به گزارش خبرگزاری فارس از اسفراین، شهرستان اسفراین که تا چندی پیش، آن را به پایتخت کشتی باچوخه کشور معرفی شده است و از شهر تاریخی و ارگ بلقیس‌اش نیز سخن به میان آمد، حالا این شهر پرنقش‌ونگار، پرده از چهره‌ی یکی از روستاهای زیبای خود برداشته که در سال ۸۹ پایتخت نساجی سنتی ایران نام گرفت.
از روئین چه می‌دانید؟
روستای روئین، ماسوله‌ی خراسان شمالی، خانه‌های آن در قلب منطقه کوهستانی از شانه‌ی هم بالا رفته و گویا در حصار کوه‌های آلاداغ، شامیران و بالازار جاخوش کرده‌اند.
این روستای هدف گردشگری که قدمت پانصدساله دارد و وجود بارگاه امام‌زاده اسحاق و یا تپه‌های تاریخی آن، تأییدی بر همین ادعاست، با آب‌وهوای بسیار دلپذیر میزبان بسیاری از افراد بوده و آن را با عطر و شکوفه‌های درخت سیب‌اش می‌شناسند.
پایتخت نساجی ایران، خاستگاه چادرشب
از این‌ها که بگذریم این روستا، خاستگاه تولید صنایع‌دستی به‌ویژه چادرشب در کشور بوده و کم‌لطفی است اگر به پایتخت نساجی ایران بی‌اهمیت بوده و بگذاریم مانند دیگر شهرها این صنعت محلی به فراموشی سپرده شود؛ چراکه این صنایع محلی در شهرهای دیگر نیز وجود دارد اما تنها، منطقه روئین است که توانسته آن را حفظ و بالغ‌بر ۲٠٠ کارگاه در این حوزه ایجاد کند.
تولید سالانه ۱۶٠ هزار مترمربع منسوجات سنتی که حتی طرفدار خارجی دارد توسط ۳۵٠ بافنده و ۷۶۷ خانوار که از این راه امرارمعاش می‌کنند، مسئله پیش‌پاافتاده‌ای نیست تا بخواهیم از آن به‌راحتی عبور کنیم.
همان اندازه که شاخه‌های نساجی همچون ترمه‌بافی و زری‌بافی در شهری مانند یزد شهرت دارد در خراسان شمالی نیز چادرشب بافی و پارچه‌بافی حرف اول را می‌زند.
صنعت نساجی روئین با دریافت مهر اصالت یونسکو ثابت کرده توانایی جهانی‌شدن و تولید بین‌المللی را دارد اما باید بررسی کرد که چگونه می‌توان این اصالت را گسترده کرد.
چند عامل در این نوع نگاه، مؤثر است که باید مورد تحلیل قرار گیرد.
چگونه می‌توان تمام خانواده‌ی بزرگ صنایع‌دستی استان خراسان شمالی را به پایتخت صنایع‌دستی یعنی روستای روئین متصل کرده و این حوزه را در استان تقویت کرد؟
۱. بانوان، خط مقدم تولیدات اصیل
به هر گوشه و کناری ازین مرزوبوم که نظر می‌افکنیم هر جا سنتی در حال فراموشی است باهمت زنان احیاشده و در حد اعلا پیشرفت کرده است.
پس به نظر می‌رسد زیربنای اول حفظ صنایع‌دستی توجه ویژه به نقش بانوان در این حوزه است.
برای رغبت یافتن بانوان به این رشته‌ها باید آموزش‌های قوی از سوی اداره میراث فرهنگی گذاشته شود که البته برگزار می‌شود و به‌عنوان‌مثال در منطقه راز و جرگلان برای بانوان ترکمن آموزش نخ‌ریسی صورت گرفت اما دلیل اینکه هنوز تمایل و یا رواج این رشته‌های صنایع‌دستی در استان ملموس نشده شاید اطلاع‌رسانی محدود و عدم ایجاد گفتمان در آن حوزه است.
۲. میراث فرهنگی از ظرفیت پایگاه‌های بسیج محلات غافل است
فارغ از اطلاع‌رسانی و آموزش در میان افراد علاقه‌مند، در بسیج محلات بانوان علاقه‌مند بسیاری وجود دارند که اگر میراث فرهنگی آموزش‌های رایگان خود را در آنجا برگزار کند، رشد چشم‌گیری در صنایع‌دستی استان خواهیم داشت.
همه‌گیر شدن آموزش صنایع‌دستی شاید به میزان کمی موجب سلب اصالت اولیه هنرهای دستی شود اما مزایایی دیگری در پس این کار وجود دارد که آن را جبران می‌کند و ضمن اینکه در هر هنری ازنظر تخصص طیف‌های مختلف وجود دارد.
