به گزارش سرويس بين الملل خبرگزاري صداوسيما، مجتبی شاهسونی کارشناس مسائل بین الملل در یادداشتی درباره سیاست بایدن در قبال آفریقا در صد روز نخست کاری وی نوشت: بررسی کارنامه صد روزه دولت‌های جدید در ایالات متحده و بسیاری دیگر از کشورها کاری مرسوم است. بیستم ژانویه بود که جو بایدن به عنوان چهل و ششمین رئیس جمهوری ایالات متحده وارد کاخ سفید شد همزمان با ریاست جمهوری وی چشم اندازهایی درباره سیاست خارجی وی به خصوص در قبال قاره آفریقا مطرح شد. قاره آفریقا در میان قاره‌های جهان با دارا بودن ۵۴ کشور با ویژگی‌های متفاوت اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و طبیعی از نمونه‌های بارز و پیچیده عرصه رقابت ها، کنش‌ها و واکنش‌های منطقه‌ای و بین المللی است. در یادداشت پیش رو سیاست جو بایدن رئیس جمهور آمریکا بعد از پایان ۱۰۰ روز از ریاست جمهوری وی مورد تحلیل و بررسی قرار می‌گیرد.
آفریقا، ثروتمند فقیر
برخلاف تصور برخی که آفریقا را نماد فقر و بیچارگی می‌دانند، اما این قاره غنی و ثروتمند است به طوری که مانبع آهن، قلع، روی، سرب، زغالسنگ، سنگ‌های قیمتی و نیکل در آفریقا به وفور یافت می‌شود. ۱۰ کشور این قاره از جمله نیجریه، لیبی، گابن، الجزایر و آنگولا از صادرکنندگان نفت هستند. به دلیل باران‌های فراوان بیشتر زمین‌های این قاره حاصل خیز است و جنگل‌های انبوه در کنارمزارع سرسبز از ثروت‌های خدادادی آفریقا محسوب می‌شود. علاوه بر این آفریقا دومین قاره بزرگ است از نظر ژئوپلیتیک قرار گرفتن آفریقا در بین قاره‌های آسیا و اروپا و وجود چهار آبراه استراتژیک دریایی (کانال سوئز، تنگه جبل الطارق، باب المندب و دماغه امیدنیک) اهمیت ویژه‌ای به این قاره داده است. از سویی دیگر به لحاظ فرهنگی بیش از ۵۵ درصد از مردم آفریقا مسلمان هستند و به عبارتی می‌توان گفت آفریقا تنها قاره‌ای است که بیشتر جمعیت آن را مسلمانان تشکیل می‌دهند. در سطح بین المللی نیز مجموعه کشورهای آفریقایی حدود یک سوم اعضای سازمان ملل متحد و دیگر نهاد‌های وابسته را تشکیل می‌دهند؛ بنابراین با توجه به آنچه که گفته شد بی دلیل نیست که امروزه قاره آفریقا به صحنه رقابت بازیگران بین المللی تبدیل شده است.
چشم انداز بایدن در قبال آفریقا
اندیشکده شورای آتلانتیک افزایش قدرت نرم آمریکا با هدف بهبود روابط دیپلماتیک به‌ویژه با آفریقای جنوبی، نیجریه و اتیوپی و تقویت «برنامه تجاری و سرمایه‌گذاری آفریقا» برای مبادلات تجاری و مالی. انتظار می‌رفت آمریکا حضور پر رنگ تری در آفریقا داشته باشد ایجاد محدودیت در چین جهت گسترش نفوذ خود در این قاره است، چنان که شاهد افزایش رقابت بین چین و آمریکا برای گسترش حوزه نفوذ در این قاره خواهیم بود. به نظر می‌رسید که دولت بایدن تلاش کند روابط اقتصادی آمریکا با کشورهای آفریقایی را گسترش دهد رفت و آمد بیشتری بین مقامات این کشور و کشورهای آفریقایی صورت بگیرد و در کنار توجه به مسائل اقتصادی به موضوع حقوق بشر و بهداشت در آفریقا نیز توجه کند.
