خبرگزاری مهر، گروه استانها- کوروش دیباج: ۱۳۰ امین نشست پاتوق فیلم کوتاه اصفهان که از سوی انجمن سینمای جوان استان اصفهان به میزبانی احسان امینی، منتقد سینما در پردیس سینمای سیتی سنتر اصفهان برگزار شد، شاهد حضور دو فیلمساز برجسته مصطفی حیدری و مجتبی اسپنانی در حوزه فیلم کوتاه بود.
در این نشست مصطفی حیدری از فرآیند خلق فیلم کوتاه «ناپیدا» سخن گفت و چگونگی نسبت اثر با متن اقتباسی و تجربه زیستمحور خود را شرح داد.
حیدری فیلم «ناپیدا» را تجربهای نامید که از دل زیست شخصی وی در دوران پاندمی کرونا شکل گرفته است و نسبت آن با متن اقتباسی صرفاً به برخی ایدهها محدود میشود.
کارگردان فیلم کوتاه «ناپیدا» در توضیح روند شکلگیری فیلم گفت: آنچه در فیلمنامه اولیه بوده است بخشهایی از درونمایه داستان بوده که توجه وی را جلب کرده بود، اما زمانی که به مرحله تدوین رسید، دریافت که باید بسیاری از بخشهای فیلمنامه را کنار بگذارد تا بتواند تجربه زیستی خود را به شکل دقیقتری منتقل کند.
وی افزود: قصه را از فیلمنامه گرفته و آن را به تجربهای نزدیک به زیست خودم بدل کردم.
حیدری در نشانهگذاری فرم فیلم ضمن اشاره به الهام از داستان کوتاه ژاپنی «ماه روی آب» نوشته یاسوناری کاواباتا که در سال ۱۹۶۸ منتشر شده، بیان کرد: ایده آینهها را بسیار جذاب یافتم. اما زمانی که وارد مرحله فیلمسازی شدم، این عناصر را تنها بهعنوان نقطه شروع تلقی کرده و راهبرد وی بیش از اقتباس کلاسیک، بهسوی بازآفرینی آزاد حرکت کردم.
وی ادامه داد: من دوست داشتم مخاطب احساس خمودگی و ناپیدا بودن را تجربه کند، ریتم کند فیلم از همین نگرش سرچشمه گرفت.
از نظر کارگردان فیلم کوتاه «ناپیدا»، ریتم فیلم حاصل «جسم و روح فیلمساز» است و رابطه تنگاتنگی با زیست شخصی وی دارد. وی توضیح داد: ریتم هر فیلمی از وجود و شخصیت فیلمساز نشأت میگیرد و من در تدوین، تصمیم گرفتم بخشهای رابطه زن و مرد را کمینه کنم تا تمرکز بر احساس خمودگی و ناپیدایی رخدادها باشد.
حیدری در پاسخ به پرسش مخاطبان درباره نسبت تجربه زیستی با اقتباس توضیح داد: این اثر نه اقتباس به معنای سنتی آن است و نه صرفاً یک بازنویسی از داستان اولیه.
وی گفت: این فیلم از دل تجربه من در دوران کرونا آمده است؛ تجربهای که باعث شد رابطهها، تنشها و خصلتهای انسانی در شرایط خاص به شکل متفاوتی بازنمایی شوند.
کارگردان فیلم کوتاه «ناپیدا» افزود: در تدوین، بهطور آگاهانه بخشهایی را کنار گذاشتم که ممکن بود روایت را بهسوی ساختار کلاسیک بکشاند و این ریسک بزرگ، هرچند ممکن است برای برخی مخاطبان چالشبرانگیز باشد، اما با توجه به زیست من قابل توجیه است.
در بخش دیگری از سخنان خود حیدری به این نکته اشاره کرد: در مراحل اولیه فیلمنامهنویسی، نگاه وی به متن اقتباسی نزدیک به ساختار داستان بوده است، اما در ادامه فرآیند، با فاصله گرفتن از متن، توانسته است اثر نهایی را به تجربهای نزدیکتر به تجربه زیست خود تبدیل کند. وی توضیح داد: من به این باور رسیدم که باید بخشهای ملموستری از زندگی را در فیلم نشان دهم و از دل رابطهها بیرون بیاورم، حتی اگر این کار به معنای فاصله گرفتن از روایت کلاسیک باشد.
وی درباره واکنش مخاطبان گفت: با توجه به بازخوردهایی که دریافت کردم، برخی منتقدان معتقدند فیلم ممکن است سخت قابلفهم باشد، اما به نظر من این امر نهتنها ضعف نیست بلکه نشاندهنده لایههای عمیقتر اثر است.
حیدری در جمعبندی سخنان خود تأکید کرد: ایده فیلم نه یک پیام واحد بلکه تجربهای چندبعدی است که قصد دارد مخاطب را به درنگ و تأمل در مناسبات انسانی در دوران بحران دعوت کند.
