به گزارش روز سه شنبه ایرنا، اگرچه حدود چهار روز بعد از برگزاری انتخابات روز 13 آبان ریاست جمهوری آمریکا، اعلام شد که جو بایدن نامزد دموکراتها پیروز این انتخابات است اما شب گذشته(24 آذر) و بعد از گذشت بیش از 40 روز از برگزاری انتخابات، مجمع گزینشگران آمریکا رسما اعلام کرد که بایدن پیروز نهایی انتخابات است.

اینکه رای مردم آمریکا بطور مستقیم در تعیین رئیس جمهوری مورد نظرشان تعیین کننده نیست، باعث شده تا نتوان انتخابات ریاست جمهوری این کشور را به معنای واقعی انتخاباتی آزاد، دموکراتیک و برخاسته از آرای مردمی دانست.

در جریان کنوانسیون فیلادلفیا در سال ۱۷۸۷ بود که قانون اساسی آمریکا متولد شد. بنیانگذاران ایالات متحده با طراحی سیستم انتخاباتی وابسته به ایالت ها، در واقع قصد داشتند تا قدرت رئیس جمهور را محدود کنند. البته سیستم انتخابات کنونی ایالات متحده که حاصل برخی تغییرات و اصلاحات در قانون اساسی است، تا حدی پیچیده و مبهم است که درک کامل آن نیازمند تبیین بیشتر مراحل آن است.  

انتخابات رئیس جمهوری و معاون اول آمریکا بر اساس قانون اساسی این کشور به صورت غیر مستقیم (indirect election) بوده و بر خلاف سازوکار انتخاباتی بسیاری از کشورها، مردم به طور مستقیم به رئیس جمهوری رای نمی‌دهند؛  یعنی در نهایت گروهی متشکل از ۵۳۸ نفر تحت عنوان مجمع گزینشگران از طرف ۵۰ ایالت این کشور و بخش کلمبیا (District of Columbia) هستند که آرای خود را به صندوق می ریزند. در واقع تعداد ۵۳۸ نفر معادل تعداد نمایندگان (۴۳۵ نفر) و سناتورهای آمریکا (۱۰۰ نفر) است (جمعاً ۵۳۵ نفر) به اضافه ۳ نفر هم برای بخش کلمبیا (واشینگتن، دی. سی). خودِ اعضای مجمع گزینشگران نیز سالانه مطابق قوانین و مقررات هر ایالت از طرف مردم انتخاب می شوند. اما باید دانست که سازوکار آرای الکترال چیست و چه تفاوتی با آرای مستقیم مردمی دارد؟ خلاءهای این روش انتخاباتی چیست و تا چه حد به مبانی و ارزش های دموکراتیک نزدیک است؟

برگزاری کنوانسیون های ملی احزاب دموکرات و جمهوری خواه

کنوانسیون های ملی انتخاباتی آمریکا (United States presidential nominating convention)، در واقع یک کنوانسیون سیاسی است که هر چهار سال یک بار در ایالات متحده از سوی اکثر احزاب سیاسی برگزار می شود که نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری آینده آمریکا را معرفی می کنند.  نظام سیاسی آمریکا دو حزبی بوده و منحصر به دو حزب جمهوری خواهان و دموکرات ها است. این دو حزب در تابستان سالی که مقرر است انتخابات برگزار گردد، گردهم آمده و در جریان آن نامزدهای مورد نظر هر دو حزب تعیین می شود. در واقع، این نشست های انتخاباتی فرصتی برای ارائه برنامه های نامزدها نیز هست.

 مجمع گزینشگران و نسبت آرایِ الکترال با آرای مردمی

ایالت ها متناسب با جمعیت خود ممکن است تعداد نمایندگان بیشتری در مجمع گزینشگران (هیات انتخاباتی) داشته باشند. بنابراین ایالت های پرجمعیتی مانند کالیفرنیا، نیویورک، تگزاس و ...، نمایندگان بیشتری نسبت به ایالت های کم جمعیت تر در مجمع گزینشگران خواهند داشت. به همین دلیل برای مثال ایالت کالیفرنیا به عنوان پرجمعیت ترین ایالت آمریکا، ۵۵ رای داشته و ۸ ایالت کم جمعیت آمریکا نیز تنها ۳ رای دارند.

همچنین در تمام ایالت ها به جز ایالت های ماین و نبراسکا، تمام آرای الکترال آن ایالت (اعم از موافق و مخالف) به نفع کاندیدایی داده می شود که بیشترین رای مردمی را در آن ایالت کسب کرده باشد (اصل موسوم به «همه چیز برای برنده» یا سیستمِ  The winner-takes-all system ). به همین دلیل ممکن است رئیس جمهوری در آمریکا رای اکثریت مجمع گزینشگران را کسب کند حال آنکه در آرای مردمی حائز درصد کمتری باشد. برای مثال در سال ۱۹۷۲ میلادی کاندیدای جمهوری خواه یعنی «ریچارد نیکسون» توانست بیش از ۹۵ درصد آرای الکترال را کسب کند در حالی که فقط ۶۰ درصد آرای مردمی را به دست آورده بود.