آنتونی دورکین عضو اندیشکده شورای روابط خارجی اروپا (ECFR) معتقد است از نظر روابط آمریکا در آفریقای شمالی، ریاست جمهوری بایدن بیشترین تغییرات را در روابط با مصر آغاز می‌کند. ترامپ تا حد زیادی از رئیس جمهور عبدالفتاح السیسی حمایت می‌کرد و حتی او را دیکتاتور مورد علاقه‌اش نامیده بود. بایدن و مشاوران وی نقض حقوق بشر مصر را به شدت مورد انتقاد قرار داده و انتظار می‌رود موضع سختگیرانه تری را علیه قاهره اتخاذ کنند. آمریکا در سیاست‌های منطقه‌ای خود به شدت در مقابله با تروریسم متمرکز است و برخی از مشاوران بایدن معتقدند که روش سیسی دقیقا ضد آن است چرا که افراط‌گرایی را تشویق می‌کند. امروز اهمیت مصر به عنوان یک قدرت منطقه‌ای واقعاً کاهش یافته است. یک رویکرد هماهنگ از سوی اروپا با واشنگتن می‌تواند رهبری مصر را ترغیب کند که برخی اصلاحات را در سیاست انجام و برخی موارد خاص حقوق بشر را رعایت کند.
راهبرد ثابت آمریکا در قبال آفریقا
جواد ابو کارشناس مسائل آفریقا درباره راهبرد آمریکا در قبال آفریقا معتقد است مهمترین مولفه ایالات متحده در قبال افریقا، مهار رقبای بزرگی‌چون چین و روسیه و حمایت از رژیم صهیونیستی است. این سیاست با تغییر روسای جمهور امریکا، تغییر نمی‌کند هر چند شاید در تاکتیک‌ها شاهد تغییراتی باشیم. نکته‌ای که نباید فراموش شود، نگاه آمریکا به شمال آفریقا در قالب خاورمیانه است. به عبارت دیگر، شمال افریقا، از نگاه امریکا، ادامه خاورمیانه محسوب می‌گردد. اصلی‌ترین معیار در این نگاه آمریکا نیز، اسلامی و عربی بودن شمال افریقا می‌باشد. بر این اساس، نه تنها باید گفت که ۱۰۰ روز ابتدایی دولت بایدن بلکه همه دوره ۴ ساله حاکمیت وی، روال ثابتی را در این خصوص شاهد خواهیم بود.
تلاش بایدن به افزایش حضور نظامی در افریقا
روزنامه الشرق الاوسط چاپ لندن نوشت: دولت جدید آمریکا به ریاست جو بایدن از دونالد ترامپ رئیس جمهور سابق، مجموعه‌ای از پرونده‌های جنجالی در سراسر جهان را به ارث برده است. برخی از این پرونده‌ها در قاره آفریقاست جایی که «داعش» و «القاعده» به ویژه در کشورهای ساحلی، سومالی و موزامبیک در حال افزایش فعالیت‌های خود هستند. برخی از این پرونده‌ها نیز به تلاش‌های روسیه برای گسترش نفوذ خود به عنوان مثال در لیبی و سودان مربوط می‌شود. اما همه این پرونده‌ها نیز جنجالی نیستند.
ادامه بی توجهی ها به قاره آفریقا
اگر به ۱۰۰ روز ابتدایی دولت بایدن بنگریم، آفریقا در اولویت آخر سیاست خارجی آمریکا قرار گرفته است و اندک تحرک موجود نیز بر شمال افریقا متمرکز بوده است. از انجام مانور موسوم به شیر آفریقا (مشترک بین آمریکا و چند کشور شمال افریقا) در مرز‌های آبی اقیانوس اطلس تا برقراری اولین تماس تلفنی وزیرخارجه آمریکا با همتای مغربی خود و تاکید آمریکا بر ادامه سیاست ترامپ در حمایت از حق مغرب بر صحرای غربی. همچنین اهتمام به حل مسالمت آمیز پرونده سد النهضه.
حمایت آمریکا از تحرکات رژیم صهیونیستی در آفریقا
در بخش آفریقای سیاه نیز بازیگری فرانسه و انگلیس بر آمریکا ترجیح داشته و همچنان که بیان شد واشنگتن حمایت خود را از سیاست‌های رژیم صهیونیستی متمرکز کرده است؛ بنابراین در ۱۰۰ روزه ابتدایی آغاز به کار بایدن تحول خاصی در مناسبات آمریکا و آفریقا مشاهده نمی‌شود. همانطور که ذکر شد ادامه سیاست کلی ایالات متحده مورد نظر بوده است. در بعد سیاسی، تمرکز بیشتر بر شمال افریقا، همسویی با سیاست‌های غربی و حمایت از رژیم صهیونیستی.
