خبرگزاری فارس استان کردستان؛کردستان، کدام کردستان؛ کردستان فقر و محرومیت یا کردستان طبیعت زیبای اورامانات، کردستان کولبر و قاچاق یا کردستان مهمان‌نواز درست یا غلط کردستان چهره‌های متفاوتی دارد، اما در این میان سنندج قصه دیگری دارد که برآن نام در نمی‌توان گذاشت.
سنندج با داشتن اقلیمی منحصر به فرد تنوع زیستی زیبایی را در خود جا داده است با این حال بخش اعظم از مردم این شهر در حاشیه نشینی به سختی روزگار می‌گذرانند.
سنندج که می‌تواند قطبی برای گردشگری ایران باشد بزرگترین حاشیه‌نشینی کشور را در خود دارد، کردستان برای توسعه نیاز به نگاهی دیگر دارد.
سنندج، شهری در گیرودار مشکلات
سنندج نگین غرب کشور؛ شهری که هرچند میراث‌دار تاریخ تحولات سیاسی و اجتماعی ایران معاصر شناخته می‌شود اما این میراث داری باعث نشده تا این روزها حال روز خوبی داشته باشد.
شهر در محاصره مشکلات و حاشیه‌ها ساکنان سنندج در شهری نفس می‌کشند که نفس‌هایش به شماره افتاده است حاشیه‌نشینی بحرانی که مولود تمرکز‌زدایی است چند سالی است که گریبان سنندج را دو دستی چسپیده است.
کلونی‌های نابسامان توسعه نیافته و آسیب‌خیز در نزدیکی سنندج که می‌توان بسیاری از آنها را دید همراه با حاشیه‌نشینانی که به امید فردای بهتر از هر سو روانه سنندج شده‌اند، سنندج روز به روز زیربار مشکلات کمر خم می‌کند، ترافیک، طعم و بوی بد آب، دست‌فروشی، ساخت و سازهای غیرمجاز، معتادین متجاهر، آسیب‌های اجتماعی، برهم خوردگی توازن شهری، حاشیه‌نشینی و ...از جمله مشکلات این شهر است.
حاشینه‌نشینی
اواخر دهه ۷۰ آغازی بر شروع حاشیه‌نشینی در برخی مناطق استان کردستان بود، پدیده‌ای که به سرعت شکل گرفت و موجب ایجاد نواحی منفصل شهری مانند نایسر، ننله، حسن آباد، تقتقان و فرجه در سنندج، ۱۳ محله در بانه، هفت محله در سقز، پنج محله در مریوان، پنج محله در بیجار، یک محله در قروه، دو محله در دیواندره و یک محله در کامیاران شد.
رشد حاشیه‌نشینی در شهرهای کردستان تنها به دلیل کوچ روستانشینان به سمت شهرها نبود بلکه در برخی موارد این شهرنشینان بودند که به دلیل تورم و پایین‌آمدن توان اقتصادی و ناگزیربودن به زندگی در حاشیه شهرها به حاشیه‌نشینی در استان دامن زدند و نایسرهایی را با جمعیت بالای 80 هزار نفر بوجود آوردند.
دیگر عامل در مسیر رشد حاشیه‌نشینی دست‌درازی و سوءاستفاده برخی متجاوزین به اراضی ملی صورت گرفت آنان که شبانه دیوارهای ناایمن را به عنوان سرپناه در اطراف شهرها بالا بردند و اسکناس به جیب زدند، تورم اقتصادی در کشور به ویژه در استان کردستان موجب افزایش تعداد اجاره‌نشین‌هایی شد که دیگر توان پرداخت اجاره سنگین در مرکز شهرها را ندارند و مجبور به کوچ به حاشیه شهرها شدند، این مسائل دست به دست هم داد و بالاخره کردستان را در لیست استان‌های صدرنشین کشور در حاشیه‌نشینی قرار دارد.
سنندج به عنوان بزرگترین شهر استان کردستان داری بیشترین جمعیت حاشیه‌نشین در منطقه و حتی کشور است و آمارها نشان می‌دهند بیش از 50 درصدی جمعیت این شهر در حاشیه سکونت دارند.
آسیب‌های اجتماعی، رواج شغل‌های کاذب، سطح پایین زیرساخت‌های آموزشی و شاخصه سوادآموزی، برخودارنبودن از امکانات بهداشتی و درمانی،هیچ انگاری ارزش‌های جامعه و در نهایت یک نوع انحرافات نهادینه شده که در کنش حاشیه‌نشینان به چشم می‌خورد، از ویژگی‌ها مناطق حاشیه است.
