زمین‌های تفتیده، بارانی که پارسال بر تن تشنه سیستان و بلوچستان نبارید در کنار زخم سد کمال‌خان بر پیکر نحیف هیرمند و حال زار هامون روزهای متفاوتی را بر منطقه سیستان تحمیل کرده، روزهایی که مردم جنوب شرق ایران با آن غریب نبوده و مانند دستان لرزان پیرمردان و پیرزنان کشاورز و چشمان خسته از ماه‌ها انتظار باران داستان تکراری این سالهای شمال سیستان و بلوچستان شده است.
دشت سیستان که زمانی سرسبزترین منطقه جنوب شرق ایران بود چندسالیست که بر اثر قهر طبیعت و بی مهری همسایه به کویری خشک تبدیل شده و خشکسالی و توفانهای شن بسیاری از مردم این سامان را مجبور به مهاجرت و زندگی را برای بازماندگان سخت و طاقت فرسا کرده بود تا اینکه ۲ طرح مهم برای بازگشت حیات دو باره انبار غله ایران به اجرا در آمد.
طرح انتقال آب با لوله به ۴۶ هزار هکتار از زمین های دشت سیستان و حفر چاه ژرف به عنوان نقطه امید مردم منطقه مارا بر آن داشت تا از نقطه حیات بگوییم با ما در این گزارش همراه باشید.
به گزارش ایرنا باتوجه به بحران کم‌آبی راهکارهای متعددی برای رفع این بحران ارائه شده که یکی از آن‌ها اکتشاف و استفاده از منابع آب‌های غیرمتعارف همچون آب‌های ژرف (استحصال از عمق زمین) برای مصارف مختلف است.
به گفته کارشناسان محیط زیست آب‌های ژرف به‌عنوان بخشی از منابع آب زیرزمینی جزء استراتژیک یک کشور محسوب می‌شود و هر نوع آب زیرزمینی که از عمقی بیش از بیشینه عمق معمول برداشت شود یا در عمقی پایینتر از سفره‌های معمول باشد ژرف می‌نامندش.
عمق قرارگیری آب‌های ژرف در مناطق مختلف جهان متفاوت و نسبی است در بعضی کشورها مانند بنگلادش به دلیل بالا بودن سطح آب زیرزمینی منابع آب ذخیره شده در عمق بیش از۱۵۰ متر جزو آب‌های ژرف به شمار می‌آیند و در کشورهای خشک مانند اردن، لیبی و الجزایر به آب‌های ذخیره شده در عمق‌های ۸۰۰ تا یکهزار و ۶۰۰ متر منابع آب ژرف گفته می‌شود در کالیفرنیا و استرالیا نیز آبخوان ۳۰۰ تا پنج هزار متری را آبخوان ژرف در نظر می‌گیرند و اما در کشورمان ایران برآوردهای صورت‌گرفته منابع آب سفره‌های آب سطحی بین ۴۰۰ تا ۵۰۰ میلیارد مترمکعب و آب موجود در سفره‌های ژرف ایران بین ۵۰ تا۶۰ هزار میلیارد است.
برای شناخت آب ژرف منطقه سیستان به چند سال قبل برمی‌گردیم آن زمان که در سال ۹۴ موضوع آب ژرف برای نخستین بار در ایران ایجاد شد و ردیف ملی تحت عنوان مطالعه آب ژرف در بودجه مجلس برای آن مشخص شد بعد از آن مسوولانی که به این منطقه سفر میکردند در لابه‌لای سخنانشان اشاره‌هایی به این موضوع میکردند مانند علیمراد اکبری معاون آب و خاک وزیر جهاد کشاورزی که سال ۹۵ گفته بود: علائم مثبت درمورد وجود آب‌های ژرف در این منطقه وجود دارد بعد از آن حوالی سال ۹۷ زمزمه‌ها از آنجا جدی شد که هزینه‌ای معادل ٢٥ میلیارد تومان برای مطالعه و اکتشاف آب‌های ژرف در دشت زابل اختصاص داده شد و نخستین چاه با حفاری به عمق ۲ هزارو ٢٠٠ متر به آب رسید.
