به گزارش ایرنا، ایرانیان از زمان های دور آخرین شب پائیز و  درازترین  شب سال را به امید شروع زمستانی آرام و در ادامه بهاری پر برکت تا سپیده دم به دور یک سفره جمع می شدند تا علاوه بر طلب دعای خیر برای یکدیگر به خاطر داشته باشند هیچ سرمایی نمی تواند گرمای درکنار هم بودن را از بین ببرد.

هر طور و منظری که به شب یلدا نگاه کنیم، یک منطق و فلسفه دارد و شاید همین موضوع سبب شده تا این شب بین ایرانی ها یکی از دوست داشتنی ترین شب سال باشد.

یلدا و میهمانی که در نخستین شب بلند زمستان و بلندترین شب سال برپا می شود خوشبختانه از جمله سنت های دیرینی است که هنوز پابرجاست، آیین های شب یلدا در هر منطقه رسم و رسوم خاص خود را دارد.

در این گزارش به رسم و رسومات قزوینی ها در جریان این آیین خاص پرداخته شده که اگرچه برخی از آنها خیلی کمرنگ شده اما بعضی از آنها همچنان با قوت پابرجاست.

شب چره آیینی پر جنب و جوش

شکوه سادات رجب پور مادر بزرگ قزوینی است که در خصوص آیین شب یلدای قزوینی ها می گوید: شب چره قزوینی ها یک میهمانی پر جنب و جوش است که در آن فرزندان و نوه ها در خانه پدربزرگ و مادربرزگ جمع می شوند و تا نیمه های شب از خاطرات و قصه های قدیمی صحبت می کنند.

این مادربزرگ گفت: در همه جای کشور مادر بزرگ ها زیر کرسی می نشینند و برای نوه و نتیجه هایشان قصه می گویند، اما مادر بزرگ های قزوینی یک پا در آشپزخانه هستند و یک پا در حال پذیرایی.

او ادامه داد:  البته آیین شب چره در قزوین مثل سابق برگزارنمی شود، یادم می آید در قدیم زمانی که بچه بودیم در این شب همراه با بچه های فامیل شعرهای دست جمعی با سبک و لهجه قزوینی می خواندیم و شب چره به معنی واقعی کلمه برایمان شبی طولانی بود.

تغییر سبک زندگی زیبایی شب چره را کم کرده است

خانم رجب پور ادامه داد: متاسفانه تغییر سبک زندگی، تجملات و ورود گوشی های هوشمند در جمع خانواده باعث شده تا آیین هایی مانند شب یلدا و شب چره از صفا و صمیمیت سابق بیافتد، به عنوان مثال در خانواده ما جوان تر ها بیش از آنکه از بودن کنارخانواده لذت ببرند و یا معنی خانواده را در دنیای حقیقی درک کرده باشند به دنبال گرفتن عکس و فرستادن آن برای دوستانشان هستند.

این مادر بزرگ قزوینی گفت زمان های گذشته هرکس یک رنگ لباس بر تن می کرد و این لباس های رنگی رنگی و ایستادن و نشستن کنار یک دیگر رنگین کمانی از مهر و صفا و سادگی ایجاد می کرد که از نظر من قشنگی هایش خیلی بیشتر از ست شدن لباس ها با هندوانه و انار بود.

شب چره بهانه ای برای دید و بازدید

مهراب قاسمی پدر بزرگی ۷۳ ساله است که در خصوص آیین های شب یلدای قزوینی ها می گوید: قزوینی ها مانند مردمان برخی دیگر شهرها به شب یلدا شب چره می گویند و این شب بهانه ای برای دید و بازدید است و به مراتب اهمیت دید و بازدید های این شب کمتر از دید و بازدیدهای عید نوروز نیست.

وی ادامه داد: نظافت و آراستگی در شب یلدا، یکی دیگر از ویژگی های قزوینی هاست، ما قزوینی ها معتقدیم در هر روز و شبی که با شگون باشد باید حتما خانه را آب و جارو کرد و لباس نو بر تن داشت و شب چله نیز از این جهت اهمیت دارد که از اول دی روزی یک دقیقه به عمر خورشید اضافه می شود و این موضوع می تواند باعث خیر و برکت باشد.

این پدر بزرگ قزوینی با اشاره به شب نشینی های شب های چره،اظهار داشت: از عصر روز سی ام دی معمولا اعضای خانواده به دیدار بزرگ تر ها می روند؛ پدر بزرگ و مادر بزرگ به قصه گویی، شاهنامه خوانی و حافظ خوانی می پردازند و اهالی منزل از آجیل های باغستان سنتی قزوین می خورند، معمولا بساط هندوانه و انار هم به پاست.

