در ابتدای این نشست ناصر صدقی- عضو هیئت علمی دانشگاه تبریز با بیان این‌که قیام شهید محمد خیابانی حلقه‌ی گمشده در تاریخ آذربایجان و تبریز است، اظهار کرد: قبل و بعد از انقلاب به جریان نهضت شیخ محمد خیابانی توجهی نشده است، آثارجریان مشروطه از تبریز و آذربایجان به سایر شهرهای ایران نیز کشیده شد، مشروطه در سه مرحله اتفاق افتاد و در هرمرحله آذربایجان جزو اولین‌ها بود، با صدرو فرمان مشروطه توسط مظفرالدین شاه و با توجه به ولیعهدنشین بودن تبریز، نقش مشروطه خواهان تبریز پررنگ ترشد.

وی افزود: بحران‌های داخلی و خارجی و جنگ جهانی اول و اولتیماتوم روسیه همزمان با بحث مشروطه بود، مرحوم شیخ محمد خیابانی تنها شخصیتی بود که در مقابل اولتیماتوم روس‌ها مقابله کرد، سخنرانی او دراین خصوص در مطبوعات تاریخ درج شده است. 

صدقی ادامه داد: از 1290 تا 1295 با تسلط روس‌ها به تبریز، تمامی آزادی خواهان بالای دار رفتند، بعد از این جریان، مشروطه را شیخ محمد خیابانی آغاز کرد.

وی با بیان این‌که با وقوع انقلاب روسیه در سال 1917، روس‌ها قشون خود را از تبریز عقب کشیدند، گفت: شیخ محمد خیابانی از تبریز و آذربایجان جریان مشروطه را آغاز کرد و در مقابل مخالفانی که با لباس مشروطه در تهران بودند، ایستاد و در نتیجه سومین جریان مشروطه خواهی را به راه انداخت.

به گزارش ایسنا، زهرا کاظمی-مدرس دانشگاه تبریز نیز در این نشست با بیان این‌که فضای مطبوعات ایران به قبل و بعد از جریان مشروطه تقسیم می‌شود، اظهار کرد: فضای مطبوعاتی در زمان قبل از مشروطه در فضای استبدادی بود و نمی‌توان ادعا کرد که مطبوعات رکن چهارم دموکراسی بود اما بعد از فضای مشروطه تحول زیادی در آذربایجان رخ داد و روزنامه‌ی تجدد در تبریز منتشر شد، در این دوره، مطبوعات منتقد شده و به راحتی می‌توانستند با نخبگان ارتباط برقرار کند.

وی افزود: همزمان با انتشار روزنامه‌ی تجدد، روند تغییر یافت و رسالت یک خبرنگار و روزنامه نگار به شکل متدهای روز به تحریر درآمد.

محمد عزیزی راد- پژوهشگر تاریخ مطبوعات نیز در این نشست با اشاره به آغاز جریان نهضت آزادیستان از فروردین 1299 تا شهریور سال، اظهار کرد: ریشه‌های نهضت آزادیستان به مجلس دوم مربوط است که در آن دوران شیخ محمد خیابانی به عنوان نماینده مردم تبریز در مجلس آتشین سخنرانی می‌کرد.

وی فلسفه‌ی نهضت آزادیستان را نتیجه‌ی سرخوردگی ملت ایران مطرح کرد و گفت: شیخ محمد خیابانی زمانی که مشاهده کرد، کسانی که به عنوان مشروطه خواه و نماینده‌ی مردم این مسئولیت را برعهده گرفته وهیچ توجهی به اصل موضوع ندارند، نهضت را آغاز کرد.

پژوهشگر تاریخ مطبوعات در خصوص علت فراموشی نهضت شیخ محمد خیابانی و مطرح نشدن آن، تشریح کرد: مخبرالسلطنه در دوره‌ی پهلوی صاحب مسئولیت شد و این امر بعد از شهادت شیخ، باعث فراموشی نهضت شیخ محمد خیابانی شد و کسی نتوانست به دستاوردهای نهضت آزادیستان پرداخت کند.

وی تاکید کرد: گمان نبریم که نهضت آزادیستان تنها به مدت شش ماه بود بلکه بعد از ترک روس‌ها از آذربایجان، آزادی نسبی حاصل شد و از بهار 1296 شیخ محمد خیابانی و میرزا علی چایچی و میرزا علی پست خانه، جزو اعضای حزب دموکرات ایران شدند و از سال 1298، ولیعهد مجبور به بازگشت به تهران شد.

