با اینکه طی سالهای اخیر بحث «برداشت زود هنگام» در مازندران داغ و این اقدام باغداران ضربات جبران ناپذیری بر برند و جایگاه محصولات این استان چه در داخل و چه خارج از کشور وارد کرده است، اما در کنار آن، بیماری زوال درختان و کاهش کیفیت محصول، و همچنین موانع متعدد صادراتی نیز آینده مرکبات را با چالش مواجه کرده است. با این اوصاف و با در نظر داشتن ظرفیتهای طبیعی منطقه و تجربیات ارزشمند باغداران، در صورت اجرای راهکارهای علمی و اصلاح مدیریت تولید و صادرات، میتوان امیدوار بود که مازندران بتواند جایگاه واقعی خود را در بازارهای داخلی و خارجی بازیابد.
از حدود دودهه پیش باغداران مازندرانی با پدیده نگرانکننده خشکیدگی ناگهانی سرشاخهها و زردی برگهای درختان مرکبات بهویژه پرتقال تامسون مواجه شدهاند. این بیماری که «زوال مرکبات» نامیده میشود، اولین بار در سال ۱۳۸۸ در جنوب کرمان دیده شد و حالا به شمال کشور سرایت کرده است. علائم این بیماری شامل زردی و قرمزی برگها، خشکشدن سرشاخهها، پوکشدن میوهها از درون و در نهایت خشک شدن کامل درخت است. در این وضعیت، ریشههای مویین و سیاه ریشه درخت که وظیفه آبرسانی و جذب مواد از خاک را بر عهده دارند خشک میشوند و درخت دچار تشنگی و خشکی میشود. در کنار این بیماری، مگس میوه مدیترانهای هم یکی دیگر از تهدیدات جدی باغهای مرکبات است که هر سال به باغداران توصیه میشود در باغهایی که میزبان حساسی مانند نارنگی پیشرس وجود دارد، ۲۰ تا ۲۵ روز قبل از برداشت، طعمهپاشی و شکار مگس با نصب تله انجام شود.
یاور حامدی، کارشناس کشاورزی با بیان اینکه مشکلات ساختاری و مدیریتی باعث شده نه تنها صادرات مرکبات کم شود، بلکه ایران مجبور به واردات محصولاتی شود که خودش در تولیدشان سرآمد است، به «جوان» میگوید: «عدم امکانات کافی بستهبندی استاندارد و سورتینگ مناسب، مشکلات گمرکی و عدم هماهنگی میان استانهای تولیدکننده و گمرکات مختلف و همچنین رفتار سلیقهای در گمرکات همانطور که گمرک آستارا با مازندران همکاری نمیکند، از جمله عوامل زمینگیر شدن مرکبات مازندران است.»
او با اشاره به اینکه نه تنها بازارهای جهانی، بلکه مصرفکننده داخلی هم اعتمادش نسبت به محصولات استانهای شمالی از جمله مازندران را از دست داده، میگوید: «به خاطر عرضه مرکبات نارس و پایین آمدن کیفیت محصول، همچنین رنگ کردن مرکبات با رنگ شیمیایی که ماندگاری میوه را کاهش داده و سلامت مصرف کننده را تهدید میکند، بخشی از صادرات برگشت خورده و بازارهای ایرانی هم روی خوشی به این مرکبات نشان ندادهاند.»
تلخ و نارس؛ همین!
مازندران با دارا بودن ۱۲۰هزار هکتار باغ مرکبات، سهم بسزایی در تأمین محصولات متنوعی در این بخش دارد. بر اساس پیشبینیها در سالجاری، حدود ۲ میلیونو ۷۰۰ هزار تن مرکبات از باغهای این استان برداشت خواهد شد که سهم پرتقال بیش از ۲ میلیونتن و نارنگی هم ۳۵۰ هزار تن است. مازنیها بیش از دو، سوم باغات خود را به کشت مرکبات اختصاص دادهاند؛ بر همین اساس، بعد از برنج، دومین منبع درآمد اقتصادی کشاورزان منطقه به شمار میآید. حالا تولید مرکبات در مازندران به عنوان یکی از قطبهای اصلی کشاورزی ایران، با اینکه نقش حیاتی در اقتصاد منطقه و کشور ایفا میکند اما در مراحل تولید و صادرات با چالشهای متعددی روبهروست.