سنندج با دو نوع حاشیه‌نشینی سنتی در مناطقی مانند کانی‌کوزله، تقتقان، عباس‌آباد و حاشیه‌نشینی جدید در مناطقی مانند نایسر، ننله، دوشان، قار، قشلاق، آساوله و...روبرو است که بافت و ساختار شهر را ناهمگون کرده است.
چه بخواهیم و چه نخواهیم این مناطق جز شهر هستند حتی اگر در نقشه تفصیلی شهر هم نشانی از آنها وجود نداشته باشد.
نایسر از روستا تا حاشیه
«نایسر» تا سال ۱۳۷۵ روستایی با جمعیت کمتر از هزار نفر در حاشیه شهر سنندج در استان کردستان بود. از اواخر دهه ۱۳۷۰ با افزایش سرسام‌آور اجاره‌بها در سنندج، روند افزایش جمعیت در نایسر نیز آغاز شد.
طی سال‌های ۱۳۷۵ تا ۱۳۸۴ جمعیت این منطقه افزایش چشم‌گیری داشت تا جایی که کنترل رشد آن از دست مسئولین خارج شد. در این دوران نایسر ویژگی‌های روستایی خود را از دست داد و زمین‌های آن تغییر کاربری پیدا کرد و به محل ساخت و ساز عمدتاً غیرقانونی واحدهای مسکونی بی‌کیفیت و غیراستاندارد تبدیل شد. شهرداری سنندج در سال ۱۳۸۴ به پژوهش بر روی روستاهای حاشیه شهر می‌پردازد و در سال ۱۳۸۵ طرح مطالعاتی دیگری را با عنوان «طرح توسعه و عمران جامع سنندج» به انجام می‌رساند.
در نتیجه این طرح‌های پژوهشی و به‌ویژه مرحلهٔ دوم «طرح توسعه و عمران جامع سنندج»، روستای نایسر در سال ۱۳۸۸ با مصوبهٔ «شورای برنامه‌ریزی و توسعه‌ی استان کردستان» به عنوان «ناحیهٔ منفصل شهری» شناخته شده و در سال ۱۳۹۰ برای نخستین بار در این ناحیه شهرداری تأسیس می‌شود.
جمعیت ناحیهٔ منفصل شهری نایسر بیش از 80 هزار نفر تخمین زده شده است. جمعیت نایسر در فصل‌های پاییز و زمستان به دلیل بازگشت روستاییان به این منطقه، افزایش یافته و تا 85 هزار نفر نیز می‌رسد.
نایسر از نظر امکانات شهری و خدمات اجتماعی و رفاهی یکی از مناطق محروم سنندج است. ساخت و ساز بدون مجوز، کوچه‌ها و خیابان‌های خاکی و پر از چاله، کمبود امکانات تفریحی و ورزشی و ... از جمله مشکلات این سکونتگاه به شمار می‌آید. در منطقه منفصل شهری نایسر روزانه بیش از ۴۰ تن زباله شهری تولید می‌شود.
در این ناحیه ۸ مرکز آموزشی وجود دارد و بالغ بر ۴ هزار دانش‌آموز در مقطع ابتدایی در این مدارس تحصیل می‌کنند. تعداد اندک مرکز آموزشی و فقدان امکانات آموزشی مشکلات زیادی را در نایسر به‌وجود آورده است.
حاشیهای با این میزان وسعت به لحاظ جمعیتی که هر روز در حال رشد است، تا سال ۱۳۹۹ حتی یک مترمربع فضای سبز نداشت و رفته رفته در سال گذشته با ورود رسانه‌ها و اطلاع‌رسانی در مورد وضعیت آنها و تاکید مقامات راس کشوری به ویژه حمایت قابل توجه رهبر معظم انقلاب به لحاظ ایجاد زیرساخت‌ها تا حدودی تکان خورده است.
واقعیت‌های تلخ در نایسر
نانوایی در یکی از کوچه‌های نایسر می‌گوید: مردم این منطقه مشکلات زیادی دارند خیلی‌هایشان رنج نان دارند، کم نیستند افرادی که کارت یارانه خود را برای نان گرو می‌گذارند.