عزیزی راد با تاکید بر این‌که نهضت آزادیستان، نهضتی سیاسی، اجتماعی، ادبی غیرنظامی بود، گفت: این نهضت رنگ و بوی نظامی نداشت و حتی منتقدان شیخ را به دلیل غیرنظامی بودن این نهضت سرزنش می‌کردند.

نقش نهضت آزادیستان در حوزه‌ی مطبوعات و رسانه

ناصر صدقی- عضو هیئت علمی دانشگاه تبریز در ادامه اظهار کرد: زمانی که از نهضت آزادیستان سخن گفته می‌شود، دو نظر متفاوت مطرح می‌شود که چرا شیخ محمد خیابانی نام ایالت آذربایجان را به آزادیستان تغییر داد.

وی افزود: دولت مشیر الدوله، مخبر الدوله را به عنوان والی به آذربایجان فرستاد با فرستادن او، افراد زیادی در این دوره ضرباتی را به آذربایجان وارد کردند، وحتی مخبرالسلطنه ادعا کرد که شیخ محمد خیابانی تجزیه طلبی می‌طلبد و آزادیستان را به این مفهوم تعبیر کردند.

وی افزود: شیخ محمد خیابانی به صراحت گفت، آذربایجان و تبریز مهد آزادی خواهی و مشروطه خواهی است وبخش عمده‌ی قوانین مشروطه ایالتی بوده است.

وی با بیان این‌که شیخ محمد خیابانی فردی آگاه بود و مطالعات زیادی در خصوص جریان‌های مختلف داشت، گفت: شیخ محمد خیابانی به عنوان عالم دینی جوان در 41 سالگی به شهادت رسید و در 41 سالگی، علوم زیادی را کسب کرده بود، سخنرانی‌های زیادی از شیخ در روزنامه‌ی تجدد به چاپ رسید.

صدقی با بیان این‌که روزنامه تجدد درتمامی جنبه‌های زندگی به عنوان ارگان حزب دموکرات آذربایجان بود، افزود: بخشی از رسالت روزنامه تجدد، ترویج ارزش‌های آزادی خواهی و مشروطه خواهی بود، همچنین آگاه سازی در جامعه، آموزش و تعلیم و تربیت، حقوق اجتماعی زنان و غیره بود.

زهرا کاظمی-مدرس دانشگاه تبریز- نیز در این نشست با بیان این‌که روزنامه‌ی تجدد نسبت به سایر روزنامه‌ها در تداوم روشن فکری آذربایجان قلم می‌زد، گفت: شیخ محمد خیابانی همواره تاکید می‌کرد باید حق و حقوق مردم را به درستی شناخت.

محمد عزیزی راد- پژوهشگر تاریخ مطبوعات با بیان این‌که حسین فرزاد از فرهنگیان سال 1320، مجموعه نطق‌های شیخ محمد خیابانی را جمع آوری کرد، گفت: با توجه به مطالب جمع آوری شده از نطق‌های شیخ محمد خیابانی، نمی‌توان سخنانی مربوط به مفاهیم چپ پیدا کرد.

وی با بیان این‌که روزنامه‌ی تجدد، جایگاه فوق العاده‌ای در تاریخ ایران دارد، گفت: جریان شعر نو نیز در این نشریه مطرح شد همچنین مباحث مختلفی از جمله بحث حقوق اجتماعی و سیاسی شهروندان ایرانی جزوی از موضوعات این روزنامه بود.

پژوهشگر تاریخ مطبوعات با بیان این‌که لب کلام شیخ محمد خیابانی، ایران بود، گفت: نشریه آزادیستان با انتشار تنها چهار شماره در آن دوران، غوغایی برپا کرد، نشریه نهضت آزادیستان در عمر کوتاه خود تاثیر بسیار زیادی در حوزه آزادی بیان و فعالیت‌های مطبوعاتی ایالت آذربایجان داشت و اصول جدید نقد ادبی در آن بنیان گذاشته شد.

نگاه روشنفکران پایتخت نسبت به نهضت آزادیستان

ناصر صدقی- عضو هیئت علمی دانشگاه تبریز در این رابطه، با بیان این‌که تاریخ چراغی برای روشن سازی مسیر آیندگان است، گفت: قیام شیخ محمد خیابانی حرکتی حزبی و تشکیلاتی بود و اگر بخواهیم با حرکت ستارخان مقایسه کنیم، دلیل موفقیت ستارخان این بود که تمامی مردم پشتیبان ستارخان بوده و تمامی مشروطه خواهان یک دسته بودند.

