خبرگزاری مهر، گروه استانها- کوروش دیباج: در میانه دشتهای آرام میمه، جایی که تاریخ هنوز در چینوچروک دیوارهای خشتی نفس میکشد، روستای حسن رباط میزبان بنایی است که روزگاری محل تطهیر تن و امروز مأمن حافظه فرهنگی یک جامعه محلی شده است. حمام تاریخی حسن رباط، که سالها خاموش، متروک و در معرض فراموشی بود، اکنون با همت یک احیاگر بومی و همراهی مردم روستا، به موزه مردمشناسی تبدیل شده؛ موزهای که نهتنها اشیای قدیمی، بلکه شیوه زیست، مناسبات اجتماعی و فناوریهای بومی گذشته را روایت میکند.
این موزه حاصل یک پروژه صرفاً عمرانی یا مرمتی نیست، بلکه نتیجه پیوند اراده فردی، مشارکت اجتماعی و درک عمیق از ارزش میراث ناملموس است. یوسف رجبی، احیاگر و نجاتبخش این حمام تاریخی، کسی است که با شناخت دقیق از معماری حمامهای سنتی و باور به ضرورت زنده نگهداشتن تاریخ محلی، مسیر دشوار احیا را آغاز کرد و آن را به مقصدی فرهنگی رساند.
وی امروز نهتنها از یک بنای نجاتیافته سخن میگوید، بلکه از احیای هویت روستایی و بازگشت اعتمادبهنفس فرهنگی به حسن رباط روایت میکند.
حمامی که آئینه ساختار اجتماعی روستا بود
حمام حسن رباط تنها یک بنای خدماتی نبوده است؛ این فضا بخشی جداییناپذیر از زندگی اجتماعی روستا به شمار میآمد. معماری، تقسیمبندی فضاها، زمانبندی استفاده و حتی مسیرهای حرکتی درون حمام، همگی بازتابی از ساختار اجتماعی، جنسیتی و فرهنگی جامعه روستایی بودهاند. همین ویژگیها، این حمام را به بستری مناسب برای تبدیل شدن به موزه مردمشناسی بدل کرده است.
حمام حسن رباط؛ بازتابی از نظم اجتماعی و زیست جمعی
یوسف رجبی، احیاگر و نجاتبخش حمام تاریخی حسن رباط، با اشاره به کارکردهای اجتماعی این بنا اظهار کرد: حمام حسن رباط صرفاً یک فضای بهداشتی نبوده، بلکه بخشی از ساختار اجتماعی روستا را شکل میداده است. این حمام بهصورت زمانبندیشده، در ساعات مختلف بهعنوان حمام مردانه و زنانه مورد استفاده قرار میگرفت که این موضوع کاملاً منطبق با الگوی زیست روستایی بوده است.
وی افزود: فضایی که امروز بهعنوان ورودی و رختکن موزه شناخته میشود، در گذشته محل تعویض لباس مردان بوده و هر جایگاه به یک محله یا گروه مشخص تعلق داشته است. این تقسیمبندی نشان میدهد که حمام، بازتابدهنده نظم اجتماعی، همبستگی محلهای و روابط درونروستایی بوده است.
رجبی با اشاره به اسناد موجود در این مجموعه اظهار کرد: در جریان احیای حمام، مجموعهای از مکاتبات اداری میان اهالی روستا و نهادهای حکومتی شناسایی شد که نشان میدهد این بنا یکی از فضاهای عمومی مهم روستا بوده و حتی نقش ارتباطی میان مردم و ساختارهای رسمی زمان خود ایفا میکرده است.
وی ادامه داد: بخشی از فضای کنونی حمام، در دورهای متأخرتر و همزمان با افزایش جمعیت روستا به بنا افزوده شده است. این الحاق، بیانگر پویایی معماری حمام و تطبیق آن با نیازهای جدید جامعه محلی است.
فناوریهای بومی پنهان در دل معماری حمام
احیاگر حمام حسن رباط با تأکید بر جنبههای فنی و معماری بنا اظهار کرد: یکی از ویژگیهای شاخص این حمام، بهرهگیری از فناوریهای بومی برای مدیریت فضا، نور و حرارت است. در بخشهایی از حمام، فضاهایی پیشبینی شده بود که در مواقع خاص، امکان تفکیک و حفظ حریم را فراهم میکرد.