کاش مسئولان فکری به حال این مردم بکنند و برای رفع مشکلات اقتصادی آنها چاره‌ای اساسی بیندیشند، کار که نباشد نان نیست کمر مردم در نایسر زیر بار مشکلات خم نشده شکسته است نیاز به توجه جدی دارند.
نایسر از نقاط شهری محروم کردستان
مصطفی رضایی رئیس اداره عمران و بهسازی اداره‌کل راه و شهرسازی کردستان می‌گوید: سنندج چهار هزار و ۸۳۰ هکتار مساحت دارد که ۱۶۱ هکتار بافت تاریخی، ۱۴۷ هکتار بافت فرسوده، پیشینه روستایی ۱۱۵ هکتار، بافت ناسازگار شهری ۴۸۷ هکتار، ۴۵۴ هکتار سکونتگاه‌های غیررسمی و مجموع مساحت ناکارآمد ۸۷۹ هکتار بوده است.
ناحیه منفصل شهری نایسر یکی از سکونتگاه‌های غیررسمی و نقاط بحران‌زای شهری در کردستان محسوب می‌شود و نزدیک به ۳۵۰ هکتار مساحت و ۷۰ هزار نفر جمعیت دارد.
ضرورت ارتقاء شرایط زندگی در نایسر
اسماعیل زارعی‌کوشا استاندار کردستان اظهار کرد: ساماندهی مناطق ناکارآمد بسیار حائز اهمیت است در همین راستا کمیته‌ای برای بررسی میزان عملکرد دستگاه‌ها در تهعدات خود در مورد نایسر تشکیل می‌شود.
وی گفت: نایسر به عنوان یکی از نقاط پرجمعیت و بسیار محروم مورد توجه بوده و در راستای ارتقای خدمات رفاهی برای ساکنان آن اقدامات لازم صورت خواهد گرفت.
وی با اشاره به وجود مشکلات زیاد در نایسر و برخی نواحی منفصل شهری و سکونت جمعیت قابل توجه در این مناطق، گفت: در نایسر بیش از ۶ هزار دانش‌آموز به دلیل کمبود فضای آموزشی ناچار هستند در مدارس سنندج تحصیل کنند که باید این مشکل رفع شود.
استاندار کردستان اذعان کرد: از همه فرصت‌ها به ویژه سفر رئیس جمهور به استان، بودجه سال آینده و سرمایه‌گذاری استفاده می‌کنیم تا شرایط بهتری برای مردم نایسر و دیگر نواحی منفصل شهری ایجاد کنیم.
نابرابری سرعت رشد جمعیت به رشد خدمات‌رسانی در نایسر
بهرام نصراللهی‌زاده رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کردستان نیز در مورد شرایط موجود در نایسر می‌گوید: زمین برای ساخت و ساز غیرمجاز در ناحیه منفصل شهری نایسر به راحتی و ارزان پیدا می‌شود، اما برای ساخت مراکز خدماتی و آموزشی ما با کمبود زمین روبرو می‌شویم.
سرعت خدمات‌رسانی در نایسر با سرعت رشد جمعیت همخوانی ندارد، رشد جمعیتی در نایسر حدود ۶ درصد است و این منطقه در آینده با مشکلات نایسر بیشتری مواجه خواهد شد.
۵۳۶ هزار نفر برابر با ۳۰ درصد جمعیت استان در بافت‌های فرسوده زندگی می‌کنند و ۲۳۰ هزار نفر در سنندج برابر با ۲۴ درصد جمعیت این شهر در بافت ناکارآمد زندگی می‌کنند.
نایسر از دیدگاه علمی
کیومرث ایراندوست از اساتید دانشگاه کردستان و مدیر قطب علمی بازآفرینی و بهسازی شهری هم در این باره می‌گوید: نایسر و صدها سکونتگاه مشابه آن در کشور نشان دهنده تقاضا برای گونه‌ای از زندگی و سرمایه‌گذاری است که نظام برنامه‌ریزی شهری و مسکن و به طور کلی نظام اقتصادی در قبال آن پاسخی ندارد و برای بیشتر گروه های ساکن گزینه‌ای دیگر وجود ندارد.
وی افزود: انگیزه ساخت مسکن در مکان‌هایی مانند نایسر سنندج برای گروه‌های اجتماعی مختلف متفاوت بوده و جنبه‌های از جمله تامین سرپناه، اقتصادی و اجتماعی گوناگون دارد.
