به گزارش ایرنا، مهم‌ترین شاخص توسعه فرهنگی در هر جامعه‌ای، وجود کتابخانه‌های غنی و متعدد و سرانه بالای مطالعه است و ارتقای شاخص‌های کتابخوانی، تأثیر انکارناپذیری بر تقویت فرهنگ ایرانی و اسلامی و کاهش آسیب‌های اجتماعی جامعه دارد.

به گفته کارشناسان، کتابخانه‌های عمومی با توجه به اهداف و رسالت‌هایی که برای آنها معین شده است، می‌توانند نقش عمده‌ای در تحقق اهداف فرهنگی و برنامه‌های توسعه‌ای ایفا کنند و این فرصت را برای همه افراد جامعه فراهم نمایند که به شکلی فعال در امور فرهنگی و اجتماعی جامعه خود دخالت داشته باشند.

در این میان کتاب‌های خطی و سنگی به عنوان نخستین نمونه‌های بازمانده از کتب تاریخی و فرهنگی نیز نقش موثری در انتقال فرهنگ و تاریخ ایران زمین داشته و همواره مورد علاقه مردم، پژوهشگران و علاقه مندان قرار دارند.

در استان قزوین ۵۵۱ نسخه‌ کتاب نفیس خطی، در کنار ۷۵۶ کتاب چاپ سنگی و ۱۵۸ کتاب چاپ سربی در کتابخانه علامه رفیعی قزوین نگهداری می‌شود که برای پژوهشگران و علاقه مندان بسیار حایز اهمیت هستند.

خبرنگار خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) قزوین در راستای ترویج فرهنگ مطالعه و کتابخوانی با فاطمه محمدبیگی مدیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی استان قزوین درباره برنامه‌ها و چالش‌های این نهاد در استودیو خبری این رسانه به گفت و گو پرداخته است.

استان قزوین با جمعیت بیش از یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفری دارای ۵۸ باب کتابخانه عمومی است که این تعداد، تنها یک سوم نیاز مردم را تأمین می‌کند و هنوز برخی از مناطق شهری و روستایی این استان به رغم گسترش فرهنگ کتاب و کتابخوانی، فاقد کتابخانه است.

به گفته مدیر کل نهاد کتابخانه های عمومی استان قزوین، توسعه فرهنگ کتابخوانی زمینه رشد و پیشرفت جامعه را فراهم می‌آورد و باید برنامه ریزی‌ها به سمت افزایش گرایش جامعه به کتابخوانی سوق یابد.

ایرنا. استان قزوین دارای چه تعداد کتاب و کتابخانه است؟

در حال حاضر ۳۷ باب کتابخانه نهادی، ۲۲ باب کتابخانه مشارکتی و ۲ سالن مطالعه خودگردان در سطح استان قزوین دایر است.

تمامی ۳۷ کتابخانه عمومی استان مجهز به وای فای رایگان برای اعضا هستند و امکانات به صورت مساوی و عادلانه در تمامی کتابخانه‌های شهری و روستایی استان توزیع شده است، به گونه‌ای که تمامی کتابخانه‌ها مجهز به بخش کودک و اسباب بازی و تجهیزات و امکانات مناسب هستند و مجموعاً ۴۲ هزار عضو از خدمات این کتابخانه‌ها با یک میلیون و ۶ هزار نسخه کتاب موجود، استفاده می‌کنند.

ایرنا. در مورد میزان اعتبارات و نیروی انسانی این نهاد توضیح دهید؟

هم اکنون ۱۰۹ نفر پرسنل در کتابخانه‌های عمومی سراسر استان و ستاد مشغول به فعالیت هستند و عمده‌ اعتبارات کتابخانه‌ها از محل نیم درصد درآمد شهرداری‌ها است و جز آن اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه‌ای که هر ساله در حوزه تعمیر و تجهیز به کتابخانه‌ها تعلق می‌گیرد و چنانچه نیم درصد شهرداری‌ها وصول نگردد، با چالش اساسی مواجه خواهیم بود.

