خبرگزاری مهر، گروه استانها: استان گلستان با وسعت حدود ۲۰ هزار کیلومتر مربع و چهار حوضه آبریز اصلی شامل اترک، گرگانرود، قرهسو و خلیج گرگان، از دیرباز یکی از استانهای شاخص کشاورزی کشور بوده است. این استان به دلیل تنوع خاکی و منابع آبی، نقش مهمی در تولید محصولات زراعی و دامی و تأمین امنیت غذایی کشور دارد.
خاکهای گلستان طیف وسیعی از خاکها، از خاکهای سیاه غنی و مالی سول تا خاکهای شور و قلیایی را شامل میشوند و از ۱۲ رده خاک جهانی، بیش از ۵ رده و ۵۰ سری خاک در استان شناسایی شده است. این تنوع خاکی، ظرفیت بالایی برای کشاورزی ایجاد میکند، اما فشارهای بهرهبرداری و تغییرات اقلیمی، کیفیت خاک و منابع آبی استان را در معرض تهدید قرار داده است.
مطالعات تاریخی نشان میدهد که فرسایش خاک به ویژه در حوضههای شرقی و شمال غربی استان به سطوح نگرانکنندهای رسیده است. در حوضه قرهسو، میانگین فرسایش ۵ تا ۸ تن در هکتار، در حوضه اترک ۱۵ تا ۱۸ تن در هکتار و در شرق استان تا ۳۰ تن در هکتار گزارش شده است، در حالی که میزان مجاز فرسایش تنها ۲.۴ تن در هکتار است. شوری خاک نیز مشکل پایدار دیگری است؛ بررسیها در سال ۱۳۹۱ نشان میدهد که ۴۱ درصد خاکها شور بوده و بیش از ۶۰ درصد اراضی دارای فسفر کمتر از حد بحرانی هستند.
وضعیت کنونی و چالشهای کشاورزی در گلستان
مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی گلستان، در گفتگو با خبرنگار مهر، وضعیت فعلی منابع آب و خاک استان را بحرانی اما قابل مدیریت توصیف کرد.
حمیدرضا مقصودلو با اشاره به اهمیت گلستان در کشاورزی کشور گفت: با وجود وسعت و تنوع خاکی، کاهش محسوس منابع آبی در سالهای اخیر فشار زیادی بر کشاورزان و بهرهبرداری از خاک وارد کرده است. اگر اقدامات حفاظتی فوری انجام نشود، آینده کشاورزی استان با چالش جدی مواجه خواهد شد.
وی درباره فرسایش خاک افزود: فرسایش در حوضه قرهسو بین ۵ تا ۸ تن در هکتار و در حوضه اترک ۱۵ تا ۱۸ تن در هکتار است و در شرق استان به ۳۰ تن در هکتار هم میرسد. این اعداد بسیار بالاتر از حد مجاز ۲.۴ تن در هکتار است و نشاندهنده ضرورت اجرای فوری پروژههای حفاظتی و مدیریت منابع خاک است.
مقصودلو درباره شوری و کاهش حاصلخیزی خاک افزود: مطالعات سال ۱۳۹۱ نشان میدهد از ۵۳۰ هزار هکتار اراضی مورد مطالعه، ۴۱ درصد خاکها شور بودهاند. میانگین کربن آلی خاکهای زراعی ۱.۴ درصد است، در حالی که خاک مطلوب باید بیش از ۲ درصد مواد آلی داشته باشد. بیش از ۶۰ درصد اراضی دارای فسفر کمتر از حد بحرانی و بخشهای جنوبی و غربی استان دچار کمبود پتاسیم و تخریب ساختمان خاک هستند. این مشکلات به ویژه در اراضی شالی، بهرهوری را به شدت کاهش داده است.
اقدامات سازمان جهاد کشاورزی
مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی گلستان در توضیح برنامههای سازمان گفت: مرمت و بازسازی آببندانها، تجهیز و زهکشی اراضی، توسعه سامانههای نوین آبیاری، احیای قنوات و احداث جادههای بین مزارع از جمله برنامههای اصلی است. برای سال ۱۴۰۴ بیش از ۶ هزار و ۸۰۰ میلیارد ریال اعتبار ملی و استانی مصوب شده است تا کشاورزان بتوانند از منابع آب و خاک بهینه بهرهبرداری کنند.
وی افزود: در حوزه حفاظت از خاک، پروژه مطالعات خاکشناسی و نقشههای مدیریت پذیر خاک در سطح ۶ هزار و ۵۰۰ هکتار اجرا شده و در سال ۱۴۰۴ در سه هزار هکتار ادامه خواهد داشت. این پروژهها به کشاورزان کمک میکند تا محدودیتهای خاک را بشناسند، از کودها به صورت بهینه استفاده و بقایای گیاهی را حفظ کنند.
همچنین مقصودلو بر آموزش و ترویج کشاورزی حفاظتی تأکید کرد: برگزاری کارگاههای آموزشی و تهیه بروشورهای ترویجی باعث میشود کشاورزان با روشهای صحیح کشت حفاظتی، حفظ بقایای گیاهی و مصرف متعادل کودهای شیمیایی آشنا شوند و بهرهوری و کیفیت خاک افزایش یابد.
نگاه به آینده و توسعه پایدار
مدیر آب و خاک جهاد کشاورزی گلستان درباره راهکارهای توسعه پایدار گفت: کشاورزی حفاظتی میتواند رطوبت خاک را حفظ کرده، تبخیر را کاهش دهد و دمای خاک را تا چند درجه پایینتر از دمای محیط نگه دارد. این روش علاوه بر افزایش بهرهوری، کمبود آب را جبران میکند و تابآوری کشاورزی استان در برابر تغییرات اقلیمی را بالا میبرد.
وی تأکید کرد: حفاظت از خاک یک وظیفه مدیریتی نیست، بلکه مسئولیت اجتماعی و اخلاقی است. تولید یک سانتیمتر خاک سالم چندین سال زمان میبرد و از دست دادن آن پیامدهای جبرانناپذیری برای امنیت غذایی، سلامت محیط زیست و جامعه دارد.
نقش خاک سالم در سلامت شهرها و امنیت غذایی
مقصودلو درباره اهمیت روز جهانی خاک نیز گفت: خاک حیات پنهان زیر پای ماست و حفاظت از آن برابر با حفاظت از زندگی خودمان است. خاک سالم، شهرهای سالم و امنیت غذایی پایدار را به همراه دارد. هر فرد باید خود را نگهبان خاک بداند و فرهنگ صیانت از خاک را در جامعه نهادینه کند.
با توجه به وضعیت بحرانی فرسایش و شوری خاک، گلستان نیازمند اقدامات فوری و جامع است. اجرای پروژههای مرمت و تجهیز اراضی، توسعه سامانههای نوین آبیاری، مطالعات خاکشناسی و ترویج کشاورزی حفاظتی، بهرهوری کشاورزی، امنیت غذایی و سلامت محیط زیست استان را تضمین خواهد کرد. همانگونه که مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی تأکید کرد، خاک سالم پایه شهرهای سالم و جامعه پایدار است و همه افراد باید در حفاظت و صیانت از آن مسئولیت اجتماعی داشته باشند.
