طی دهه‌های اخیر برداشت از سفره‌های زیرزمینی در دشت قزوین به شدت افزایش پیدا کرد و زنگ خطر کم آبی دشت به صدا درآمد در این شرایط آب منطقه‌ای استان از ۱۰ سال پیش طرح‌های متفاوتی را آغاز کرد.
یدالله ملکی، مدیرعامل آب منطقه‌ای قزوین در این خصوص در اردیبهشت سال‌جاری به ایسنا گفت: «سطح اولیه آب‌های زیززمینی ۹۰ متر کاهش یافته که تا انتهای سال ۹۹ افت سالانه سطح آب زیرزمینی را به صفر رساندیم؛ از ۶۰۰۰ حلقه چاه موجود در استان برای ۳۵۰۰ حلقه چاه کنتور هوشمند نصب کردیم».
وی همچنین بیان کرد: «اگر برنامه‌های سازگار با کم‌آبی در استان اجرا شود، مردم رعایت کنند، کنتور هوشمند نصب و برداشت‌ها را کنترل کنیم امید می‌رود دشت سالیان سال نعمت خود را ارزانی کند اما اگر رعایت نشود دشت را در بوئین‌زهرا و تاکستان از دست خواهیم داد ولی اعلام زمان دقیق ممکن نیست چون به رفتار مردم با سفره‌های زیرزمینی بستگی دارد».
به گزارش ایسنا، اما تا امروز اجرای طرح‌های متعدد نتوانسته است مقابل معضل را بگیرد هرچند مسئولین از بستن چاه‌های غیرمجاز و پلمب آن‌ها خبر دادند.
کشاورزی و صنعت ازجمله بخش‌هایی است که بیشترین مصرف آب را به خود اختصاص می‌دهند، اجرای روش‌های نوین آبیاری از دهه گذشته آغاز شد ولی کشاورزان به‌جای اینکه با صرفه‌جویی در مصرف آب به جبران کمبود آب کمک کنند میزان آب صرفه‌جویی شده را برای گسترش سطح زیر کشت خود به کار می‌برند که البته این امر به مراتب خطرناک‌تر است چون در روش آبیاری غرقابی حداقل مقداری از آب به سفره‌های زیرزمینی نفوذ می‌کرد ولی در روش آبیاری نوین این امر غیرممکن است.
البته در کنار این مسائل می‌توانیم به کوتاهی برخی از نهادها از جمله سازمان جهاد کشاورزی نیز اشاره کنیم چون علاوه بر استفاده از آبیاری نوین، اجرای طرح الگوی کشت نیز بسیار حائزاهمیت است اما در استان با وجود شرایط بحرانی آبی و برداشت از سفره‌های زیرزمینی محصولات آب‌بر کشت می‌شود.
در کنار کشت محصولات آب‌بر صنایع آب‌بر نیز در استان فعالیت دارند و روزبه‌روز بر این صنایع افزوده می‌شود و بخش صنعت استان توجه چندانی به کاهش سطح آب‌های زیرزمینی ندارد؛ ازجمله این صنایع آب‌بر می‌توانیم به صنایع فولادی اشاره کنیم که در دشت قزوین مستقر هستند و شیره دشت را می‌مکند و دستگاه‌های نظارتی و اجرایی توجهی ندارند و جلوی گسترش این صنایع را نمی‌گیرند.
مهران شنتیائی، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان قزوین در شهریور سال جاری به ایسنا گفت: «محیط زیست به راحتی با صنایع آب‌بر کنار نمی‌آید؛ صنایع موجود در گذشته در کمیته‌ها و کارگروه‌های استانی نظیر کارگروه‌های ستاد تسهیل و رفع موانع تولید مصوب شده و مجوز گرفته‌اند. امسال سازمان محیط زیست با رویکرد جدید وارد عرصه شده است و با استقرار صنایع آب‌بر در استان مخالفت کرده و اجازه فعالیت به صنایع آب‌بر را نخواهد داد»؛ اما برخی از صنایع با زیرکی هر چه تمام به بهانه‌های مختلف در کارگروه‌های مختلف مجوزهایی را برای گسترش صنایع خود اخذ کردند.
علی اصغر نصراللهی، رئیس انجمن فولاد استان قزوین نیز به ایسنا گفت: «۱۷ صنعت فولادی در استان قزوین فعالیت دارند و ۵ واحد نیز کلنگ‌زنی شده است که طرح توسعه هفت الماس نیز جزو این واحدهاست و منتظر مجوز تأسیس و راه‌اندازی است. این واحدهای تولیدی انواع میلگردهای ساختمای، لوله و پروفیل و قوطی و ورق آهنی، تیرآهن و نبشی تولید می‌کنند».
وی خاطرنشان کرد: «شهرستان تاکستان قطب صنعت فولاد استان قزوین است و نزدیک به ۷۰ درصد این واحدها در تاکستان مستقر هستند، ۲ واحد در بوئین‌زهرا، یک واحد در شهرک صنعتی لیا و یک واحد به‌نام هفت الماس نیز در اتوبان«قزوین- تهران» واقع است».