۲ تجربه ایجاد چاه آب‌های ژرف نخست و دوم پشت سرگذرانده شد اتفاقی که دبیر ستاد آب و محیط زیست معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در فروردین امسال و سفری که به زاهدان داشت در موردش گفته بود که: ۲ تجربه خوب در چاه اول و دوم وجود دارد زیرا این چاه اول نخستین چاهی بود که مطالعات منابع زیرزمینی آن انجام و در روش حفاری به اجبار از روش‌های اکتشافی نفتی استفاده شد.
نادرقلی ابراهیمی با بیان اینکه برای حفاری چاه اول از ۷۵۰ تن نمک یا گل حفاری که رقم بالایی بوده و برای حفاری در چاه دوم از ۷۵ تن نمک یعنی ۱۰ درصد میزان چاه اول استفاده کردیم افزود: در حفاری چاه دوم نسبت به اول زمان و نوع نگاه به حفاری تغییر کرده بود.
او در گفت‌وگوی که با مسوولان سیستان و بلوچستان داشت از آغاز عملیات اجرایی چاه سوم خبر داد و بیان کرد: با توجه به شرایط ژئوپولتیکی که در افغانستان به وجود آمده نظر مجامع رسمی بر این شد که حقمان را دست بالا از این کشور بگیریم از اینرو اجرا چاه سوم مصوب شد.
آبی برای مردم
استاندار سیستان و بلوچستان کمتر از یک ماه پیش با اشاره به اینکه چاه سوم اگر در دشت سیستان کلید زده شود باید با حدکثر سرعت اجرا و به نتیجه برسد گفت: این موضوع یک ضرورت جدی بوده که در سفر دکتر محمد باقر نوبخت معاون رییس جمهوری این مهم مطرح شد و نگرانی بابت تامین اعتبار وجود ندارد.
احمدعلی موهبتی از مزایای ایجاد چاه‌های ژرف به ویژه چاه سوم گفت و افزود: اگر هم‌اینک ۴۰ هزار میلیارد تومان داشته و پروژه آب شیرین‌کن را کلید بزنیم تا آب به این منطقه برسد سه تا چهار سال طول می‌کشد این در حالی است که با ایجاد چاه سوم ۱۰۰ میلیارد متر مکعب آب مخزنی و جریانی ایجاد خواهد شد.
وی با تاکید بر اینکه پروژه‌ای از اجرا چاه سوم مهم‌تر نداریم گفت: با توجه به اینکه معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری و رییس سازمان برنامه و بودجه اعداد لازم (اعتبار) برای اجرای چاه سوم را تامین می کنند ما نیز باید تمام توان استانی خود را برای این موضوع بکار گیریم تا کار شتاب لازم را بگیرد.
استاندار سیستان و بلوچستان خاطرنشان کرد: آنچه در منطقه سیستان مهم بوده ابتدا معیشت شامل شغل و موضوعات مرتبط با آب آشامیدنی و دیگر دوام و بقا حضور مردم است که در پرتو شرایط زیست محیطی مطلوب میسر می‌شود.
وی تصریح کرد: در رابطه با اجرای چاه سوم ما در دستگاه اجرایی و مدیریت سیستان و بلوچستان اصل زمان و کیفیت کار به عنوان مساله مهم در این زمینه را مورد توجه قرار خواهیم داد.
نماینده مردم حوزه انتخابیه زابل در مجلس شورای اسلامی و بنیانگذار آب‌های ژرف ایران نیز با بیان اینکه یکی از راه‌های رسیدن به آب پایدار و نجات سیستان و بلوچستان از کم آبی ایجاد چاه‌های آب ژرف در منطقه است با تاکید بر اینکه چاه دوم اخیراً در حال انجام وجواب دادن است تصریح کرد: خوشبختانه در بودجه امسال ۴۰۰ میلیارد تومان برای آب ژرف در منطقه سیستان در نظر گرفته شده است.