آوردن صنایع‌دستی به فضای مساجد، پایگاه‌ها و مراکز محلی موجب افزایش قدرت مالی خانوار، اشتغال‌زایی خانگی برای بانوان و حفظ فرهنگ اصیل استان خواهد بود.
در همین مورد زهره اسکندری فرمانده پایگاه بسیج مسجد انقلاب در گفتوگو با خبرنگار فارس اظهار کرد: اعضای پایگاه معمولاً از دوره‌هایی که هزینه سنگین نداشته باشد و عموم قشر مردم بتوانند رایگان از آن استفاده کنند استقبال می‌کنند و در حال حاضر هم برخی کلاس‌های صنایع‌دستی در مسجد انقلاب تحت عنوان پایگاه اقتصاد مقاومتی برگزارشده است که خروجی آن تولیدات دست بانوان بوده و به فروش می‌رسد.
این سخن حاکی از آن است که اداره میراث فرهنگی می‌تواند با همکاری بسیج محلات آموزش‌های صنایع‌دستی را به مساجد و محلات کشانده و برای علاقه‌مندان که بیشتر عموم مردم نیز هستند برگزار کند چون عامل مهمی برای ترویج اشتغال در صنایع‌دستی است.
۳. ایجاد وحدت بین تولیدات صنایع‌دستی استان
مورد دیگر، پراکندگی افراد مشغول به کار در حوزه‌های صنایع‌دستی است که به چشم می‌خورد و بانوان زیادی هستند که در منزل به تولید یکی از رشته‌های صنایع‌دستی می‌پردازند و درفروش محصولات خود نیز دچار مشکل‌اند؛ اگر این تدابیر اندیشیده شود که طی یک برنامه مدون تمامی علاقه‌مندان شناسایی و تحت محوریت یک مرکز صنایع‌دستی فعالیت کنند آینده خوبی نصیب صنایع‌دستی استان خواهد بود.
۴. بستر فروش صنایع‌دستی
مورد آخر این است که بیشتر از همه موارد به آن پرداخته می‌شود بازار فروش است و ظاهراً تا وقتی این قسمت به دست دولت بوده فروش خوب و راه یافتن به نمایشگاه‌ها آسان به نظر می‌رسید اما حالا که به بخش خصوصی واگذارشده باید دید چقدر منفعت و چقدر ضرر به دنبال داشته است.
یکی از شاغلین رشته چارق‌دوزی گفت : دولت در سال‌های اخیر با احیاء برخی صنایع‌دستی پرداخت هزینه ورود ما به نمایشگاه‌های خارجی و داخلی را پرداخت کرد.
اما تصمیم دولت برای واگذاری فروشگاه‌های بزرگ و دائمی صنایع‌دستی به بخش خصوصی مشکل دیگری برای فروش دستبافتِ های ما ایجاد کرد و با این واگذاری تا حد زیادی کارکرد این نمایشگاه‌ها به فراموشی سپرده شد.
یکی از فعالان این حرفه گفت: در شرایط فعلی با تعطیلی بومگردی، بسیاری از تولیدات ما در انبار خاک می‌خورد و برای آن مشتری نداریم که باید میراث فرهنگی برای حمایت از هنرمندان اقدام به خرید بخشی از این تولیدات کند تا ما بتوانیم با تأمین سرمایه در گردش فعالیت خود را ادامه دهیم.
با تمام این‌ها مسئله‌ای وجود دارد که تمام این موضوعات را تحت‌الشعاع قرار داده و اگر پیگیری شود این موارد نیز حل خواهد شد.
بر سر چه مسأله‌ای چانه می‌زنیم؟
قبل آنکه بخواهیم مشکل اصلی روستای روئین در حوزه صنایع‌دستی را عنوان کنیم لازم است ابتدا کمی از داشته‌ها و توانمندی‌های استان که سرش چانه می‌زنیم سخن بگوییم.
علی مستوفیان، سرپرست میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان شمالی گفت: در این استان ۱۶ هزار نفر در ۶۱ رشته صنایع‌دستی اشتغال دارند که گردش مالی این بخش صرفاً از طریق نمایشگاه‌ها و بازارچه‌ها که با حمایت دولتی برگزار می‌شود به ۵۰ میلیارد ریال می‌رسد.
این استان به‌ویژه در بخش دستبافتِ های داری، گلیم و فرش کردی بیش از ۱۲ هزار بافنده دارد، که ۶۰ درصد این افراد در بجنورد، مرکز استان فعالیت می‌کنند و به همین دلیل در سال ۹۸ نام مرکز استان به‌عنوان شهر ملی گلیم و سفره کردی به ثبت رسید.