ما اجرای ماده ۱۷۲ قانون مالیات های مستقیم برای توسعه و تجهیز کتابخانه های عمومی را پیگیری کردیم که در شهرستان‌ بویین زهرا برای نخستین بار در کشور اجرا شد و در شهرستان البرز و آبیک نیز از طرف شرکت‌های تولیدی در راستای ایفای مسئولیت اجتماعی مبالغی واریز گردید.

ایرنا. عمده چالشی که کتابخانه استان با آن مواجه هستند و وضعیت‌ کمی و کیفی کتابخانه‌های عمومی استان را تشریح کنید؟

استان قزوین به لحاظ تعداد کتابخانه‌ها و فضای مطالعاتی، با چالش جدی روبه روست و نیازمند توجه جدی مسوولان و اختصاص فضای کافی و استاندارد برای ایجاد کتابخانه است.

به لحاظ کیفیت خدمات و امکانات، کتابخانه‌های عمومی استان از وضعیت مطلوبی برخوردارند.

طبق استاندارد انجمن کتابداران جهان (ایفلا) باید به ازای هر ۱۰ هزار نفر یک باب کتابخانه داشته باشیم که در استان قزوین این سرانه به ازای هر ۲۰ هزار نفر یک کتابخانه است بنابراین در استان باید ۱۲۰ کتابخانه عمومی داشته باشیم.

استان قزوین از نظر تعداد کتابخوان نیز بنا بر آمار ارائه شده از سوی مرکز آمار ایران رتبه سوم مطالعه را در کشور بعد از استان‌های یزد و قم کسب کرده است و استان‌های یزد با ١٥ ساعت و ۱۶ دقیقه، قم با ۱۵ ساعت و ١٢ دقیقه و قزوین با ١٢ ساعت و ۵۸ دقیقه در ماه بیشترین میزان مطالعه را داشته است و استان‌های کرمانشاه با سه ساعت و ۴۰ دقیقه، کهگیلویه و بویر احمد با سه ساعت و ٢٢ دقیقه و بوشهر با ٢ ساعت و ۴۰ دقیقه در ماه کمترین سرانه مطالعه را در سال ١٣٩٩ داشته‌اند.

برپایه نتایج به دست آمده در سال ١٣٩٩، سرانه مطالعه افراد ۱۵ ساله و بیش‌تر در ماه به‌طور متوسط هشت ساعت و ١٨ دقیقه برآورد شده که به عبارت دیگر ۱۶ دقیقه و ۳۶ ثانیه در روز بوده است؛ از این مقدار ۶ ساعت و ٣٢ دقیقه سرانه مطالعه کتاب غیردرسی، یک ساعت و ٢٣ دقیقه سرانه مطالعه روزنامه و ٢٣ دقیقه سرانه مطالعه نشریات بوده است.

ایرنا. ساخت کتابخانه مرکزی استان قزوین در چه مرحله‌ای قرار دارد و چه اقداماتی تاکنون انجام شده است؟

بعد از پیگیری‌های متعدد با مساعدت استانداری و سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان قزوین، پروژه کتابخانه مرکزی استان قزوین بعد از ۱۰ سال، آغاز شد و در این راستا زمین کتابخانه دیوارکشی و محصور شد و مقرر شد پروژه از طریق واگذاری به سرمایه گذار بخش خصوصی ساخته شود که مراحل اداری و فراخوان در حال انجام است.

ایرنا. کتابخانه‌های استان در بحث کودکان و نوجوانان چه برنامه‌هایی را در دستور کار دارند؟

تمامی ۳۷ کتابخانه نهادی در استان دارای بخش کودک و نوجوان هستند و کتاب‌های ویژه‌ این گروه سنی، نشریات و اسباب بازی در فضاسازی مناسب و با تجهیزات استاندارد، در اختیار کودکان و نوجوانان علاقه‌مند قرار دارد.

همچنین انواع برنامه‌های فرهنگی و ترویجی اعم از قصه‌گویی، جمع خوانی کتاب، نمایشنامه خوانی، قصه خوانی، نشست‌های کتابخوان، مسابقات نقاشی و کتابخوانی، خلاصه نویسی، نمایش خلاق، کلاس‌ها و کارگاه‌های آموزشی از جمله برنامه‌ها و خدماتی است که به صورت حضوری و مجازی برای اعضای کودک و نوجوانان برگزار می‌شود.