خلاء بزرگ چنین سازوکاری در جریان انتخابات سال ۲۰۰۰ میلادی نیز میان الگور نامزد دموکرات و جورج بوش نامزد جمهوری خواه نمود یافت؛ زیرا در آن سال به رغم آنکه الگور، ۵۵۰ هزار رای مردمی در سراسر آمریکا بیشتر از جورج بوش کسب کرده بود اما جورج بوش با تصاحب همه آرای الکترال ایالت فلوریدا به دلیل کسب اکثریت این ایالت توانست رئیس جمهور آمریکا شود که از نقاط ضعف این سازوکار انتخاباتی است.

برای پیروزی در انتخابات، کسب حداقل ۲۷۰ رای الکترال لازم است. بر اساس رویه معمول، هر نامزدی که بیشترین رای را در ایالت به دست آورد، تمام آرای الکترال به سبد او ریخته می‌شود. اگر چنین حدنصابی به دست نیاید، مجلس نمایندگان از میان نامزدهایی که بیشترین آرا را برای جایگاه ریاست جمهوری کسب کرده‌اند، رئیس جمهور را انتخاب می‌کند. مجلس سنا هم معاون رئیس جمهور را انتخاب می‌کند.   

جو بایدن نامزد حزب دموکرات  ۳۰۶ رای الکترال و دونالد ترامپ رئیس جمهوری فعلی و نامزد حزب جمهوری‌خواه، ۲۳۲ رای الکترال را از آن خود کردند.

رای مخالف گزینشگران؛ بعد غیردموکراتیک انتخابات در آمریکا

اگرچه علی الاصول گزینشگران نمی توانند شخصاً به نامزدی غیر از آنچه اکثریت مردم ایالت مربوطه برگزیده اند، رای دهند اما گاه این اتفاقِ غیر دموکراتیک در آمریکا رخ می دهد و ممکن است رای الکترال به نفع نامزد مخالف داده شود که در این صورت به چنین اعضایی «بی وفا» (faithless electors) گفته می شود. البته این کار یعنی دادن رای مخالف آنچه اکثریت مردم برگزیده اند بر اساس قانون اساسی آمریکا منع نشده است. هر چند در برخی ایالت ها همچون کارولینای شمالی سعی کرده اند با وضع برخی جریمه هایی علیه این افراد، چنین اقداماتی را تقبیح کنند؛ اقدامی که دیوان عالی آمریکا نیز از آن حمایت کرده است.

برگزاری انتخابات در سه شنبه های نوامبر

همانطور که روزنامه فرانسوی لوپریزین  تصریح کرد: از ۱۷۵ سال پیش تاکنون، انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، سه شنبه بعد از اولین دوشنبه ماه نوامبر برگزار شده است؛ این تاریخ از اواسط قرن نوزدهم تعیین شد.  در سال ۲۰۰۸، باراک اوباما در ۴ نوامبر به عنوان رئیس جمهور انتخاب شد. چهار سال پیش،  ۸ نوامبر، دونالد ترامپ در برابر هیلاری کلینتون پیروز شد. در سال جاری، چندین میلیون آمریکایی برای انتخاب رئیس جمهور خود در ۳ نوامبر پای صندوق های رای خواهند آمد؛ اگرچه اعداد «۴،  ۸،  ۳…» متفاوت است، اما بیش از یک قرن و نیم، یک چیز تغییر نکرده است: «روز انتخابات» روز سه شنبه بعد از اولین دوشنبه در ماه نوامبر برگزار می شود؛ در مورد اینکه چرا ماه نوامبر برای انتخابات ریاست جمهوری آمریکا تعیین شده است باید به عامل مهم کشاورزی در این فرآیند اشاره کرد. فصل بهار زمان کاشت و تابستان زمان برداشت است؛ بنابراین اوایل ماه نوامبر زمان مناسبی به نظر می رسید چرا که هنوز سرمای زمستان فرا نرسیده؛ چرا که در آن زمان سفر با اسب و کالسکه در جاده های آسفالت نشده بسی دشوار بود.

