بقعه یا گنبد هارونیه مربوط به سده هشتم هجری قمری و کهن‌ترین بنای به جا مانده از شهر توس است و در شهرستان مشهد قرار دارد. هارونیه در زمره آثار ثبت‌شده توسط سازمان میراث فرهنگی ایران بوده و در ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شمارهٔ ثبت ۱۷۳ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
شهردار مشهد روز شنبه در این مراسم گفت:خواست و اراده شورای پنجم انجام طرح ساماندهی توس و فردوسی بود که شکل گرفت و به عنوان میراثی ماندگار، سامان یافت و هم اکنون جلوخان آرامگاه(محوطه درب ورودی آرامگاه تا ابتدای جاده دسترسی به این مکان) به محل تجمع اصحاب فرهنگ و ادب تبدیل شده است.
محمد رضا کلایی با تاکید بر تسریع ابلاغ طرح تفصیلی و راهبردی توس افزود: برای ابلاغ سریعتر این طرح همه تلاش خود را به کار بسته ایم و این کار دیگر خارج از اختیار ماست.
وی اضافه کرد: هر طرح و محدوده ای که در شورای حفظ حقوق بیت المال استان و شوراهای بالادستی مصوب شده است باید هرچه سریعتر ابلاغ شود تا بتوان به مردم منطقه خدمت رسانی کرد.
رییس کمیسیون توسعه و عمران توس در شورای اسلامی شهر مشهد نیز در این مراسم گفت: یکی از اهداف در پروژه ساماندهی توس، اتصال سه بنای فاخر ارگ کهن، هارونیه و آرامگاه فرودسی بود که طی سه سال گذشته اصلاح معبر در این سه محدوده انجام شد.
مسعود ریاضی افزود: گنج گران فردوسی باید تبدیل به سرمایه درگردش شود، مدیریت فرهنگی شهر هم موفق شد از این سرمایه عظیم حفاظت کند.
وی ادامه داد: برپایی جشنواره ها، شب شعرها، جلسات ادبی و موسیقی و تولید انیمیشن و ساخت ۱۰ مجسمه فاخر با موضوع شاهنامه از اقداماتی است که در آرامگاه فردوسی انجام می شود که به غنای فرهنگی می انجامد تا جریان فرهنگی در شهر زنده شود.
رییس کمیسیون توسعه و عمران توس در شورای اسلامی شهر مشهد گفت: هنوز جای کار در توس زیاد است و کار در توس میلیمتری انجام شد اما مردم کیلومتری این موضوع را دیدند.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شورای اسلامی شهر مشهد نیز گفت: از ابتدای دولت دوازهم با شهرداری و شورای شهر مشهد برای آبادانی توس هم پیمان شدیم.
ابوالفضل مکرمی فر افزود: در سطح گسترده اقداماتی انجام شد و برای پروژه های ساماندهی توس تا کنون ١٠٥ میلیارد تومان هزینه شد که ٦٠ میلیارد تومان از این مبلغ از سوی شهرداری و ٤٥ میلیارد تومان از سوی اداره کل میراث فرهنگی خرج شده است.
وی اضافه کرد: تصمیمات و اقدامات شورای شهر و شهردار مشهد در محدوده توس قابل تقدیر است و این اقدامات باید استمرار یابد.
معاون عمران حمل و نقل و ترافیک شهرداری مشهد نیز در این مراسم گفت: پروژه مسیر پیاده‌راه جلوخان آرامگاه فردوسی به هارونیه، اول بهمن ماه سال گذشته با برنامه زمان‌بندی ۱۱۵ روزه و با هدف زیباسازی و ساماندهی پیاده روی حدفاصل جلوخان آرامگاه فردوسی تا بنای هارونیه آغاز شد.
خلیل الله کاظمی افزود: این پروژه به طول ٧٠٠ متر با اعتبار ١٥ میلیارد تومان اجرا شده است.
حصار کهن‌دژ تابران توس در نزدیکی مشهد قرار دارد، در زمان گذشته دژ تابران توس دارای ۹ دروازه و ۱۰۶ برج بوده است و امروزه تنها چهار دروازه آن باقی مانده و قابل تشخیص است. دژ تابران توس در محل توس فعلی و در ۲۴ کیلومتری شهر مشهد قرار دارد.