هرچند طی سالهای اخیر موضوع «برداشت زود هنگام» و جلوگیری از این کار مد نظر بوده و ارگانها و نهادهای مرتبط، جلسات متعددی در این باره برگزار و زمان برداشت را اعلام کردهاند؛ اما باز هم این مصوبات در عمل، کارآیی نداشته و در سایه عدم وجود نظارتهای لازم، بازار به حال خود رها شده است. آنطور که کارشناسان میگویند، جهاد کشاورزی باید در اعلام و نظارت بر تقویم برداشت جدیت بیشتری داشته باشد.
در همین راستا، مدیرعامل اتحادیه باغداران مازندران هم یکی از مشکلات اساسی بازار را عرضه پرتقالهای نارس میداند و با بیان اینکه شهروندان شاهدند پرتقالهای موجود در بازار نارس و بسیار ترش و حتی برخی از آنها تلخ هستند، میگوید: «وقتی باغدار اجازه نمیدهد میوهها برسد و مسئولان هم بدون رسیدگی کامل، اجازه ورود این محصولات را به بازار میدهند، همه ضرر میکنند. زیرا این میوهها آبدار نشدهاند و قند کافی هم ندارند؛ اتفاقی که اعتبار مرکبات مازندران را زیر سؤال برده و به جایگاه آن لطمه میزند.»
محمدرضا شعبانی با تأکید بر اینکه بعضی باغداران به خاطر ترس از سرمازدگی یا آفات، محصولاتشان را زودتر برداشت میکنند، ادامه میدهد: «این کار کیفیت میوهها را پایین میآورد و ذهن خریدار را نسبت به محصولات شمال خراب میکند. البته مدتهاست جهاد کشاورزی وعده داده با برداشت زودهنگام برخورد میشود، اما باغداران هم میدانند این حرفها اجرایی نمیشود.»
مشکلات کشاورزی و باغداران مازندران در شرایطی مطرح میشود که مثل همیشه مسئولان با ارائه چند عدد و رقم و آماری که برای تولیدکننده قابل توجیه نیست، همه چیز را خوب و مطلوب توصیف میکنند. مثل سرپرست سازمان جهاد کشاورزی مازندران که با اعلام آخرین آمار صادرات محصولات کشاورزی بر اهمیت صادرات و نقش بیبدیل آن در توسعه اقتصادی و رونق بخش کشاورزی تأکید کرده و در مورد آخرین وضعیت صادرات کیوی میگوید: «۱۷۱ محموله به وزن ۳ هزارو۹۲۳ تن به کشور هند و ۲۵۷محموله به وزن ۵هزارو۱۹۰ تن به سایر کشورها صادر شده که مجموع صادرات این محصول تا کنون ۴۲۸محموله به وزن ۹هزارو۱۱۳ تن بوده است.»
اسدالله تیموری یانسری با تأکید بر اینکه در صادرات نارنگی هم ۳۸۰محموله به وزن ۷ هزارو۶۶۴ تن از استان صادر شده، ادامه میدهد: «صادرات پرتقال نیز روند مطلوبی دارد و میزان صادرات این میوه از مازندران ۲۱۶محموله با وزن ۴ هزارو۹۳ تن بوده است.»
البته اتاق بازرگانی مازندران از تصمیمات ناهماهنگ کشوری که صادرات مرکبات استان را با مشکلات جدی مواجه کرده است، انتقاد کرده است. به گفته علی تقیپور، رئیس این اتاق، «تصمیمات کشوری همواره مشکلات متعددی را برای صادرکنندگان محصولات کشاورزی مازندران به ویژه مرکبات ایجاد کرده است. همچنین مشکلات لجستیکی و کمبود وسایل حمل و نقل استاندارد از دیگر موانع مهم صادرات محسوب میشود.»