وی افزود: این فضاها بهگونهای طراحی شده بودند که در صورت ورود ناگهانی افراد، امکان پنهان شدن فراهم باشد و به دلیل تاریکی مطلق، دید متقابل بهطور کامل از بین میرفته است. این تدابیر نشاندهنده درک دقیق سازندگان از ملاحظات فرهنگی و اجتماعی جامعه بوده است.
رجبی با اشاره به سیستم گرمایشی حمام اظهار کرد: ساختار دیوارها و کانالهای حرارتی به شکلی طراحی شده بود که انتقال گرما بهصورت یکنواخت انجام شود. حرارت از طریق سامانههایی مشابه سیستمهای حرارتی سنتی منتقل میشده و این موضوع بیانگر دانش فنی قابل توجه معماران بومی است.
وی تصریح کرد: در فرآیند احیا، تلاش شد این ویژگیهای فنی حفظ و برای بازدیدکنندگان قابل مشاهده شود تا موزه صرفاً نمایش اشیا نباشد، بلکه کارکردهای معماری و مهندسی بنا نیز روایت شود.
احیا بهجای بازسازی؛ حفظ روح بنا
رجبی با اشاره به مسیر احیای حمام اظهار کرد: زمانی که عملیات احیا آغاز شد، بنا در وضعیت نامناسبی قرار داشت و بخشهایی از آن دچار آسیب جدی شده بود. با این حال، رویکرد ما صرفاً بازسازی فیزیکی نبود، بلکه تلاش کردیم اصالت و روح تاریخی حمام حفظ شود.
وی ادامه داد: تصمیم برای تبدیل حمام به موزه مردمشناسی، بر اساس این نگاه شکل گرفت که این فضا میتواند بهترین بستر برای روایت زندگی گذشته مردم باشد. حمام، محل تلاقی همه اقشار بوده و به همین دلیل، ظرفیت بالایی برای بازنمایی فرهنگ بومی دارد.
احیاگر این بنا اظهار کرد: بخش قابل توجهی از اشیای موجود در موزه، توسط مردم روستا اهدا شده است. این مشارکت مردمی، نشاندهنده تعلق خاطر جامعه محلی به این بنا و اعتماد آنها به فرآیند احیاست.
وی افزود: پشتوانه اصلی این پروژه، همین همراهی مردم و باور به ارزش میراث فرهنگی بوده است؛ عاملی که حمام متروک را به فضایی زنده و اثرگذار تبدیل کرده است.
گردشگری فرهنگی؛ فرصتی برای آینده حسن رباط
تبدیل حمام تاریخی حسن رباط به موزه مردمشناسی، تنها یک اقدام فرهنگی نیست؛ این پروژه میتواند نقش مهمی در توسعه گردشگری روستایی و پایدار منطقه ایفا کند. قرار گرفتن این موزه در کنار دیگر جاذبههای تاریخی و طبیعی میمه، امکان شکلگیری یک مسیر گردشگری فرهنگی را فراهم کرده است.
حضور گردشگران، علاوه بر معرفی فرهنگ محلی، میتواند به ایجاد اشتغال، رونق صنایع دستی و افزایش حس تعلق اجتماعی در میان اهالی روستا منجر شود. تجربه حسن رباط نشان میدهد که حفاظت از میراث فرهنگی، زمانی موفق خواهد بود که با مشارکت مردم و نگاه توسعهمحور همراه شود.
موزه مردمشناسی حسن رباط امروز نهتنها یک مقصد گردشگری، بلکه الگویی برای احیای بناهای تاریخی متروک در مناطق روستایی است؛ الگویی که نشان میدهد با تکیه بر دانش بومی، عشق به میراث و مشارکت اجتماعی، میتوان گذشته را به سرمایهای برای آینده تبدیل کرد.
حمامی که روزگاری محل بخار و سنگ و آب بود، امروز به محلی برای روایت تاریخ، فرهنگ و هویت بدل شده است؛ جایی که هر دیوار آن داستانی دارد و هر شیء آن، پلی است میان دیروز و امروز حسن رباط.