حالا باید دید که چگونه می‌توان روستایی مانند روئین را محور این موضوع قرارداد و موجب گسترش این هنر و حرفه در استان شد.
نمدمالی رازرجرگلان، چاروق دوزی بجنورد، چادرشب اسفراین، قالیچه و پشتی‌بافی مانه و سملقان، پلاس بافی عشایر، نساجی سنتی جاجرم و دیگر رشته‌های مختلف صنایع که اگر بخواهیم شرح دهیم سخن به درازا خواهد کشید.
صنایع پایین‌دستی و بالادستی استان فشل است
صنایع‌دستی ملزوماتی دارد و برای تهیه مواد اولیه‌ی آن زیرساخت خاصی لازم است.
با همه‌ی ظرفیت‌های موجود در استان به دلیل نبود صنایع بالادستی و یا پایین‌دستی، وضعیت این حرفه‌ی پرطرفدار بخصوص در روستای روئین، هنوز آن‌طور که باید جایگاه خود را در میان دنیای منسوجات پیدا نکرده است.
نساجی هنری که مواد اولیه‌ی اصلی آن نخ است و تا این مواد نباشند صنایع تولید نخواهد شد.
عشرت روئینی، یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نساجی روئین در همین مورد در گفتوگو با خبرنگار فارس اظهار کرد: ما نخ را از تهران و یزد می‌خریم و چند باری هم برای خرید ابریشم به رازو جرگلان رفتم هم گران بود و هم پیله‌های تر و خام را می‌فروختند و خشک‌شده و آماده کمتر داشتند.
وی گفت: بارها دغدغه این را داشتم که تعاملی با پنبه‌کاران صورت بگیرد و نخ پنبه را در خود استان تولید کنیم اما متأسفانه موفق نشدم و نخ‌ریسی در استان نداریم.
این تولیدکننده بیان کرد: باید میراث فرهنگی و اداره تعاون در این خصوص کمک کند.
هنر زیبای این بانوی روئینی، ۴ نشان ملی گرفته است و برای نخستین بار در سال ۹۹ برند نخ ایران را نیز به نام خودش ثبت کرده است.
در کارگاه سنتی وی برای ۹ نفر به‌صورت مستقیم اشتغال‌زایی شده است و ۷۰ نفر از زنان روستایی در منزل مشغول به کار هستند که مواد اولیه توسط عمه عشرت به دستشان می‌رسد.
تمام پارچه‌ها علاوه بر حوله و دستمال برای دوخت مانتو و شال سر استفاده می‌شود که تمام این سفارش‌ها نه‌تنها از استان بلکه از سراسر کشور بوده است.
اما چرا چنین تولیدکننده‌ای با این توانایی باید برای تهیه مواد اولیه‌اش به استان‌های دیگر دخیل ببندد و چرا صنایع بالادستی این صنعت بعد گذشت سالها هنوز ناقص باشد؟
تولید خام را می‌فروشند، مواد خام را می‌خرند!/چرخه‌ی ناقص تولید استان باید کامل شود
حسین ایزانلو مسول اتحادیه صنایع‌دستی خراسان شمالی گفت: ۹۰ درصد محصولات صنایع‌دستی استان به‌صورت خام فروخته می‌شود و این روند باعث می‌شود تا ارزش‌افزوده اصلی این حوزه در جیب واسطه‌ها و دلالان برود و سود بافندگان و هنرمندان در این حوزه با گرانی مواد اولیه ناچیز باشد.
اگر روئین مرکز تولیدات نساجی شود و باقی شهرستان‌ها هرکدام به فراخور توان چرخه ایم مرکز تولید را تکمیل کنند دیگر نیاز از خارج استان تامین نخواهد شد.
بانک‌ها دست‌وپا گیرند!
ازجمله مشکلات دیگر بر سر راه این صنعت روال تسهیلات است.
عشرت روئینی ما با راه‌اندازی شرکت تعاونی نساجی به‌عنوان نخستین تولیدکننده الیاف صنعتی و برند سازی موفق به صادرات دستبافته های زنان استان به‌خصوص شهرستان اسفراین را به کشورهای آلمان، کانادا و ترکمنستان شده است و در شرایط فعلی نیز سفارش‌ها زیادی از این کشورها داشته است؛ اما نوسان قیمت ارز و گرانی مواد اولیه موجب شد تا قیمت تولیدات افزایش یابد و نتواند سفارش‌ها خارجی را به‌موقع تحویل دهد.
این بانوی هنرمند اسفراینی گفت: اگرچه دولت با پرداخت تسهیلات به دنبال حمایت از صنعتگران دستی بود، ولی سخت‌گیری بانک‌ها باعث شد تا این برنامه نیز به نتیجه نرسد و ما با مشکلات زیادی ازلحاظ مالی مواجه شویم و نتوانیم مواد اولیه تهیه کنیم.