ادعای تکراری مبارزه با تروریسم بهانه ای برای استعماگری
مبارزه با تروریسم یکی از سیاست‌های نخ نما شده آمریکا در قاره آفریقاست. در همین راستا کریستوفر کارنز سرهنگ نیروی هوایی و رئیس امور عمومی آفریقا می‌گوید: سودان به دنبال تقویت نهاد‌های دولتی و نظامی است و در پی حذف نام سودان از فهرست کشورهای حامی تروریسم هم اکنون راه‌هایی برای شراکت وجود دارد. سفر ما نیز آغازی برای ارتباط و همکاری در آینده است. فرماندهی آمریکا در آفریقا به صورت راهبردی به دنبال کمک به تقویت مؤسسات شرکای آفریقایی و توانایی‌های آنهاست و همزمان از تلاش‌های دیگر شرکای بین المللی نیز که تحقق امنیت و ثبات را در این قاره آسان می‌سازد، حمایت می‌کند. پیوستگی با سودان یک آغاز جدید برای شراکت بین آمریکا و سودان است. برای مقابله با فعالیت‌های گروه‌های مرتبط با «داعش» به یک رویکرد منطقه‌ای و بین المللی نیاز است.
درگیری با چین و روسیه و حمایت از دیکتاتورهای نظامی
به نظر می‌رسد جنگ سرد نوین روسیه و آمریکا در آفریقا در جریان است در همین زمینه کریستوفر کارنز رئیس امور عمومی آفریقا در وزارت دفاع آمریکا می‌گوید: فعالیت‌های «مزدوران روس» در قاره آفریقا برای واشنگتن مایه نگرانی است. کارنز در این زمینه گفت: «حضور مزدوران روس در هر جایی در آفریقا مایه نگرانی است، زیرا آنان دولت‌ها را از بین می‌برند. مهم است که عملیات شرکت‌های امنیتی خصوصی روسی پیشرفت‌های کشورهای آفریقایی در زمینه‌های حکمرانی و دفاع و امنیت را مخدوش نکند. کار‌های آنان، تلاش‌های آمریکا و شرکای آفریقایی آن را در کشورهای آفریقایی برای تقویت قرار گرفتن نیرو‌های مسلح تحت کنترل غیرنظامیان و نیز بازخواست و شفافیت نقش بر آب می‌کند.»
در همین حال رئیس جمهور جدید آمریکا در یک پیام ویدئویی برای نشست اتحادیه آفریقا که به دلیل ویروس کرونا به صورت مجازی برگزار می‌شود، وعده داد تا با کشورهای آفریقایی در اولویت‌های اصلی اش در زمینه مبارزه با ویروس کرونا و تغییرات آب و هوایی همکاری کند و دیپلماسی را برای پایان درگیری‌ها در این قاره پیش ببرد. بایدن گفت: «هیچکدام از این موارد آسان نخواهند بود، اما آمریکا اکنون آماده است تا در همبستگی، حمایت و احترام متقابل شریک شما باشد.»
فعالیت‌های روسیه در قاره آفریقا برای واشنگتن مایه نگرانی است. برای آمریکا مهم است که عملیات شرکت‌های امنیتی خصوصی روسی، پیشرفت‌های کشورهای آفریقایی در زمینه‌های حکمرانی و دفاع و امنیت را مخدوش نکند. کار‌های آنان، تلاش‌های آمریکا و شرکای آفریقایی آن را در کشورهای آفریقایی برای تقویت قرار گرفتن نیرو‌های مسلح تحت کنترل غیرنظامیان و نیز بازخواست و شفافیت نقش بر آب می‌کند. علاوه بر این در بعد امنیتی مقابله با جریان‌های اسلامی و حاکم نمودن سیستم نظامی و ارتش محور (مصر و سودان) و در بعد اقتصادی، تمرکز بر کشورهای نفتی (لیبی و نیجریه) و مقابله با توسعه چین.
نتیجه گیری:
سیاست جو بایدن رئیس جمهور آمریکا در ۱۰۰ روز نخست کاری وی در قبال آفریقا نشان می‌دهد که راهبرد کلی دولت آمریکا در قبال این قاره همواره یکی بوده و است و تنها تفاوت میان دولت‌ها در تعامل با قاره سیاه در ادبیات و تاکتیک اتخادی آنهاست. به طور کلی حمایت از دیکتاتورهای نظامی، ادامه سیاست نخ نما شده ادعای مبارزه با تروریسم، رقابت با چین و روسیه از مهمترین راهبرد‌هایی است که بایدن در تعامل با کشورهای آفریقایی در پیش گرفته است. سیاست هایی که در واقع در راستای ادامه سیاست استعمارگری این کشور بر کشورهای آفریقایی است.
