خبرگزاری مهر، گروه استانها- کوروش دیباج: روستای حسن رباط از توابع بخش میمه، در سالهای اخیر بیش از آنکه با نام جغرافیایی خود شناخته شود، با هویت کشاورزیاش در میان روستاهای شمال استان اصفهان مطرح شده است؛ روستایی که بخش عمده حیات اقتصادی و اجتماعی آن بر پایه زمین، آب و همت جمعی کشاورزانش شکل گرفته و تجربهای خاص از کشاورزی تعاونی را در خود جای داده است. در میان این ظرفیتها، شرکت تعاونی کشت ۲۰۴ نفره چشمهسار حسن رباط بهعنوان یکی از قدیمیترین و گستردهترین ساختارهای تولیدی منطقه، نقشی محوری در حفظ، توسعه و آیندهسازی کشاورزی این روستا ایفا میکند.
این شرکت که ریشههای شکلگیری آن به سال ۱۳۵۸ بازمیگردد، امروز بهمثابه ستون فقرات کشاورزی حسن رباط عمل میکند و بخش قابل توجهی از اراضی، منابع آبی و تولیدات باغی و زراعی روستا را در بر میگیرد. ساختار تعاونی، پیوند نسلها با زمین، تنوع محصولات و تلاش برای حرکت بهسوی کشاورزی نوین، از حسن رباط الگویی متفاوت در میان روستاهای همجوار ساخته است؛ الگویی که اگرچه با چالشهایی جدی روبهرو است، اما همچنان ظرفیتهای بالقوه فراوانی برای توسعه دارد.
در گفتوگو با خبرنگار مهر، یوسف جباری، مسئول هیئتمدیره شرکت تعاونی کشت ۲۰۴ نفره چشمهسار حسن رباط، تصویری روشن و در عین حال واقعبینانه از وضعیت کشاورزی این روستا ارائه میدهد؛ تصویری که هم از وسعت و تنوع ظرفیتها میگوید و هم از موانع ساختاری و مدیریتی که سالهاست بر سر راه بهرهبرداری کامل از این توانمندیها قرار گرفته است.
تعاونی ۲۰۴ نفره؛ ستون اصلی کشاورزی حسن رباط
جباری با اشاره به سابقه شکلگیری شرکت تعاونی چشمهسار حسن رباط اظهار کرد: این مجموعه از سال ۵۸ با مشارکت ۲۰۴ نفر از اهالی روستا شکل گرفت و در همان سالها بهصورت رسمی بهعنوان یک شرکت تعاونی کشت و زرع فعالیت خود را آغاز کرد. وی افزود: در ابتدای کار، این تعاونی در مجموع ۴۱۶ هکتار زمین کشاورزی در اختیار داشت که همین وسعت، حسن رباط را از بسیاری از روستاهای اطراف متمایز میکرد.
وی ادامه داد: متأسفانه بهدلیل پیگیری نشدن برخی امور حقوقی و اداری در سالهای گذشته، حدود ۲۱۲ هکتار از این اراضی مشمول مجوزهای کمیسیون ماده ۳۲ شد و تقسیماتی در آن صورت گرفت، اما با این حال، بخش قابل توجهی از زمینها همچنان در چرخه تولید باقی مانده و زیر کشت محصولات مختلف قرار دارد.
مسئول هیئتمدیره شرکت تعاونی چشمهسار حسن رباط با اشاره به ساختار کنونی این مجموعه بیان کرد: ۲۰۴ نفر سهامدار اولیه امروز به نزدیک هزار نفر سهامدار رسیدهاند، چراکه در طول این سالها بخشی از سهام از طریق وراثت یا خرید و فروش میان خانوادهها منتقل شده است. این موضوع نشان میدهد که کشاورزی در حسن رباط صرفاً یک فعالیت اقتصادی نیست، بلکه پیوندی عمیق با هویت خانوادگی و اجتماعی مردم روستا دارد.
جباری اظهار کرد: همین ساختار تعاونی باعث شده است که علیرغم مهاجرت بخشی از اهالی به شهرها، ارتباط آنها با زمین و باغهایشان قطع نشود و بسیاری از سهامداران، حتی اگر ساکن روستا نباشند، همچنان در نگهداری باغها، سرمایهگذاری در کشاورزی و توسعه اراضی نقش فعالی داشته باشند.
آب، زمین و گذار تدریجی به آبیاری نوین
یکی از مهمترین مزیتهای کشاورزی حسن رباط، دسترسی نسبی به منابع آبی در مقایسه با بسیاری از مناطق استان اصفهان است؛ موضوعی که یوسف جباری نیز بر آن تأکید دارد. وی اظهار کرد: وضعیت آب در این منطقه نسبت به بسیاری از نقاط دیگر بهتر است، هرچند کاهش منابع آبی را در سالهای اخیر بهوضوح احساس میکنیم، اما هنوز شرایط بهگونهای نیست که کشاورزی کاملاً از نفس بیفتد.