توس برای قرن‌ها عمده‌ترین و پررونق‌ترین منطقه مسکونی در این بخش از خراسان بزرگ تاریخی بود و نقطه‌ای به نام مشهد تا زمان شهادت حضرت علی بن موسی‌الرضا (ع) در این خطه وجود نداشت بنابراین مورخان قدیم پس از شهادت هشتمین امام شیعیان در خراسان محل دفن پیکر مطهر و حرم نورانی آن امام همام را که آن زمان در باغی در جوار روستای نوغان و ۳۰ کیلومتری توس قرار داشت "ارض توس" نامیدند.
توس در زمان حمله مغول ویران شد اما خیلی زود به همت ایرانیان دوباره حیاتش را بازیافت تا حدی که چند مرتبه به عنوان مقر فرمانروایان مغول نیز انتخاب شد. همچنین بازسازی عمارت باستانی قلعه توس پس از مرگ تیمور گورکانی صورت گرفت. تا مدتی در این مقطع از تاریخ خراسان، نام‌های توس و مشهد به طور مترادف به عنوان نام این منطقه به کار برده می‌شد اما روند روزافزون سال‌های متمادی سفر و مهاجرت شیعیان برای زیارت و همجواری با مرقد مطهر حضرت امام رضا (ع) موجب رشد تدریجی مشهد به عنوان یک شهر و مرکز این بخش از خراسان بزرگ در اطراف مضجع شریف رضوی شد و به این ترتیب نام دیرقدمت "توس" تحت‌الشعاع مشهد قرار گرفت و رفته رفته از زبانها افتاد.
بقایای شهر تاریخی توس که بناهایی همچون زندان یا گنبد هارونیه در آن قرار دارد هم‌اینک محدوده‌ای ۳۶۰ هکتاری را دربرمی‌گیرد که در فهرست آثار ملی ایران نیز به ثبت رسیده است.
بازدید تیر ماه ۱۳۷۵ رهبر فرزانه انقلاب اسلامی از شهر تاریخی توس و مقبره حکیم ابوالقاسم فردوسی نقطه عطفی برای توجه به این منطقه و ارزش‌های تاریخی و فرهنگی آن بود زیرا پس از این تاریخ اقدامات عملی برای خروج توس از مهجوریت و رکود آغاز شد.
در پی توجه مقام معظم رهبری به توس، این منطقه در بهمن ۱۳۹۱ با تایید شورای عالی معماری و شهرسازی ایران به عنوان یک محدوده منفصل شهری به شهرداری مشهد واگذار شد و به این ترتیب محدوده منفصل شهری توس سال ۱۳۹۳ به شهر مشهد پیوست و هم‌اینک تحت مدیریت شهرداری منطقه دوازدهم کلانشهر مشهد اداره می‌شود.
همچنین از سال ۱۳۹۳ با هدف حراست از میراث تاریخی توس اهالی ساکن این منطقه از هرگونه عملیات ساخت و ساز و دخل و تصرف زمین و ساختمان در آن منع شدند.
معادن برداشت شن و ماسه و رفت و آمد کامیون‌ها به همین منظور در محدوده توس نیز یکی از ویرانگرترین معضلات این عرصه مهم تاریخی بود که از سال ۱۳۹۴ به طور جدی به آن توجه و از این فعالیت مخرب در منطقه جلوگیری شد.
سال ۱۳۹۶ در ادامه اقدامات به منظور رونق توس، برای تدوین "طرح راهبردی توس" مشاور استخدام شد و نتیجه این کار مطالعاتی سال ۱۳۹۷ در اختیار شورای عالی معماری و شهرسازی کشور قرار گرفت.
کمیسیون ویژه توسعه و بهسازی توس در شورای اسلامی شهر مشهد نیز شهریور ۱۳۹۶ از سوی پنجمین دوره شورای شهر مشهد تاسیس شد و در پی آن با توجه به ظرفیت بسیار گردشگری این خطه و جذابیت آن برای گردشگران، اقدامات توسعه و بازآرایی این منطقه آغاز شد.