اینکه چرا لزوماً «سه شنبه پس از اولین دوشنبه ماه نوامبر» رای گیری انجام می شود، باید به این نکته نیز اشاره کرد که اول ماه نوامبر مصادف است با عید مقدسان/ jour de la Toussaint که جشنِ بزرگداشت همه مقدسین و احترام به مردگان است که از سوی کلیسای کاتولیک برپا داشته می‌شود.  البته به زعم بسیاری از کارشناسان و تحلیلگران، یکی از عوامل موثر در آن، الزامی بودن رای گیری در «سه شنبه پس از اولین دوشنبه ماه نوامبر» بر اساس قانون است؛ چرا که روز کاری محسوب می شود و اکثر آمریکایی ها در این روز به کسب و کار خود مشغول هستند.

روش آرای الکترال؛ مبتنی بر رای مردم یا متاثر از عامل جمعیت؟

با توجه به سازوکاری که بیان شد، رئیس‌جمهور منتخب لزوماً بر مبنای اکثریت آرا شهروندان انتخاب نمی‌شود بلکه این میزان جمعیت ایالت‌ها است که در نتیجه‌ِی انتخابات نقش تعیین کننده ای دارد و خواست و اراده شهروندان در این مکانیسم فدای عامل جمعیت شده و این امر از میزان دموکراتیک بودن آن می کاهد. به هر روی اگر چه در نظام های مردم سالار کنونی در اکثر کشورهای جهان «تئوری نمایندگی» به ویژه از قرن شانزدهم میلادی به این سوی پذیرفته شده است که بیشتر مختص حکمرانی و مربوط به دوران پس از انتخابات است که عملاً امکان دخالت همه افراد در حکومت و اداره کشور به صورت مستقیم وجود ندارد اما در آمریکا باید گفت که حتی در رای دادن نیز شیوه غیرمستقیم برگزیده شده است که دارای نواقصی است که برشمرده شد.

در ۶ ژانویه، اعضای مجلس نمایندگان و سنا در قالب کنگره آمریکا به ریاست معاون اول رئیس جمهوری (در حال حاضر مایک پنس) تشکیل جلسه می‌دهند، پاکت نامه‌های مربوط به هر ایالت و ناحیه کلمبیا باز شده و آرا به ترتیب الفبا شمارش می‌شود و تطابق داده خواهد شد.

اگر حداقل یک عضو از هر مجلس با برخی آرای گزینشگران به صورت کتبی مخالفت کند، مجلس نمایندگان و سنا به طور جداگانه برای بحث و گفت‌وگو در این زمینه تشکیل جلسه می‌دهند.

هر دو مجلس باید رای گیری کنند تا اعتراض مطرح شده مورد پذیرش قرار گیرد، یعنی هم سنا و هم مجلس نمایندگان باید اعتراض را وارد بدانند. حال در شرایط فعلی که مجلس نمایندگان در اختیار اکثریت دموکرات‌ها قرار دارد، هیچ‌گاه این رویه قانونی موفق نخواهد شد آرای ایالت یا ایالت‌هایی را باطل کند و در نهایت هرآنچه را که ایالت‌ها تعیین کرده‌اند، محاسبه خواهد شد.

پس از این، یک مرحله باقی می‌ماند و آن آیین تحلیف رییس جمهوری جدید در ۲۰ ژانویه است.

اما دونالد ترامپ که تا کنون از پذیرش نتایج امتناع کرده و همچنان به دنبال طرح دعاوی حقوقی برای متقلبانه خواندن انتخابات دارد، بازی را تمام شده نمی‌داند.

با اینکه دیوان عالی آمریکا دادخواست تگزاس برای ابطال نتایج چهار ایالت جورجیا، میشیگان، پنسیلوانیا و ویسکانسین را رد کرد که از سوی ترامپ، ۱۷ایالت جمهوری‌خواه و ۱۰۶ عضو مجلس نمایندگان حمایت می‌شد؛ ترامپ همچنان به طرح دعاوی ادامه می‌دهد، جمهوری‌خواهان با حمایت از این شکایت‌ها، در کنگره آمریکا اعتراض خواهند کرد و فشار را به حدی بالا خواهند برد که مایک پنس معاون اول رئیس جمهوری برای اعلام پیروز انتخابات، در شرایط دشواری قرار گیرد.

اظهارات "موریس بروکس" نماینده آلاسکا در روز یکشنبه در مورد به چالش کشیدن نتایج انتخاباتی ایالت‌های آریزونا، پنسیلوانیا، نوادا، جورجیا و ویسکانسین تاییدی بر این فرضیه است که جمهوری‌خواهان از دیوان عالی و همچنین نشست گزینشگران ناامید شده‌اند و تنها میدان باقی‌مانده را صحنه کنگره می‌دانند.

از این رو، باید ادامه انتخابات را در ۶ ژانویه (۱۷ دی‌ماه) پیگیری کرد تا برنده نهایی از زبان معاون اول ترامپ اعلام شود.