تر نسبت به انجام واکسیناسیون اقدام کنند.
دکتر محسن زهرایی، رئیس اداره بیماری‌های قابل پیشگیری با واکسن وزارت بهداشت، پیش از این در گفت‌وگو با روزنامه ایران اعلام کرده بود، در دو سال اخیر شدت بیماری در کشورهای همسایه شرقی بالا رفته و تردد مهاجران به کشور خودبه‌خود موارد ابتلا در کشور ما را نیز افزایش می‌دهد. این اظهار نظر مسئولان در شرایطی مطرح می‌شود که روزانه هزاران نفر بدون بررسی گواهینامه سلامت یا کارت واکسن از مرزهای شرقی و غربی وارد استان‌های مهاجرپذیر می‌شوند. در این میان طبق اعلام وزارت صحه افغانستان از آغاز سال جاری بیش از ۱۳۰ کودک بر اثر ابتلا به سرخک در افغانستان جانشان را از دست داده‌اند و در چند ماه گذشته نزدیک به ۱۷ هزار کودک در این کشور سرخک گرفته‌اند. به همین خاطر هم رئیس اداره بیماری‌های قابل پیشگیری با واکسن وزارت بهداشت هم از همه ساکنین در کشور خواست فارغ از ملیت اگر کودک زیر پنج سال دارند و به دلیل کرونا واکسیناسیونش را به تعویق انداخته‌اند، حتماً برای تکمیل برنامه واکسیناسیون کودک خود علیه سرخک اقدام و به مراکز بهداشتی مراجعه کنند.
دکتر زهرایی درباره آمارهای مربوط به مبتلایان سرخک که پیش از این تعداد ۱۶۴ مورد مبتلا اعلام شده بود، به «ایران» می‌گوید: از زمستان ۹۹ تا آخر آذر ۱۴۰۰ بیش از ۱۰۳ مورد تأییدشده بیماری سرخک در ایران شناسایی کردیم و طی سه ماه ۲۰۲۲ نیز نزدیک به ۴۸ مورد دیگر سرخک (۳۴ غیر ایرانی و ۱۴ ایرانی) در ایران شناسایی کردیم که عمده این افراد اتباع غیر ایرانی هستند. در نیمه اول سال ۱۴۰۰ دو مورد مرگ ناشی از سرخک داشتیم. برآوردها از آمارهای رسمی آژانس پناهندگان سازمان ملل و وزارت امور خارجه ایران نشان می‌دهد که در ۹ ماه اخیر بیش از ۱.۵ میلیون افغانستانی به ایران پناه آورده‌اند.
پیشنهاد دسترسی برخی مطب‌ها به ثبت اطلاعات واکسیناسیون کودکان در سامانه سیب
در روزهای گذشته خبرهایی از شناسایی مواردی از ویروس فلج اطفال وحشی در پاکستان نیز منتشر شد. این نشان می‌دهد کشور ما به دلیل داشتن مرزهای مشترک طولانی با کشورهای دیگر علاوه بر سرخک با تهدید بیماری‌های فلج اطفال و سل مقاوم نیز مواجه است که همگی منشأ برون‌مرزی دارند. تهدید عفونت‌های ویروسی با منشأ غیر بومی در حالی ادامه دارد که در دو سال اخیر نوعی به‌هم‌ریختگی را در پیگیری‌های معمول مراقبت‌های سلامت کودکان به دلیل همه‌گیری کرونا در نظام سلامت کشور شاهد بودیم. یعنی شرایط ابتلا به سرخک در ایران به حدی رسیده که وزارت بهداشت و درمان هشدار جدی و فراخوان اقدام فوری به زدن واکسن سرخک داده است. البته شرایط خاص ملیتی هم در این فراخوان قید نشده. یعنی چه ایرانی و چه مهاجر، اگر کودک زیر پنج سال دارند که به موقع واکسن سرخک را دریافت نکرده‌اند، هر چه سریع‌تر برای تزریق این واکسن باید اقدام کنند.
حال سؤال اصلی این است: تکلیف آن دسته از خانواده‌هایی که به عمد فرزندانشان را واکسینه نمی‌کنند چیست؟ آیا امکان رصد افراد واکسن‌گریز و محرومیت آنان از برخی خدمات اجتماعی و رفاهی و آموزشی وجود دارد؟ آیا سامانه‌های الکترونیکی ثبت واکسیناسیون کودکان اطلاعات همه افراد واکسینه‌شده را ثبت می‌کنند؟ اگر پاسخ مثبت است پزشکانی که در مطب‌ها و بخش خصوصی اقدام به تزریق واکسن کودکان می‌کنند به این سامانه متصل‌اند یا خیر؟ بررسی‌های ما نشان می‌دهد سیستم شبکه بهداشت در ثبت الکترونیکی اطلاعات افراد واکسینه‌شده در سامانه‌های وزارت بهداشت باگ بزرگی دارد و اطلاعات افراد واکسینه‌شده روی کاغذ نوشته می‌شود. این یعنی امکان جعل گواهینامه واکسن برای واکسن‌گریزها مثل آب خوردن می‌ماند.