وی با اشاره به اقدامات انجامشده در حوزه آبیاری افزود: بخش عمدهای از اراضی تحت پوشش شرکت تعاونی، به سامانه آبیاری قطرهای مجهز شده است و در حال حاضر میتوان گفت کل سطح زیر کشت این مجموعه بهصورت قطرهای آبیاری میشود. این اقدام نقش مهمی در کاهش مصرف آب و افزایش بهرهوری داشته است.
جباری ادامه داد: با این حال، هنوز چالشهایی جدی در بخش قناتها وجود دارد. بخشی از آب مورد نیاز کشاورزی از طریق قناتها تأمین میشود که متأسفانه بهدلیل نبود لولهکشی مناسب، همچنان بهصورت غرقابی مورد استفاده قرار میگیرد. این شیوه مصرف، علاوه بر هدررفت قابل توجه آب، هزینههای انرژی و نگهداری را نیز افزایش داده است.
وی اظهار کرد: اگر در سالهای گذشته امکان اجرای کامل طرحهای لولهکشی و تجهیز قناتها به سیستمهای نوین آبیاری فراهم میشد، امروز حجم قابل توجهی از آب صرفهجویی میشد و سطح زیر کشت محصولات کمآببر میتوانست افزایش پیدا کند.
باغهای آجیلی، انگور و محصولات غالب منطقه
کشاورزی حسن رباط بیش از هر چیز با باغهای آن شناخته میشود؛ باغهایی که ترکیب متنوعی از درختان آجیلی و محصولات باغی را در خود جای دادهاند. جباری با اشاره به الگوی کشت غالب در این منطقه اظهار کرد: عمده سطح زیر کشت تعاونی و روستا به باغات اختصاص دارد و درختان بادام، گردو، پسته و دیگر درختان آجیلی، سهم اصلی را به خود اختصاص دادهاند.
وی افزود: علاوه بر این، انگور یکی از محصولات شاخص حسن رباط است که هم از نظر کیفیت و هم از نظر قدمت کشت، جایگاه ویژهای در میان محصولات روستا دارد. برگزاری جشنواره انگور در سالهای گذشته نیز نشاندهنده اهمیت این محصول در اقتصاد و فرهنگ کشاورزی منطقه است.
جباری ادامه داد: در کنار باغداری، مقدار محدودی از زمینها به کشت محصولات زراعی مانند گندم و یونجه اختصاص دارد که بیشتر با هدف تأمین نیازهای محلی و دامداریها کشت میشود و جنبه تجاری گسترده ندارد.
وی با اشاره به میزان تولید محصولات باغی بیان کرد: در سالهای گذشته، بهویژه قبل از بروز سرمازدگیهای اخیر، تولید خشکبار در این منطقه در سطح قابل قبولی قرار داشت و محصولاتی مانند بادام، گردو، انگور و حتی عناب، از نظر کیفیت در مقایسه با بسیاری از مناطق دیگر وضعیت مناسبی داشتند.
چالش تولید؛ فاصله میان ظرفیت بالقوه و عملکرد واقعی
مسئول هیئتمدیره شرکت تعاونی چشمهسار حسن رباط، یکی از مهمترین چالشهای کشاورزی این منطقه را پایین بودن عملکرد واقعی در مقایسه با ظرفیت بالقوه زمینها دانست و اظهار کرد: متأسفانه بهدلیل سنتی بودن بخش زیادی از روشهای کشت، کوددهی و مدیریت باغها، میزان تولید در هکتار کمتر از حد انتظار است.
وی توضیح داد: برای مثال، در برخی از باغهای گردو با تعداد مشخصی درخت، انتظار میرود سالانه دو تا سه تن محصول برداشت شود، اما در عمل، میزان برداشت به حدود یک تن میرسد. این اختلاف نشاندهنده نیاز جدی به آموزش، اصلاح باغها و استفاده از نهادههای نوین است.
جباری افزود: هنوز بخش زیادی از کوددهیها بهصورت سنتی انجام میشود و استفاده از ریزمغذیها، اصلاح خاک و مدیریت علمی تغذیه گیاهان آنگونه که باید، رایج نشده است. اگر این مسائل اصلاح شود، بدون افزایش سطح زیر کشت، میتوان تولید را بهطور چشمگیری افزایش داد.
وی اظهار کرد: برنامههایی برای اصلاح الگوی کشت، بهبود کیفیت نهالها، استفاده از ارقام پیوندی و افزایش آموزش کشاورزان در دست بررسی است، اما اجرای این برنامهها نیازمند حمایتهای مالی و تسهیلات بانکی است که متأسفانه بهدلیل مشکلات اسنادی، دسترسی به آنها دشوار شده است.