پارادوکس روایت و ساختار در «داستان»: تحلیل مجتبی اسپنانی از عناصر اسطوره تا زیستمحور
در ادامه نشست، مجتبی اسپنانی، کارگردان فیلم کوتاه «داستان» نیز به سخن پرداخت و از تجربه ساخت این اثر گفت.
اسپنانی گفت: ساخت فیلم کوتاه همواره با چالشهای خاص خود همراه است و در این مسیر شناخت مخاطب، تحلیل روایت و انتقال معنا ضرورت دارد.
وی درباره ایده محوری فیلم «داستان» گفت: این اثر برای من تصویری از وضعیت پارادوکسیک انسان معاصر است؛ وضعیتی که بهزعم من در آن قهرمانان اسطورهای نیز بهنوعی محتاج کمکاند و این امر گواهی است بر نیاز انسان امروز به بازاندیشی در نقش قهرمان در زندگی فردی و جمعی.
کارگردان فیلم کوتاه «داستان» توضیح داد: از شاهنامه فردوسی بهعنوان یک منبع الهام فیلم کوتاه «داستان» بهره جسته و در تلاش بودم تا وجهی از اسطوره را در زندگی معاصر بازتاب دهدم، اما نه با رویکرد پارودی صرف، بلکه با تأکید بر انسانهایی که در موقعیتهای دشوار زندگی واقعی درگیر هستند.
اسپنانی در تحلیل خود به این نکته پرداخت که در روایت فیلم او از ساختار کلاسیک فاصله گرفته است تا توجه بیشتری بر تجربههای ملموس انسانی جلب کند.
وی گفت: اگرچه روایتهای کلاسیک ممکن است برای مخاطب قابلفهمتر باشد، اما ساختار روایت فیلم «داستان» با هدف فعالسازی کدهای ذهنی مخاطب طراحی شده است تا وی در فرآیند دیکود کردن معنا مشارکت بیشتری داشته باشد.
کارگردان فیلم کوتاه «داستان» با اشاره به تحلیلهایی که از سوی منتقدان درباره فیلم ارائه شده است، افزود: من قصد نداشتم فقط یک اثر روایتمحور کلاسیک بسازم بلکه فاصله گرفتن از روایت مرسوم را انتخاب کردم تا مخاطب بتواند معناها را تعریف کند، نه اینکه تنها با یک روایت خطی روبهرو باشد.
اسپنانی به نقش فضاهای محدود، قاب تصویر، صدا و نورپردازی در فیلم تأکید کرد و گفت: این عناصر از ارکان اصلی انتقال معنا در فیلم هستند. در فیلم کوتاه ما با محدودیتهایی روبهرو هستیم اما این محدودیتها در عین حال میتوانند ابزارهای قدرتمندی باشند برای خلق تجربههای عمیقتر برای مخاطب.
اسپنانی درباره پیچیدگی مفاهیمی که در فیلم مطرح شده است گفت: من به این موضوع آگاه بودم که زمان محدود فیلم کوتاه ممکن است موجب فشردگی بیشازحد معناها شود و مخاطب در صورتی که دقت نکند بخشهایی از معناها را از دست بدهد. این فیلم مجموعهای از قصههای کوچک است؛ قصه مادر، قصه شخصیت اصلی، قصه اسطوره رستم و قصه پدری که در دل روایت مطرح است.
وی ادامه داد: این چندلایهبودن آثار هرچند ممکن است در وهله نخست برای مخاطب دشوار باشد، اما تجربه نهایی تعامل با اثر را غنیتر میکند.
کارگردان فیلم کوتاه «داستان» تأکید کرد: هر فیلم ساختار خاص خود را دارد و ما باید بکوشیم معنا را از دل تجربههای بصری و صوتی استخراج کنیم، نه صرفاً به دنبال روایت خطی. باشیم.
واکنش مخاطبان و چشمانداز فیلم کوتاه ایران
پس از پایان سخنان دو فیلمساز، حضار نشست به پرسش و پاسخ پرداختند. منتقدان و مخاطبان حاضر نسبت به هر دو فیلم دیدگاههای تخصصی مطرح کردند و به تحلیل لایههای مختلف معنایی، فرم، روایت و ارتباط با زیست شخصی فیلمساز پرداختند. بسیاری از حضار بر این نکته تأکید کردند که هرچند آثار ممکن است در وهله نخست دشوار به نظر برسند، اما همین پیچیدگیهای ساختاری و معنایی باعث شده است آثار از سطح آثار کوتاه استاندارد خارج شوند و به تجربیات فلسفی و انسانی تبدیل شوند که گفتوگوهای بیشتری را برمیانگیزند.
نشست ۱۳۰ پاتوق فیلم کوتاه اصفهان با بازتاب گسترده در میان اهالی سینما و منتقدان روبهرو شد و بسیاری از شرکتکنندگان این نشست را نقطه عطفی در گفتوگوهای تخصصی درباره کیفیت، معنا و آینده فیلم کوتاه اصفهان و ایران ارزیابی کردند.