ایرنا. در راستای ترویج فرهنگ کتابخوانی چه اقداماتی برای مناطق کمتر توسعه یافته استان انجام شده است؟

یکی از اهداف اصلی اداره کل کتابخانه‌های عمومی استان قزوین، توزیع عادلانه امکانات، خدمات و منابع مطالعاتی به تمامی اقشار جامعه فارغ از هرگونه تبعیض است، به همین منظور و با هدف محرومیت زدایی در حوزه‌ فرهنگی و برآورده کردن نیازهای مطالعاتی اهالی مناطق کمتر توسعه یافته استان، برای نخستین بار کتابخانه عمومی سیار برای خدمات دهی به حداقل ۱۰ روستا در منطقه الموت آماده‌ فعالیت شد.

 همچنین با مساعدت سپاه صاحب الامر (عج) استان قزوین، حق انتفاع خودروی مینی بوس به این اداره کل واگذار و مراحل تجهیز و آماده سازی توسط اداره کل کتابخانه‌های استان انجام شد.

ایرنا. پرداخت سهمیه نیم درصد درآمد شهرداری‌ها در استان به کتابخانه‌ها چگونه است؟

با توجه به اینکه کتابخانه‌های عمومی فاقد درآمد و اعتبار بوده و به منظور ادامه حیات به نیم درصد درآمد شهرداری‌ها وابسته هستند در این راستا به حمایت و مساعدت شهرداری‌ها در جهت اجرا شدن این ماده‌ قانونی نیاز دارند.

در حال حاضر معلم کلایه ۲۰ درصد، تاکستان ۱۸ درصد، ارداق ۱۳ درصد و خرمدشت ۱۲ درصد بیشترین میزان تحقق ماده ۶ قانون تأسیس نهاد کتابخانه‌ها را در 6 ماهه نخست ۱۴۰۰ محقق کردند.

ایرنا.کوچک‌ترین و مسن‌ترین فرد عضو کتابخانه‌های عمومی استان در چه گروه سنی قرار دارند؟

کتابخانه‌های عمومی استان قزوین، با هویت اسلامی - ایرانی، نافذ و اثرگذار بر جامعه، دارای کارکردهای آگاهی بخشی، اطلاع رسانی، آموزشی و ارشادی برای مخاطبان با توجّه به اقتضائات سنّی، فرهنگی، جغرافیایی و جسمی است و به تمامی گروه‌های سنی خدمات ارائه می‌دهد و در همین راستا کودکان نوپا تا سالمندان عضو کتابخانه‌های عمومی استان هستند.

کوچک‌ترین عضو کتابخانه پسر متولد ۱۴۰۰ عضو کتابخانه حسن صباح در شهر رازمیان و مسن‌ترین عضو پیرمرد متولد ۱۳۰۹ عضو کتابخانه شهدای سیردان است.

ایرنا. استقبال زنان از حوزه کتابخانه‌ها عمومی چگونه است؟

۶۳ درصد از اعضای کتابخانه‌های عمومی استان را بانوان تشکیل می‌دهند و از اصلی‌ترین مخاطبان کتابخانه‌ها در سطح استان هستند و حضور بانوان چه در کتابخانه‌ها و چه در برنامه‌های مجازی اداره کل چشمگیر است.

ایرنا. نیازها و مشکلات کتابخانه‌های استان قزوین چیست؟

با توجه به علاقه‌مندی مردم استان قزوین به مطالعه و قدمت و فرهنگ غنی این استان، افزایش سرانه‌ فضای مطالعاتی استاندارد از اولویت‌های اصلی حوزه‌ کتابخانه‌ها است.