حبیب‌الله دهمرده ادامه داد: با توجه به ساخت بند کمال‌خان در آنسوی مرز برروی رودخانه هیرمند منابع آبی مطمئن باید برای این استان تامین شود که وابسته به مناطق دیگر نباشد البته موضوع انتقال آب از دریای عمان نیز در دستور کار قرار دارد.
عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس خاطرنشان کرد: پیش بینی می شود در فاز نخست با مطالعاتی که وجود دارد حدود ۱۰ تا ۱۵ چاه ژرف ایجاد شود زیرا حفر هر چاه تنها ۲ هفته تا ۲۰ روز طول می‌کشد تا به مرحله بهره‌برداری برسد.
بنیانگذار آب‌های ژرف ایران با بیان اینکه آب‌های ژرف بسیار خوبی برای کشاورزی و آشامیدنی در این منطقه وجود دارد و نظر من این است که همگان کمک کنند تا حداقل ۱۰۰ حلقه چاه در منطقه سیستان ایجاد شود ادامه داد: البته در بلوچستان نیز مطالعاتی در این پهنه‌ها انجام شده و جواب هم می‌دهد زیرا حجم آب بسیار بالا است.
وی عنوان کرد: نکته مهم دیگری که باید به آن تاکید کرد اینکه با آزمایش های انجام شده در آزمایشگاه های ایران و خارج از کشور در این آب هیچ مشکلی از نظر جنس رادیواکتیو وجود ندارد زیرا آب جاری و حجم آن بسیار زیاد بوده و هر میزان که برداشت کنیم دچار کمبود نخواهیم شد که این از لطف پروردگار است.
دکتر دهمرده با بیان اینکه به امید روزی که حتی به کشور افغانستان نیز آب بدهیم افزود: اگر مخالفت‌ها نبود سه سال قبل چنین حجم آبی را داشتیم و فرصت از دستمان نمی‌رفت و فرصت‌سوزی یکسری عناصر که انتظار آن را نداشتیم سرعت کار را به تاخیر انداخت.
این نماینده مجلس یازدهم خاطر نشان کرد: با ایجاد آب‌های ژرف سرمایه گذاران و نیروهای بومی در منطقه سرمایه‌گذاری می‌کنند زیرا در آن همیشه آب پایدار وجود دارد.
نتیجه‌ای مشروط
اگر هزینه استخراج منابع آب ژرف در مقایسه با هزینه نمک‌زدایی و انتقال آب دریا را مقایسه کنیم به گفته کارشناسان این آب ژرف زوتر به نتیجه می‌رسد و همانطور که پیشتر گفته شد ۲ هفته تا ۲۰ روز زمان فرصت مناسبتری برای مردم و زمین‌های تشنه کشاورزیشان خواهد بود هر چند در این بین مرور سابقه کشورهایی مانند تونس در استفاده از آب‌های ژرف نیز خالی از لطف نخواهد بود زیرا این کشور با میانگین بارش حدود ۲۰۷ میلیمتر در سال بخش‌های جنوبی آن دچار کم آبی شد و منابع آبی‌اش نیز کیفیت پایینی داشت و توانست با سیاست‌های مناسب در امور زیربنایی و استفاده از آب‌های ژرف در سال ۲۰۱۵ به بالاترین میزان دسترسی به خدمات آبرسانی و بهداشت در کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا دست یابد.
برخی کارشناسان معتقدند در صورت عدم استخراج آب‌های ژرف این آبها از مرز خارج می‌شوند و باید در نظر داشت این آب‌های ژرف برای رفع خشکسالی‌های منطقه سیستان مطلوب است اما باید برای حفظ عدالت بین نسل‌ها و ماندگاری منابع زیر زمینی، استفاده مشروط از این آبها انجام شود.