کادو دادن و پارچه برش زدن در شب چله

پدر بزرگ قزوینی ادامه داد: معمولا کادو دادن و برش پارچه در این شب از اهمیت خاصی در بین قزوینی ها برخوردار است و اگر در خانواده ای نو عروسی باشد ، برای او هدایایی می فرستند که به کرسی سری شهرت دارد و امروزه از آن به یلدایی بردن نام برده می شود.

قاسمی همچنین گفت: معمولا قزوینی ها مراسمی به عنوان قاشق زنی دارند که به هنگام شادی و جشن آن را اجرا می کنند، در ایام قدیم در شب های چره کودکان و نوجوانان دورتا دور کرسی مینشستند و مراسم قاشق زنی را همراه با شعری با لهجه قزوینی که عموما با شوخی به میزبان همراه بود می خواندند که البته در زمان فعلی بخش هایی از آن تغییر کرده و جوان تر ها با آن آشنا نیستند.

کرسی سری بردن در شب چره

وی ادامه داد: یکی از شعرهای معروف قزوینی ها "اگه نیاری بخوریمان تو شب چره؛ انبارت موش بچره" بود که معمولا جمله ای پاسخ گو بود و میزبان انواع و اقسام تنقلات خود را برای مهمانان رو می کرد.

این پدر بزرگ قزوینی با بیان اینکه قزوین دارای چندین قوم است، افزود: هر قوم و طایفه ای در قزوین، یک آداب خاص برای برپایی این شب داشتند.

او ادامه داد: به عنوان مثال در برخی روستاهای الموت مرسوم بود هنگام کرسی سری بردن برای نو عروس، پسران طایفه داماد هریک اناری در دست می گرفتند و جلوی درب خانه نوعروس می رفتند و پس از هدیه  دادنداماد به عروس که معمولا یک تکه پارچه و طلا، انواع و اقسام میوه ها و آجیل بود، دختران طایفه عروس به دور عروس جمع می شدند و با شعر خواندن برای عروس و داماد برایشان  آرزوی خوشبختی می کردند و در آخر مراسم پسران انارهای خود را به هوا پرت می کردند و هر دختری ک موفق به گرفتن آنها میشد می گفتند بخت برایش باز شده است.

شال اندازی در طولانی ترین شب سال

این پدر بزرگ قزوینی به مراسم شال اندازی هم اشاره کرد و افزود: هنوز در برخی مناطق مراسم شال اندازی در شب چله مرسوم است به این گونه که تازه داماد برای عروس خود هدایایی در نظر می گیرد و آن را داخل شالی گره می زند و و از پشت بام خانه عروس شال را به درون خانه هدایت می کند البته این رسم امروز با توجه به تغییر اقلیم و سبک زندگی تغییر کرده و تازه داماد هدایای خود را در پارچه ای پشمی برروی طبق یا همان سینی به خانه عروس می برد.

حفظ آیین های سنتی شب یلدا در الموت

یکی از مناطقی که هنوز برخی رسم و رسومات مربوط به شب یلدا در آن حفظ شده و باقی مانده، الموت است.

محمد مهدی الموتی، قزوین پژوه نیز در خصوص آیین ها و رسم رسومات الموتی ها در شب یلدا به خبرنگار ایرنا گفت: شب یلدا در الموت شباهت های زیادی با مراسمات سایر شهرها و روستاها دارد به این  صورت که مردم این منطقه نیز نزد بزرگ روستا می روند و داستان می شنوند و آرزوی سالی پر برکت برای همدیگر می کنند.

وی ادامه داد: خوراکی هایی چون میوه، آجیل و شیرینی‌های محلی و پخت کلاس که نانی مخصوص با شیر و گردوی ساییده شده است، به همراه ماست محلی و هندوانه در سفره شب یلدای خانواده های الموتی مشهود است و آنها معتقدند با خوردن این حوراکی ها تا آخر زمستان از ابتلای بدن به طبع سرد در امان هستند.

الموتی با اشاره به اینکه شب چله در الموت که با صرف شام همراه می باشد از صفا و صمیمیت قابل توجهی برخوردار است،اظهار داشت: در گذشته بعضی جوان ها پس از صرف شام به کوچه می رفتند و با کیسه هایی از پشم گوسفند یا بز که داخل آن ها مقداری خوراکی نظیر گیلاس و آلبالوی خشک، فندوق و گردو بود، دست می گرفتند و جلوی درب خانه دختر مورد علاقه خود می گذاشتند و یواشکی زنگ در را می زدند و پنهان می شدند.