بسیاری از افراد واکسن‌گریز به دلیل عدم ثبت اطلاعات تکمیل واکسیناسیون در سامانه‌های وزارت بهداشت نسبت به تزریق واکسن فرزندانشان اقدام نمی‌کنند و این مسأله می‌تواند در مواقع اینچنینی که ویروس غیر بومی سرخک وارد کشور شده است دردسرساز شود. دکتر نیما اختر دانش، رئیس گروه پرونده الکترونیک سلامت حوزه بهداشت، در پاسخ به این سؤال که چه تمهیدی برای الکترونیکی‌شدن پرونده واکسیناسیون کودکان دارند، به «ایران» می‌گوید: شاخص ثبت واکسیناسیون در بدو تولد عدد بالایی است اما گزارش‌گیری موارد مربوط به تزریق واکسن در سامانه‌های الکترونیکی عددی پایین است. بخشی از واکسیناسیون که در زایشگاه‌ها و حتی مراکز دولتی تزریق می‌شود در سامانه‌ها ثبت نمی‌شوند. بنابراین مراقبین سلامت مستقر در پایگاه‌های جامع خدمات سلامت یا پایگاه‌های بهداشت به دلیل آن که مستندات کافی دال بر صحت ادعای افراد در خصوص سوابق واکسیناسیون‌شان ندارند از ثبت اطلاعات‌شان در سامانه‌ها استنکاف می‌کنند.
دکتر اختر دانش، راه حل برون‌رفت از چنین چالش‌هایی را گسترش سامانه سیب یا همان سامان یکپارچه‌سازی شبکه بهداشت در بخش خصوصی و مراقبتی سطح دو دارای کارکردهای بهداشتی عنوان می‌کند و ادامه می‌دهد: در جلسه روز چهارشنبه هفت اردیبهشت همین موضوع را مطرح کردیم که برای ثبت اطلاعات تزریق واکسن از بدو تولد در زایشگاه‌ها و مطب‌ها راهی جز گسترش سامانه سیب نداریم.
او در پاسخ به این سؤال که برخی پزشکان در مطب‌ها اقدام به تزریق واکسن کودکان می‌کنند و اطلاعات تزریق واکسن در هیچ سامانه‌ای ثبت نمی‌شود، توضیح می‌دهد: طبق برنامه‌ریزی‌ها قرار است چنانچه مطب پزشک مجاز به ارائه خدمت واکسیناسیون بود باید اطلاعات افراد واکسینه‌شده را در سامانه مراقبتی ثبت کند. البته این موضوع تنها در حد راهکار است و مصوبه نشده است. در سیستم دولتی امکان رگولاسیون و رهگیری واکسن‌ها از طریق ابزار نظارتی سامانه تی‌تک وجود دارد. طبق این سامانه هرگونه فرآورده سلامت‌محور قابلیت استعلاج از تی‌تک را دارد در غیر این صورت قاچاق محسوب می‌شوند و واکسن نیز از این امر مستثنی نیست و سازمان غذا و دارو اصالت واکسن‌ها را تأیید می‌کند. در سطح مراقبت‌های بهداشتی در حوزه شبکه بهداشت نیز چنین موانعی وجود دارد یعنی در مواقعی که واکسن در شبکه بهداشت تزریق می‌شود اطلاعات واکسن و فرد واکسینه‌شده کاملاً ثبت می‌شود و همین موضوع نیز مبنای پرداخت کارانه مراقبین سلامت قرار می‌گیرد. یعنی به نوعی مشوق‌هایی برای ثبت اطلاعات واکسیناسیون در سامانه‌های الکترونیکی برای مراقبین سلامت در نظر گرفته می‌شود.
رئیس گروه پرونده الکترونیک سلامت حوزه بهداشت وزارت بهداشت با بیان این که ثبت سابقه اطلاعات واکسیناسیون افراد در شبکه‌های بهداشت از سوی مراقبین سلامت الزام نیست، عنوان می‌کند: ثبت اطلاعات واکسیناسیون کودکان و مادران باردار با حساسیت دنبال می‌شود چون در تداوم مراقبت شخص تأثیرگذار است اما اگر الزام به ثبت اطلاعات با داشتن مستندات کافی در سامانه‌های وزارت بهداشت قانونی شود علاوه بر مشکل قاچاق واکسن همچنین می‌توان از جعل کارت‌های واکسن نیز جلوگیری کرد.
به گفته دکتر اختر دانش، پرونده الکترونیک افراد از طریق سامانه سیب در ۵۶ دانشگاه، سامانه سینا در پنج دانشگاه و سامانه پارسا و ناب نیز هر کدام در یک دانشگاه ثبت می‌شود.
او در ادامه تأکید می‌کند که برای گره‌گشایی واکسن‌گریزی و جلوگیری از جعل کارت‌های واکسن احتمالاً یک نقش کاربری محدود به شرطی که محرمانگی اطلاعات پرونده الکترونیک سلامت را تحت‌الشعاع قرار ندهد و صرفاً برای ثبت واکسن همراه با اصالت‌سنجی از سرویس تی‌تک باشد را در اختیار مراکز ارائه‌دهنده خدمات مراقبت سطح یک در خارج از شبکه بهداشت قرار می‌دهیم.
دکتر اختر دانش درباره ثبت سوابق واکسیناسیون افرادی که کارت واکسن دارند نیز می‌گوید: اگر این افراد مستندات کافی برای تزریق واکسن داشته باشند اطلاعات‌شان در سامانه ثبت می‌شود ضمن این که برای تجمیع اطلاعات واکسیناسیون افراد به شکل الکترونیکی کاری که درباره صدور کارت‌های الکترونیکی واکسن کووید-۱۹ انجام شد مکاتباتی انجام دادیم و زیرساخت فنی آماده کرده‌ایم و بزودی کارت‌های واکسن الکترونیکی می‌شوند.»