استقرار صنعت ۳۰ برابر مساحت دشت قزوین
حسین اینانلو، یکی از اساتید دانشگاهی و دارای دکترای اقلیم‌شناسی در شهریور ماه به ایسنا گفت: «دشت ۰.۳ درصد از مساحت کل کشور را دارد ولی بارگذاری جمعیتی در این دشت خیلی بیشتر از سهم مساحتی آن است؛ حدود ۱۰ درصد صنایع ایران در دشت قزوین مستقر هستند که با مساحت ۰.۳ درصدی از مساحت کشور همخوانی ندارد؛ حدود ۳۰ برابر مساحت دشت قزوین، مراکز صنعتی در دشت مستقر شدند».
وی تصریح کرد: «مصرف بالای آب خیانت بزرگی به کشور است ایجاد صنایع آب بر حتی اگر اشتغال‌زایی به‌دنبال داشته باشد در مقابل آن صدها شغل پایدار و سنتی از بین می‌رود. اشتغال‌زایی یکی از شعارهای فریبنده‌ای است که ثروتمندان سر داده و دولت و ملت را فریب می‌دهند چون مشاغل پایدار را از بین می‌برند. فرض کنید صنایع فلزی و فولاد که آب‌بر هستند با شعار اشتغال‌زایی آب را به یغما می‌برند و سطح آبخوان را کاهش می‌دهند بنابراین کشاورزان و دامداران بیکار می‌شوند، در اینجا شغلی که از دست می‌رود مهم نیست؟!»
این استاد دانشگاه گفت: «دایر شدن صنایع جدید به‌خصوص صنایع آب‌بر ازجمله صنایع فولادی و فلزی خسارت زیادی به سطح آبخوان‌ها وارد کرده است؛ هیچ صنعتی نمی‌تواند بدون مصرف آب کار کند، از صنعت کاغذسازی و جوراب‌بافی تا فولاد همه به آب نیاز دارند و همه آب را به فاضلاب تبدیل می‌کنند، برخی از صنایع آب‌بری بالایی دارند برای همین اگر شما به نقشه صنایع فولاد در شرق آسیا و غرب اروپا که کشورهای توسعه‌یافته‌ای دارند نگاه کنید خواهید دید جانمایی صنایع فلزی آنان در مناطقی است که دسترسی بدون دغدغه و کم‌هزینه به آب دارند».
وی بیان کرد: «ایران کشوری خشک و نیمه‌خشک است باید در سردر همه ادارات بنویسم ما آب نداریم، یک‌سوم میانگین جهانی بارندگی داریم و باید این نکته را در نظام آموزشی تدریس کنیم، وقتی آب نداریم باید صنعت، معماری، کشاورزی، شهرسازی و حتی سبک زندگی منطبق با این کم‌آبی باشد».
اینانلو خاطرنشان کرد: «به‌طور میانگین در کل دشت قزوین سطح ایستابی آبخوان‌های زیرزمینی ۳۲ متر از سطح زمین پایین‌تر بوده و در ۲۰ سال گذشته سالانه یک متر کاهش یافته و به ۴۷ متر رسیده است که اگر پایین رفتن سطح ایستابی آبخوان‌های دشت قزوین ادامه پیدا کند به انتهای آبخوان می‌رسد و آب تمام می‌شود؛ فرض کنید آبخوان مانند بشکه آبی است که تا نیمه آب دارد و به این بشکه با قیفی ۲ لیتر آب می‌ریزیم و از شیر آن سه لیتر برداشت می‌کنیم که نشانگر برداشت اضافه است، متأسفانه سطح آبخوان به‌قدری پایین رفته است که خالی از آب خواهد شد».
به گزارش ایسنا، در دهه اخیر با کاهش شدید بارندگی‌ها مواجه شدیم که عده‌ای از آن با عنوان خشکسالی یاد می‌کنند ولی واقعیت امر چیز دیگری است و در اثر گرم شدن کره زمین شاهد تغییر اقلیم هستیم که این تغییر در کشور ما خود را به صورت کم‌بارشی نشان داده است.
یدالله ملکی، مدیرعامل آب منطقه‌ای در آبان سال جاری به ایسنا گفت: «سال ۹۹ خشکسالی را پشت سر گذاشتیم در سال آبی ۱۴۰۰ نیز تا ابتدای آبان وضعیت خوبی نداشتیم، اگر آمار را بررسی کنیم نسبت به درازمدت ۶۳ درصد کاهش بارندگی داشتیم تا اول ابان حدود ۱۰ میلی‌متر، سال گذشته نیز ۲۰ میلی‌متر بارندگی داشتیم و این در حالی است که در درازمدت ۲۶.۵ میلی‌متر بارندگی داشتیم، تا کنون وضعیت خوبی نداریم و اتفاقات آذر و زمستان مشخص نیست و پیش‌بینی می‌شود پاییز و زمستان خوبی نداشته باشیم و بارش‌ها کمتر از حد نرمال باشد».