زعفران و گلخانه؛ افقهای جدید کشاورزی حسن رباط
در کنار محصولات سنتی، کشاورزان حسن رباط نگاه ویژهای به توسعه کشتهای کمآببر و با ارزش افزوده بالا دارند. جباری با اشاره به این رویکرد اظهار کرد: یکی از برنامههای جدی ما، توسعه کشت زعفران در بخشی از اراضی تعاونی است، چراکه شرایط اقلیمی منطقه برای این محصول بسیار مناسب است.
وی افزود: حدود ۹۰ هکتار زمین وجود دارد که در صورت فراهم شدن شرایط و تأمین هزینههای اولیه، قابلیت تبدیل شدن به سطح زیر کشت زعفران را دارد. زعفران نیاز آبی کمی دارد و در مقابل، بازده اقتصادی بالایی ایجاد میکند که میتواند نقش مهمی در پایداری کشاورزی روستا داشته باشد.
جباری ادامه داد: علاوه بر زعفران، بحث ایجاد گلخانهها نیز مطرح است. توسعه گلخانهها میتواند هم به اشتغالزایی کمک کند و هم امکان تولید محصولات متنوع در تمام طول سال را فراهم آورد، اما تحقق این طرحها نیز بدون دسترسی به تسهیلات و رفع موانع حقوقی دشوار است.
اسناد، تسهیلات و گرههای اداری قدیمی
یکی از مسائل مزمن کشاورزی حسن رباط، موضوع اسناد مالکیت اراضی تعاونی است. جباری در اینباره اظهار کرد: از ابتدای تشکیل تعاونی، موضوع صدور اسناد بهصورت کامل حلوفصل نشده و ما سالهاست که برای اراضی خود اجاره پرداخت میکنیم؛ در حالی که این زمینها عملاً بهصورت تعاونی مدیریت میشود.
وی افزود: اگر اسناد مالکیت بهطور رسمی صادر شود، امکان دریافت تسهیلات بانکی و استفاده از حمایتهای دولتی بهمراتب افزایش پیدا میکند. در حال حاضر، بسیاری از طرحهای توسعهای تنها بهدلیل همین مشکل متوقف ماندهاند.
جباری با اشاره به نقش دستگاههای اجرایی بیان کرد: جهاد کشاورزی در سالهای گذشته بیشترین همکاری را با کشاورزان منطقه داشته و در بسیاری از موارد، همراهی خوبی برای رفع مشکلات صورت گرفته است، اما برخی گرههای اداری و مقرراتی، بهویژه در حوزه منابع طبیعی و محیط زیست، روند کار را کند کرده است.
پیوند عاطفی مهاجران با زمینهای پدری
یکی از ویژگیهای خاص حسن رباط، حفظ ارتباط عاطفی و اقتصادی مهاجران با روستا است. یوسف جباری در اینباره اظهار کرد: با وجود مهاجرت بخشی از اهالی به شهرها، بسیاری از آنها همچنان سهامدار تعاونی هستند و در باغها و زمینهای خود سرمایهگذاری میکنند.
وی افزود: این افراد حتی با صرف هزینههای قابل توجه، باغها و فضاهای اقامتی کوچکی ایجاد کردهاند و در زمانهای مختلف به روستا بازمیگردند. این موضوع باعث شده است که کشاورزی حسن رباط نهتنها متوقف نشود، بلکه در برخی بخشها پویایی خود را حفظ کند.
جباری ادامه داد: همین تعلق خاطر، سرمایه اجتماعی ارزشمندی برای روستا ایجاد کرده است که در صورت حمایت درست، میتواند به توسعه پایدار کشاورزی و حتی پیوند آن با گردشگری کشاورزی منجر شود.
کشاورزی حسن رباط؛ ظرفیتی فراتر از امروز
مجموعه آنچه در حسن رباط جریان دارد، نشان میدهد که کشاورزی این روستا تنها به تولید محصول محدود نمیشود، بلکه شبکهای از زمین، آب، سرمایه انسانی و تجربههای جمعی را در بر میگیرد. از باغهای آجیلی و انگور گرفته تا افقهای تازهای مانند زعفران و گلخانه، همه حکایت از ظرفیتهایی دارد که هنوز بهطور کامل بالفعل نشدهاند.
اگر چالشهای اسنادی، آموزشی و زیرساختی برطرف شود، حسن رباط میتواند به یکی از قطبهای کشاورزی پایدار و الگویی برای توسعه تعاونی در استان اصفهان تبدیل شود؛ روستایی که نشان میدهد حتی در شرایط محدودیت منابع، با همدلی و برنامهریزی میتوان آیندهای متفاوت برای کشاورزی رقم زد.