درد اسفراین در رازو جرگلان درمان می‌شود
ازآنجایی‌که در گزارش‌های پیشین از نوغانداری رازوجرگلان سخن گفتیم حالا جادارد که صدای نساجان اسفراین را به گوش رازوجرگلان برسانیم.
البته که این انتقاد به مسئولین وارد است و تا چرخه‌ی نوغانداری در جرگلان نیز تکمیل نشود کاری پیش نخواهد رفت.
اگر بخواهیم به انتظار مسئولین بنشینیم شاهد انقراض نسل نساجی اسفراین خواهیم بود.
پس بهتر است خود مردم اهمیت مسئله را دریابند و این چرخه‌ی تولید صنایع بالادستی و پایین‌دستی را با تلاش خود کامل کنند.
شهرستان راز و جرگلان، در سطح ۷۰ روستا فعالیت نوغانداری به‌صورت خانوادگی انجام می‌شود که از این تعداد روستای یادشده، ۴۶ روستای آن در بخش جرگلان، شش روستا در بخش غلامان و مابقی در بخش مرکزی این شهرستان به این فعالیت مشغول هستند.
اما نوغانداری به دلیل نبود کارگاه پیله خشک‌کنی ابتر مانده و اعضای جرگلان مجبورند پیله‌های خام را به قیمت ارزان به استان‌های هم‌جوار بفروشند و سپس نخ آماده را باقیمت گران از همان استانها بخرند.
اگر چرخه‌ی نوغانداری استان کامل شود نخ موردنیاز صنایع اسفراین تأمین‌شده و این شهر به قطب واقعی صنایع‌دستی تبدیل خواهد شد هرچند که حالا به نام این موضوع ثبت‌شده است.
با تکمیل چرخه مشاغل زیادی نیز برای اهالی این خطه ایجاد می‌شود از آن گذشته خود روستای معروف دویدخ که فرش دوروی دستباف ابریشمی آن تا خارج از مرزهای این کشور شهرت دارد نیز نخ خود را از همان شهر تأمین می‌کند و مجبور نیست از خارج استان بیاورد.
توجه و سرمایه‌گذاری بر مسئله نوغان می‌تواند سرنوشت یک حرفه‌ی پرطرفدار را در خراسان شمالی تغییر دهد.
خبر نسبتاً خوب| زنجیره را کامل خواهیم کرد
علی مبارکی معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی با اشاره به اینکه از چند سال گذشته به دنبال تکمیل زنجیره تولید نوغانداری در شهرستان راز و جرگلان بوده‌ایم، گفت: در همین راستا اقداماتی همچون ایجاد و توسعه توتستان‌ها، راه‌اندازی شرکت تعاونی در ارتباط با نوغانداری و ساخت واحد پیله خشک‌کنی و نخ‌ریسی ابریشم انجام‌شده است.
وی با اشاره به اینکه نوغانداری در خراسان در شهرستان‌های راز و جرگلان و مانه و سملقان به‌عنوان یکی از برنامه‌های اقتصاد مقاومتی مطرح‌شده است، گفت: در این زمینه برنامه محرومیت‌زدایی در این شهرستان‌ها را در دستور کار خود قرار داده‌ایم.
مبارکی ادامه داد: تا امسال پیله ابریشم به‌صورت خام از این استان خارج و سپس در سایر شهرستان‌ها تبدیل به نخ ابریشم می‌شد و نخ ابریشمی برای تولید فرش ابریشمی دوباره وارد استان می‌شد.
به نظر می‌رسد که با افتتاح ساختمان سه‌طبقه‌ای که قرار است در جرگلان چرخه نوغانداری را کامل کند کارگاه پیله خشک‌کنی نیز احیا شود، اما اینکه این لنگ‌لنگان امور پیش رفته چه زمانی نتیجه‌ی ملموس خواهد داشت بماند.
ایده‌های تازه را رها کنید، ظرفیت‌های روی زمین‌مانده را دریابید!
بسیاری از مسئولین که حرفهای بزرگ خوبی را در رسانه‌ها می‌زنند و رویای پروژه‌های متعدد اما نیمه‌تمام در سردارند اگر واقعاً دلسوز مردم هستند به فکر رشد توانمندی‌های مردم این استان همان ظرفیت مالی حداقلی را نیز صرف بریزوبپاش‌های طرح‌های چندین ساله نمی‌کردند که بعد گذشت سالها هنوز یک پروژه کامل شده نصیب خراسان شمالی نباشد.
انتهای پیام/ج/ی