حسین اینانلو، دکترای اقلیم‌شناسی به ایسنا گفت: «کمی بارندگی در ایران که در سال‌های اخیر مشاهده می‌کنیم نباید ذیل خشکسالی تعریف شود، چون خشکسالی امری طبیعی است که به‌صورت دوره‌ای در طبیعت ایران رخ می‌داد و اقلیم و بارندگی به حالت عادی بازمی‌گشت ولی کمی بارندگی که در سال‌های اخیر می‌بینیم باید ذیل تغییر اقلیم دیده شود. در تغییر اقلیم بازگشت به حالت عادی نداریم».
این دکترای اقلیم‌شناسی تصریح کرد: «مرکز مطالعات خشکسالی سازمان هواشناسی گزارشی دارد که در آن آمده است در دهه‌های آینده بارش در برخی از مناطق کشور ۲۰ درصد کاهش و بارش برف به‌شدت کاسته شده و دما نیز افزایش پیدا خواهد کرد. نکته این است که نباید واژه خشکسالی را به کار ببریم البته این تغییر اقلیم می‌تواند در خشکسالی به وقوع بپیوندد و به تغییر اقلیم دامن بزند».
ملکی مدیرعامل آب منطقه‌ای به ایسنا گفته است: «تغییر اقلیم موضوعی جدی و البته جهانی است؛ با توجه به روند افزایش دما و تغییرات اقلیم چاره‌ای جز ایجاد سازگاری با منابع موجود و کم‌آبی نداریم برای همین وزارت نیرو برنامه سازگاری با کم‌آبی را در سال گذشته پایه‌گذاری کرد و همه استانها مکلف شدند برنامه‌های سازگاری با کم‌آبی را تدوین کنند».
وی تصریح کرد: «با ادامه روند تغییرات اقلیم نمی‌توان به استحصال منابع آبی جدید فکر کرد بنابراین باید خود را با وضعیت موجود سازگار کنیم و سراغ استفاده بهینه از منابع، شیوه‌های نوین کشاورزی و آبیاری و استفاده از الگوهای اقتصادی‌تر در کشاورزی برویم؛ در مصرف آب شرب نیز باید سراغ کاهنده‌های مصرف و فرهنگ‌سازی برای کاهش مصرف برویم و در صنعت نیز باید استفاده چندباره از پساب‌ها و تصفیه آن‌ها را در برنامه داشته باشیم چون منابع آبی جدید برای استحصال وجود ندارد.
بی‌توجهی به الگوی کشت
ملکی اشاره کرد: «بخشی از برنامه‌های سازگاری با کم‌آبی فرابخشی است و برای همه دستگاه‌ها تکلیف پیش‌بینی‌شده است؛ جهاد کشاورزی باید سراغ استفاده از شیوه‌های جدید و اصلاح الگوی کشت برود تا مصرف را ۶۰۰ میلیون مترمکعب کاهش دهیم».
مدیرعامل آب منطقه‌ای قزوین تأکید کرد: «در دشت قزوین در بخش کشاورزی ۱.۵ میلیارد مترمکعب آب استفاده می‌کردیم که این میزان باید به ۸۷۰ میلیون برسد، در حقیقت ۶۳۰ میلیون مترمکعب صرفه‌جویی داشته باشیم که تا الآن ۳۰۰ میلیون مترمکعب کاهش مصرف محقق شده است و برای ادامه آن جهادکشاورزی باید برنامه‌های خود را اجرایی کند تا مصرف کاهش یابد».
به گزارش ایسنا، متأسفانه برنامه‌های سازگاری با کم‌آبی در حوزه کشاورزی به خوبی اجرایی نشده است و چندین سال است که مسئولین سازمان جهادکشاورزی قزوین از الگوی کشت سخن می‌گویند ولی هنوز در در دشت قزوین و بیابان‌های بوئین‌زهرا خربزه و هندوانه که محصولات آب‌بری هستند کشت می‌شود.
تمامی منابع آبی قزوین از آب‌های زیرزمینی تأمین می‌شود که آب شرب نیز از جمله آن‌هاست؛ با کاهش سطح آبخوان‌های دشت قزوین در شهرستان آبیک مشکلات بسیاری برای تأمین آب به وجود آمد که مسئولین از دهه پیش انتقال آب از سد طالقان را مطرح کردند.
لطف‌الله سیاهکلی مرادی، نماینده مردم قزوین، البرز و آبیک در مجلس شورای اسلامی در نخستین شورای اداری با حضور اعلایی اعلام کرد: «ازجمله این مشکلات می‌توانیم به آب استان قزوین اشاره کنیم در استان قزوین در مقوله آب شرب و کشاورزی با مشکل مواجه هستیم؛ استان قزوین استانی پر آب اما تشنه است قزوین جزو معدود استان‌هایی است که دارای منابع آبی بسیار هستیم اما مدیریت آن در دست ما نیست؛ در خصوص آب شرب چندین سال است که به مردم استان وعده داده شده است».
دشت قزوین میراث ماندگار پیشینیان برای ماست لذا مسئولان و نخبگان باید دست در دست هم با همفکری برای احیای این دشت که سرمایه مهم استان قزوین است تلاش کنند و آن را برای آیندگان به یادگار بگذارند.
انتهای پیام