 ساخت کتابخانه مرکزی استان قزوین با خدمات منحصر به فرد و درخور مردم فرهنگ دوست استان، نیاز به حمایت و توجه جدی مسوولان استانی دارد و علاوه بر آن، ۲۱ منطقه اولویت دار فاقد کتابخانه و دارای جمعیت بیش از ۲ هزار و ۵۰۰ نفر توسط این اداره کل شناسایی شده که با توجه به محدودیت‌های اعتباری برای ساخت کتابخانه، چنانچه حق انتفاع ساختمان استاندارد یا خودروی مناسب به کتابخانه‌ها واگذار گردد، این نهاد آمادگی کامل ایجاد، تجهیز، راه اندازی، تأمین نیرو و منابع و اداره کتابخانه‌ها را در این مناطق دارد و پرداخت منظم و به موقع نیم درصد درآمد شهرداری‌ها نیز باعث افزایش کیفیت خدمات کتابخانه‌ای خواهد شد.

ایرنا.آیا در سال جاری تعداد کتابخانه‌های عمومی استان افزایش خواهد یافت؟ اداره کتابخانه‌های عمومی استان امسال چه برنامه‌هایی را در دستور کار دارد؟

بعد از پیگیری‌های متعدد با مساعدت استانداری و سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان قزوین، پروژه کتابخانه مرکزی استان قزوین بعد از ۱۰ سال، آغاز شد و در این راستا زمین کتابخانه دیوارکشی و محصور گردید و مقرر شد پروژه از طریق واگذاری به سرمایه گذار بخش خصوصی ساخته شود که مراحل اداری و فراخوان آن در حال انجام است.

در سال جاری کتابخانه مرکزی بوئین زهرا، کتابخانه نرجه و کتابخانه سیار قزوین افتتاح خواهند شد و با مساعدت فرمانداری آوج، کتابخانه عمومی در روستای اردلان از توابع آبگرم نیز به بهره برداری خواهد رسید، همچنین در ناحیه شهری مهرگان نیز زمینی به مساحت ۴۰۰ متر جهت ساخت کتابخانه تخصیص یافته که مقرر شد از طریق اداره کل مسکن و شهرسازی ساخته شود.

کتابخانه‌های بیدستان، شریفیه، سگزآباد و قشلاق نیز در صورت تأمین اعتبار لازم به بهره برداری خواهند رسید و با توجه به تأکیدات مقام معظم رهبری در آغاز سال جاری، پشتیبانی و مانع‌زدایی از تولیدات در توسعه‌ فرهنگ ایران اسلامی امری راهبردی بوده و اجرای آن در خصوص تسهیل دسترسی به منابع اطلاعاتی کتابخانه‌های عمومی در راستای تولیدات فرهنگی، علمی و خلاق در سال ۱۴۰۰ ضروری است.

بنابراین احصای مشکلات و ارائه راهکارهای مناسب، انجام برنامه‌های خلاقانه برای رشد و توسعه خدمات کتابخانه‌ها، ترویج فرهنگ مطالعه و کتابخوانی، تسهیل دسترسی به منابع اطلاعاتی و علمی در جهت تولید محصولات فرهنگی و خلاق و زمینه سازی برای پشتیبانی از نیروهای خلاق و دارندگان ایده از اهم برنامه‌های کتابخانه‌های عمومی در سال جاری است.

ایرنا. در شرایط کرونا فعالیت کتابخانه‌های استان به چه نحوی بود و چگونه با اعضا در تعامل بودید؟

شرایط متأثر از همه گیری کرونا در جامعه، تمام بخش‌ها از جمله فرهنگ و به ویژه حوزه کتاب و کتابخوانی را تحت تأثیر قرار داد و کتابخانه‌های عمومی استان قزوین به عنوان یکی از متولیان مؤثر عرصه فرهنگ با نقش و رسالت مستقیم در حوزه کتاب و کتابخوانی با تداوم برنامه‌های ترویجی کتابخوانی به فعالیت خود ادامه داد.

اولین اقدام، تقویت حوزه فضای مجازی و به موازات آن رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی و مورد تاکید وزارت بهداشت در کتابخانه‌ها بود.

واکسیناسیون همکاران کتابخانه های قزوین به عنوان اولین استان در کشور انجام شد و طراحی پویش‌ها و مسابقات ملی، راه اندازی محافل ادبی و برگزاری محافل به مناسبت‌های مختلف ملی، مذهبی و اجتماعی در دوران کرونا از پرکاربردترین بخش‌های ارائه خدمات کتابخانه در این مدت بود.