الموتی همچنین عنوان کرد: رفتن بر سر مزار از دست ‌رفتگان قبل از غروب آفتاب از دیگر رسوم الموتی ها در سی ام آذر است و همچنین روشن کردن شمع و یا فانوس ‌گذاری و روشن گذاشتن چند نقطه به وسیله آتش با هدف روشنایی و امید هنوز در روستاهای الموت پابرجا است.

شب چله به معنی تولدی دوباره است

کارشناس مردم‌شناسی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع و گردشگری قزوین نیز در مورد این آئین سنتی به خبرنگار ایرنا گفت: یلدا و یا همان شب چله آیینی سنتی و مرسوم در سراسر کشور عزیزمان ایران است که به معنی تولدی دوباره است و ابوریحان بیرونی در کتاب آثارالباقی به برگزاری مراسم و آیین شب یلدا با نام میلاد اکبر اشاره کرده که این موضوع نشان از قدمت دیرینه شب چله در نزد ایرانی ها دارد.

مجتبی عباسی ادامه داد: میلاد اکبر اشاره به تولد خورشید دارد و ما از اول دی ماه شاهد افزایش طول عمر روز هستیم و روز تا انقلاب تابستانی طولانی می شود که این ایام به دلیل اهمیت روز و تابش بیشتر خورشید مورد توجه ایران باستان قرار گرفته است.

این کارشناس مردم شناسی با بیان اینکه شب چله در برخی نقاط جهان حائز اهمیت بوده است، افزود: این شب از اهمیت بسیاری در جهان برخوردار بوده اما ایران تنها کشوری بوده است که این سنت و اتفاق را جشن گرفته است. به عنوان مثال در اروپا،  تا پیش از قرن چهارم میلادی تولد حضرت مسیح (ع) را مقارن با تولد خورشید جشن می گرفتند که بعدها تولد حضرت مسیح(ع)  با چند روز اختلاف اعلام شد.

کارکرد اجتماعی یلدا آن را زنده نگه داشته است

عباسی ادامه داد: قرار دادن برخی اتفاقات و برنامه های اقتصادی و اجتماعی باعث شده تا آیین هایی همچون یلدا، چهارشنبه سوری و نوروز از ایران باستان ماندگار باشد، به عنوان مثال حسابرسی مالی ایران از گذشته تا کنون در نوروز بوده است و یلدا نیز به دلیل کارکرد اجتماعی آن ماندگار شده است.

این کارشناس مردم شناسی عنوان کرد: آبیاری باغات ایران به صورت طبیعی از اول دی شروع می شود و همین دلیل باعث شده تا یلدا ماندگار شود، چرا که در این شب خانواده ها دور یک دیگر جمع می شدند و برای داشتن سالی پر برکت آرزو و شادی می کردند و چون هوا سرد بود این آیین در منزل و به دور کرسی های گرم انجام میگرفت.

وی همچنین گفت: یلدا تنها جشن و آیین ایرانیان در داخل منزل است و آجیل شیرین و مشکل گشا، میوه های تابستانی مخصوص به ویژه هندوانه از خوراکی های این شب می باشد و خوردن کشمش، سنجد، نخود سرخ کرده و گندم برشته و همچنین شیر برنج از خوراکی های قزوینی ها در این شب است.

عباسی همچنین در خصوص هندوانه شب یلدا اظهار داشت: معمولا در گذشته چند هندوانه از فصل تابستان برای شب یلدا کنار گذاشته می شد و آن را در داخل انبار کاه نگهداری می کردند.

این کارشناس مردم شناسی با بیان اینکه، کرسی سری یکی از آیین های مرسوم این شب است،تصریح کرد: معمولا هدیه دادن در این شب بسیار باشگون محسوب می شود و به همین خاطر خانواده های ایرانی برای نوعروسان خود کرسی سری می بردند.

رهاورد:

شب یلدا آیین های زیبایی دارد که هر کدام می تواند در جای خود یادآور برگی از زندگی و جریان آن در زندگی ماشینی امروز باشد. یلدا همچنین می تواند امسال یادآور روزهای سختی باشد که در همین دو سال گذشته آن را تجربه کردیم و خیلی هایمان هنوز با آن در حال دست و پنجه نرم کردن هستیم. یادآور ارزش بودن کنار یکدیگر ولو به اندازه یک دقیقه بیشتر بودن و نفس کشیدن.

در سومین یلدای کرونایی در کنار صله رحم، دید و بازدید از بزرگترها رعایت دستورالعمل های بهداشتی از اهمیت به سزایی برخوردار است و نباید فراموش شود.