وی با بیان اینکه نایسر را ۱۰ گروه اصلی متفاوت اجتماعی و اقتصادی شناسایی و توسعه می‌دهند که انگیزه‌های متفاوت دارند، اظهار کرد: انگیزه گروه اصلی و بیشتر افراد در سکونتگاه‌هایی مانند نایسر نیاز به سرپناه و مسکن است که نظام برنامه‌ریزی شهری و تامین مسکن برای آن پاسخی ندارد.
این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: با توجه به اینکه دهک‌های اول، دوم و سوم جامعه ما به لحاظ توان اقتصادی در سطح پایین هستند و درآمد و پولی برای خرید زمین رسمی، هزینه‌های جانبی مسکن مانند جواز شهرداری و نظام مهندسی و هزینه آماده‌سازی و انشعاب‌ها را ندارند معمولا رو به حواشی شهر همچون نایسر می‌آورند.
وی با بیان اینکه علاوه بر نیازمندان به مسکن، گروه‌های دیگر هستند که انگیزه آنها به کژکارکردی نظام اقتصادی مربوط است، عنوان کرد: برای نمونه گروهی از سرمایه‌گذاران خرد هستند که پس انداز آنها کفاف سرمایه‌گذاری در بخش رسمی را نمی‌دهد اما تجربه چند دهه گذشته نشان داده که خرید زمین غیررسمی و ساخت و فروش آن سرمایه‌گذاری مناسبی برای آنان است.
ایراندوست بر این باور است که نگاه حاشیهای و غیررسمی به نایسر درست نیست و عنوان می‌کند: مردم نایسر باید به مثابه شهروندانی نگریسته شوند و حقوق شهروندی آنان به رسمیت شناخته شود.
وی با تاکید براینکه انگ زدن به این مناطق بار اجتماعی منفی را تقویت می‌کند، خاطرنشان کرد: اگر به حاشیه رانده شدگی نمودار می‌شود، ناشی از نابرابری و نداشتن تعادل فضایی در توزیع خدمات، سیاست‌های آمرانه و نبود اقتصاد پویا برای ایجاد کار و اشتغال است که آسیب آن تنها محدود به محله تهیدستان نمی‌ماند و تهدیدی برای کل جامعه است.
استاد دانشکده معماری دانشگاه کردستان خاطرنشان کرد: از دید مدیران و برنامه‌ریزان این مکان ها مناسب نیستند در حالی که اکثر مشکلات این سکونتگاه‌ها ناشی از فقر و غیر رسمی بودن و روند شکل‌گیری آنهاست، فراموش نکنیم که نایسر برای بیشتر مردم ساکن در آن، سکونتگاهی خوب و دلخواه، محل زندگی آرام و کسب و کار و مکان شکل گیری سرمایه اجتماعی است و صرفاً بنا به میل مدیران و برنامه‌ریزان شهری نمی‌توان این مناطق را بد دانست حتی گاها عملکرد آنها از بسیاری از سکونتگاه‌های رسمی بهتر است.
زمانی که یک سکونتگاه غیررسمی شکل می‌گیرد، به دلیل غیررسمی بودن، نبود نظارت و اسکان گروه های آسیب پذیر، ممکن است به مکانی مناسب برای آسیب شود و انواع آسیب‌ها در آنجا متمرکز شود، اما در واقع ممکن است که برخی از آسیب‌های اجتماعی در آنجا از بسیاری محلات مرفه‌نشین کمتر باشد.
نسخه پیچی برای مناطق حاشیه شهر
اما این نکته بسیار حائز اهمیت است که نمی‌توان نسخه‌ای کلی برای ساماندهی و مدیریت مشکلات نایسر داشت، برای حل هر چالش باید ریشه و عوامل و ماهیت آن را شناخت، چون راه حل در خود آن نهفته است. این عوامل را می‌توان در سه سطح کلان، میانی و خرد دسته بندی کرد و بر اساس آن بصورت هماهنگ و در یک برنامه جامع در تمام سطوح اقدام کرد.
وی خاطرنشان کرد: در بحث کلان، ناکارآمدی نظام اقتصادی به ویژه تورم بالا فقرزاست، به طوری که طبق جدیدترین پژوهش‌ها بین ۲۰ تا ۲۵ درصد به جمعیت فقرای شهری افزوده شده که این افراد برای سکونت به مکان‌هایی مثل نایسر خواهند رفت.
انتهای پیام/2330/71/م