طی این مدت کتابداران موظف شده‌اند کار خود را به صورت مجازی ادامه دهند و پویش‌های معرفی کتاب و انواع برنامه‌های فرهنگی و آموزشی را برای اعضای کتابخانه اجرا کنند.

از مهمترین اقدامات کتابخانه‌های عمومی در این دوران، افتتاح میز مرجع مجازی در کتابخانه‌ها بود که با هدف ارائه خدمتی نوین به اعضای کتابخانه‌های عمومی، تأمین نیازهای پژوهشی و پاسخگویی به سؤالات مطالعاتی در کتابخانه‌های عمومی قزوین راه‌اندازی شد.

در این طرح امکان جست و جو در بیش از ۱۲۵ میلیون رکورد منبع دیجیتال و پاسخگویی به سؤالات مطالعاتی و مشاوره اطلاعاتی به اعضا فراهم بوده و ارائه منابع اطلاعاتی شامل مقالات ژورنالی و کنفرانسی فارسی و لاتین، کتاب الکترونیک، پایان نامه و ... از یک هزار و ۸۰۰ پایگاه اطلاعاتی معتبر انجام شده است.

اعضای کتابخانه‌های عمومی می‌توانند منابع مورد نیاز خود را در پایگاه تأمین منابع علمی مگاپیپر به نشانی اینترنتی https://megapaper.ir جست و جو کرده و از کتابخانه‌های منتخب ارائه دهنده خدمات تحویل مدرک از طریق پست الکترونیک به صورت کاملاً رایگان دریافت کنند.

بهره‌گیری از ظرفیت پیام‌رسان‌های داخلی و شبکه اجتماعی اینستاگرام، با هدف کاهش فاصله با کتاب‌خوانان و کتابداران و ایجاد کانال با عنوان شبکه مجازی کتاب‌خوانان با اهدافی چون ایجاد هم افزایی، تبادل تجربه، اطلاع‌رسانی فوری برنامه‌ها و ارائه محتوای آموزشی از جمله اقدامات مؤثر کتابخانه‌های عمومی بود.

معرفی کتاب، قصه گویی، شعرخوانی، آشنایی با فعالیت‌های کتابخانه‌های عمومی، انتشار فایل‌های PDF، کاردستی، بازی و سرگرمی و کارتون کتاب از دیگر اقدامات انجام شده که نتیجه تلاش‌های کتابداران ما در فضای مجازی در دوران کرونا بوده است.

جلسات مجازی مشاوره، سخنرانی در موضوعات متنوع (روانشناسی، تربیت فرزند، تحکیم روابط خانوادگی، اقتصاد خانواده، مهارت کار تیمی)، رونمایی و نقد کتاب، نشست‌ها و گفت و گوهای فرهنگی، نشست‌های کتاب‌خوان، جلسات ادبی، کارگاه‌های آموزشی، سرگرمی (بازی، کاردستی، اوریگامی) و قصه گویی از دیگر اقدامات انجام شده است.

برگزاری مسابقات متعدد کتابخوانی با همکاری و مشارکت ارگان‌ها و سازمان‌ها از جمله کانون مساجد، ستاد اقامه نماز، بنیاد بین المللی غدیر، آموزش و پرورش و ... از دیگر برنامه‌های این اداره کل بوده است.

میز مرجع مجازی و خدمات تحویل مدرک و همچنین تولید محتواهای صوتی از جمله راه‌های حفظ ارتباط با مخاطبان کتابخانه‌ها است که در این ایام انجام شد.

تولید پادکست کتابخوان به عنوان خدمتی نوین برای نخستین بار در کتابخانه‌های عمومی استان صورت پذیرفت که از این طریق منابع و کتاب‌های مفید معرفی و در فایل‌های صوتی ۱۵ دقیقه‌ای مورد بررسی و در اختیار مخاطبان قرار گرفت.

فراهم نمودن زیرساخت‌های لازم جهت بهره‌مندی اعضا و مراجعان کلیه کتابخانه‌های عمومی استان به خدمات وای فای رایگان به عنوان اولین استان در سطح کشور در راستای استانداردسازی کتابخانه‌ها از دیگر اقدامات صورت گرفته در این اداره کل در دوران کرونا بوده است.