به‌گزارش خبرگزاری صداوسیما، از آنجا که آب در ایران و سازه‌های آن به واقع گنجینه‌ای محسوب می‌شود، مؤسسه‌ای به نام گنجینه ملی آب ایران ایجاد شده که از جمله وظایف آن ایجاد موزه‌های آب، شناسایی و معرفی آثار و سازه‌های آبی تاریخی در سراسر کشور است. در این رابطه استان‌های غربی کشور از غنای آثار آبی تاریخی قابل توجهی برخوردارند. بیش از ۵۸۳ سازه آبی تاریخی در قالب طرح شناخت نویافته‌های تاریخی سازه‌های آبی استان خوزستان شناسایی شده که می‌تواند ز مینه‌ای برای ثبت ملی و جهانی شبکه این گنجینه آبی باشد. یکی از سازه‌های آبی که در ایران شهرت زیادی دارد، سازه‌های آبی شوشتر است که در فهرست میراث جهانی یونسکو نیز ثبت جهانی شده و شاید خیلی‌ها تصور کنند این مجموعه تنها مجموعه‌ای از سازه‌های آبی در کشور است که می‌تواند در قالب مجموعه‌ای تاریخی معرفی شود. در حالی که سازه‌های آبی در ایران متنوع است. سازه‌های آبی تاریخی استان خوزستان تاکنون در قالب ۲۲ گونه مختلف مورد شناسایی قرار گرفته. این سازه‌ها در ۲۴ شهرستان استان پراکندگی دارد. تنوع و تعدد سازه‌های آبی شناسایی شده مشتمل بر سازه‌هایی از جمله قنات، نهر، کانال، کاریز، سیفون، سی سرا، سفته، حمام، حوض، سازه‌های سنگی، سد، چشمه، چاه، پل، بند، بیاره، آب انبار، آباره، آسیاب و بند آن هم در طول ادوار مختلف تاریخی است.
رئیس گروه گنجینه آب و سازه‌های آبی تاریخی در این رابطه گفت: برای جانمایی و مستندسازی مکانی و کارکردی هر اثر، شیوه‌هایی استاندارد و در دسترس اتخاذ شده . بانو خطیبی افزود:علاوه برمستندسازی، نزدیک به دوازده هزار صفحه اسنادو دستاورد مکانی سازه‌ها در سامانه‌هایی از جمله گوگل ارث درج شده است. دراین زمینه اوگفت: طراحی نرم‌افزار روزآمد و قابل دسترس برای این سازه‌ها در جهت اهداف پژوهشی، معرفی، حمایت، حفاظت و توسعه گردشگری اقدامات لازم انجام گرفته است. رئیس گروه گنجینه آب و سازه‌های آبی تاریخی در خصوص تنوع سازه‌های آبی و تعریف اجمالی کارکردی آن‌ها اضافه کرد:
آسیاب:
درگذشته آسیاب آبی دستگاهی بود برای آسیاب و خردکردن گندم و سایر غلات ،با استفاده از تکنیک سرعت آب یا فشار آب کار می‌کرده‌است در ایران تقریباً در هر شهری در قدیم آسیاب آبی وجود داشته.
پل:
پل ، سازهای است که دو مکان را به هم متصل می‌کند. در تعریف قدیمی، پل طاقی است بر روی رودخانه، دره، یا هر نوع گذرگاه که رفت‌وآمد را ممکن می‌سازد.
پل بند:
پل بند، شامل سازه‌هایی است که علاوه بر عملکرد پل ارتباطی، عملکرد بند را نیز داشته و به نوعی برای مقاصد لازم سطح آب را تغییر می‌داده است.
بند:
بند به نوعی از سازه گفته می‌شود که عملکرد اصلی آن تغییر سطح ارتفاعی آب بوده و تا حدودی عملکرد سد را داشته است.
بیاره:
بیاره نوعی از سازه شبیه به پل بوده که از آن به عنوان انتقال آب با شکل پل گونه استفاده می‌کردند. این سازه به نوعی پل آب بر بوده که در برخی مناطق وظیفه دسترسی هم در کنار انتقال آب انجام می‌داده است.
آباره:
آباره از نظر کارکرد شبیه به بیاره بوده و سازه‌های انتقال آب را آباره می‌گفتند که این لفظ در شهرستان‌های مختلف متفاوت بوده و برخی بیاره و برخی آباره می‌گویند.
قنات:
این سازه که در خوزستان برای انتقال آب رودخانه به زمین‌های کشاورزی بالادست بوده و عمدتاً با کندن سفته‌هایی در دل رودخانه و انتقال آب در یک مسیر طولانی با فواصل معین انجام می‌گرفته است.
سیفون:
سیفون یک وسیله انتقال آب در داخل رودخانه و عمود بر جهت حرکت رودخانه است که آب را با کیفیت مختلف و در دو سطح از هم جدا و انتقال می‌داده است.
آب انبار:
آب انبار که عموماً در مسیر کاروان‌ها قرار داشته محلی برای جمع آوری و ذخیره آب بوده است.
چشمه:
حفره‌هایی که به منظور تأمین آب بوده و جوشش طبیعی آب داشته یا دارند.
چاه:
مکان‌هایی که به منظور دستیابی به آب حفر می‌کردند و عمدتاً دارای ساختی مجهز و دارای دسترسی به آب بوده اند.
حمام:
حمام‌ها که با استفاده از چشمه و کانال و یا قنات آب آن‌ها تأمین می‌شده و در جای جای کشور پراکنده است.
نهر:
مسیر‌های انحرافی آب جهت تأمین نیاز کشاورزی و بعضاً شرب بوده و بسیاری علاوه بر تأمین نیاز کشاورزی به تأمین آب برای آسیاب یا دیگر سازه‌های آبی استفاده می‌شده است.
سد:
سازهای است که بر روی یک رودخانه یا بدنه آبی برای نگهداری، منحرف کردن یا کنترل آب ساخته می‌شود. معمولاً به بدنه آب ذخیره شده در پشت سد، مخزن یا دریاچه گفته می‌شود
کانال:
کانال‌ها در مواردی احداث شده که نیازمند تأمین آب برای سطح وسیعی از زمین‌ها و سازه‌ها بوده است.
آب پخش:
این سیستم که نمونه شاخص آن در گتوند وجود داشته جهت کنترل و پخشایش مناسب آب استفاده می‌شده است.
بانوخطیبی رئیس گروه گنجینه آب و سازه‌های آبی تاریخی درباره سازه‌هایی که از این تعداد در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده‌اند نیز گفت: بیش از ۵۰ درصد این سازه‌ها هنوز در فهرست آثار ملی به ثبت نرسیده و در تفاهم با اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان خوزستان مقرر شده این اتفاق طی فرآیند و مراحلی انجام شود.