وی ادامه داد: شیخ محمد خیابانی نتوانست با مردم ارتباط برقرار کند و این امر یکی از نقاط ضعف شیخ به شمار می‌رود، سطح افکار شیخ محمد خیابانی بالاتراز تفکرات عام بود.

زهرا کاظمی-مدرس دانشگاه تبریز با بیان این‌که شیخ محمد خیابانی، فرزند زمان خود بود اما دیدگاه او بسیار وسیع بود، گفت: مردم آمادگی فکری برای درک اندیشه‌های شیخ نداشتند علی رغم این‌که شیخ فردی روحانی بود و می‌توانست به راحتی با مردم ارتباط برقرار کند اما در مدت زمان کوتاه و با توجه به فضای التهاب دوره نتوانست این ارتباط را برقرار کند.

محمد عزیزی راد- پژوهشگر تاریخ مطبوعات با بیان این‌که شیخ محمد خیابانی کنش خوبی با اطرافیان خود داشت ولی برخورد خوبی با منتقدان خود نداشت، گفت: با مطالعه‌ی مطالب دوران شیخ محمد خیابانی می‌توانیم درس‌هایی از آن دوره کسب کنیم.

وی بیان کرد: شهادت شیخ محمد خیابانی بسیار غم انگیز است، شیخ اهل خشونت نبود با این‌که می‌توانست در حین ورود اسمعیل فضلی، فرمانده قزاق با تپانچه از خود دفاع کند ولی هیچ اقدامی انجام نمی‌دهد.

شیخ محمد خیابانی عالمی آگاه به زمان و مسائل روزگار بود

به گزارش ایسنا، در ادامه این نشست سید محمدرضا میرتاج الدینی دبیر همایش ملی بزرگداشت شیخ محمد خیابانی و نماینده مردم تبریز، آذرشهر و اسکو به صورت ویدئو کنفرانس به سخنرانی پرداخت. 

وی اظهار کرد: شخصیت شیخ محمدخیابانی ابعاد گسترده‌ای دارد که از بین آن‌ها می‌توان به شخصیت او در حوزه‌ی مطبوعات و روزنامه نگاری اشاره کرد.

وی با بیان این‌که روزنامه‌ی تجدد در دوره‌ی شیخ محمد خیابانی محل انتشار افکار مبارزان تبریز و شیخ خیابانی بود، گفت: ساختمان روزنامه‌ی تجدد نیز محلی برای تجمع مبارزان تبریز بود.

وی افزود:  زمانی مردم تبریز در ساختمان روزنامه‌ی تجدد با رهبری شیخ خیابانی در مقابل رویداد ننگین ۱۹ قیام کردند، وثوق الدوله صدر اعظم خائن می‌دانست این قرارداد خائنانه است و در مقابل آن از دولت انگلیس ضمانت درخواست کرده بود.

میرتاج الدینی با بیان این‌که افکار و اندیشه‌های شیخ محمد خیابانی که در قالب نطق و سخنرانی به مردم بیان‌ می‌شد، گفت:  تمامی نطق‌های شیخ محمد خیابانی ترجمه و در روزنامه‌ی تجدد به چاپ می‌رسید.

وی افزود: زمانیکه شیخ محمد خیابانی در مسجد کریم خان تبریز سخنرانی می‌کرد پای سخنرانی او بیش از هزاران نفر مردم جمع می‌شدند.

وی با بیان این‌که شیخ محمد خیابانی عالمی آگاه به زمان و مسائل روزگار بود، گفت: هیچ شبهه ای او را از مسیر صحیح خارج نمی‌کرد.

نماینده مردم تبریز، آذرشهر و اسکو در مجلس شورای اسلامی بیان کرد: کسانی که در تاریخ نتوانسته‌اند کاری انجام دهند از بی بصیرتی بوده است، بی بصیرتی باعث می‌شود فرد حرکتی نکند یا منحرف شود.

وی با بیان این‌که بصیرت انسان را در مسیر خود به مسائل مختلف آشنا می‌کند، گفت: بارها در مورد بصیرت از مقام معظم رهبری شنیده‌ایم که این بصیرت است که در شرایط گوناگون می‌تواند مسیر درست را به ما نشان دهد.

انتهای پیام