به گزراش هشمهری آنلاین، انتشار گزارش اخیر مؤسسه واشنگتن درباره ازسرگیری صادرات نفت شمال عراق به آمریکا در حالی صورت میگیرد که سند راهبرد دفاع ملی ۲۰۲۵ آمریکا بهصراحت بر ضرورت «مهار نفوذ رقبای راهبردی در محیطهای پیرامونی آمریکا» و «تقویت اهرمهای اقتصادی برای شکلدهی به جهتگیری دولتهای شکننده یا در حال گذار» تأکید کرده است.
در چارچوب این راهبرد، عراق نهتنها بهعنوان یک بازیگر مهم در معادلات انرژی جهانی، بلکه بهعنوان نقطهای تعیینکننده در موازنه قدرت منطقهای میان آمریکا و ایران دیده میشود. بنابراین اقدام واشنگتن برای مدیریت و تسهیل بازگشت جریان نفت شمال عراق به بازار آمریکا را میتوان بخشی از تلاش گستردهتری دانست که در NDS 2025 ترسیم شده است؛ تلاشی برای تثبیت نفوذ اقتصادی و ژئوپلیتیک آمریکا در بغداد و جلوگیری از حرکت ساختار سیاسی عراق به سمت استقلال راهبردی بیشتر و همگرایی عمیقتر با ایران.
بر اساس گزارش اخیر مؤسسه واشنگتن، انتقال نخستین محموله نفتی اقلیم کردستان عراق به آمریکا پس از بازگشایی خط لوله عراق–ترکیه (ITP) نقطه عطفی در ساختار انرژی و ژئوپلیتیک عراق محسوب میشود.
این تحولات در ظاهر یک روند فنی در حوزه نفت و انرژی به نظر میرسد، اما واقعیت آن است که در بستر سیاسی جدید عراق معنای عمیقتری پیدا میکند: تلاشی سازمانیافته از سوی ایالات متحده برای بازتولید وابستگیهای اقتصادی بغداد و جلوگیری از حرکت ساختار سیاسی عراق به سمت استقلال عملکردی و همگرایی با ایران.
بازگشایی ITP و ورود نفت شمال عراق به آمریکا
به گزارش مؤسسه واشنگتن، دو ماه پس از بازگشایی ITP یک نفتکش حامل حدود یک میلیون بشکه نفت اقلیم کردستان در ۲۴ نوامبر محموله خود را در پایانه «لوئیزیانا» تخلیه کرد. این انتقال بدون «توافق موقت» میان بغداد، اربیل و شرکتهای بینالمللی نفتی ـ که با میانجیگری مستقیم واشنگتن در سپتامبر بهدست آمد ـ امکانپذیر نبود. خط لولهای که بیش از دو سال تعطیل بود، تحت فشار و مدیریت فرایندهای فنی و سیاسی آمریکا بازگشایی شد و اکنون صادرات نفت شمال عراق بار دیگر در جریان است.
طبق گزارشات مرکز اطلاعاتی کپلر و شبکه رهگیری تانکرهای نفتی (TannkerTracker)، نفتکشهای دیگری نیز در راه آمریکا هستند و صادرات نفت ترشِ متوسط شمال عراق، که برای برخی پالایشگاههای آمریکا مناسب است، با تخفیفهای قابل توجه ازسر گرفته شده است. این روند تنها یک بازگشت فنی به بازار نیست؛ بلکه نشانهای از شکلگیری دوباره مسیری است که واشنگتن طی ۱۵ سال گذشته بهطور مستمر در تلاش برای تثبیت آن بوده است: قرار دادن اقتصاد نفتی عراق در مدار ساختارهای وابسته به آمریکا.
نقش دیرینه و بازتعریفشده واشنگتن در انرژی عراق
گزارش مؤسسه واشنگتن یادآوری میکند که آمریکا از سالها پیش نقش مهمی در ساختار انرژی عراق داشته است؛ از تنظیم حقوق نفتی کردها در قانون اساسی ۲۰۰۵ تا میانجیگری در توافقهای مالی بغداد و اربیل، تشویق شرکتهای آمریکایی برای حضور در جنوب، و حمایت از فعالیت شرکتهای آمریکایی در شمال. اکنون نیز واشنگتن به شکلی هدفمند این نقش را در کانون سیاستگذاری خود قرار داده است.
ایالات متحده به روشنی میداند که نفت اصلیترین شریان اقتصادی عراق است و کنترل بر مسیرهای استخراج، صادرات و بازاریابی آن میتواند ساختار تصمیمسازی این کشور را تحت تأثیر قرار دهد. بازگشایی ITP، تنظیم قیمتگذاری، نظارت بر بازاریابی سومو و ساماندهی بدهیهای اقلیم به شرکتهای بینالمللی، همگی ابزارهایی هستند که آمریکا از طریق آنها میکوشد نقش خود را در اقتصاد عراق تثبیت کرده و نوعی «وابستگی ساختاری» ایجاد کند.
واکنش فوری به تحولات سیاسی عراق
پس از انتخاباتدرک اهمیت ژرف این تحولات تنها با توجه به زمینه سیاسی عراق در سالهای اخیر ممکن است. نتایج انتخابات و تحرکات سیاسی پس از آن نشان دادند که جریانهای استقلالطلب، مخالف استمرار نفوذ آمریکا و طرفدار اخراج کامل نیروهای آمریکایی در عراق در حال قدرتگیریاند.
گروههای سیاسی متعددی در بغداد اکنون آشکارا یا تلویحاً از الگوی سیاست خارجی مستقلتر حمایت میکنند و نسبت به همگرایی بیشتر با ایران دیدگاه مثبتتری دارند.
از دید واشنگتن، این روند تهدیدی راهبردی است. خروج تدریجی آمریکا از تصمیمسازیهای عراق میتواند به بازتعریف سیاست انرژی و امنیتی بغداد منجر شود. دقیقاً در همین چارچوب است که گزارش مؤسسه واشنگتن بر «ضرورت حفظ نقش میانجیگرانه آمریکا در انرژی عراق» تأکید میکند. به عبارت دیگر، ورود دوباره نفت شمال عراق به بازار آمریکا تنها یک معامله نیست؛ بلکه واکنشی به تحولات سیاسی داخلی عراق است.
آمریکا در حال بازمهندسی ساختار اقتصادی عراق است تا از طریق وابستگیهای نفتی، بغداد را در مدار خود نگه دارد و مانع شود که دولتهای آینده عراق، حتی اگر تحت تأثیر جریانهای ضداستعماری یا همسو با ایران باشند، بتوانند بهراحتی از همکاری با واشنگتن فاصله بگیرند.
تلاش برای مهار همگرایی انرژی عراق و ایران
گزارش مؤسسه واشنگتن به صراحت اشاره میکند که یکی از اهداف این رویکرد، «کاهش نفوذ ایران در بغداد بهویژه در حوزه انرژی» است. این ارزیابی نشان میدهد که واشنگتن این واقعیت را پذیرفته است که تا زمانیکه عراق برای تأمین برق و گاز خود به ایران وابسته باشد، نمیتوان انتظار داشت ساختار سیاسی بغداد در مسیر مطلوب آمریکا تثبیت شود.
به همین دلیل، همکاری انرژی بغداد–اربیل، بازسازی ظرفیتهای گاز اقلیم و طرحهای انتقال گاز شمال به جنوب عراق، راهبردهایی هستند که از نظر واشنگتن میتوانند جایگزین نقش ایران در تأمین انرژی عراق شوند. حمله اخیر گروههای نزدیک به ایران به تأسیسات بزرگ گاز اقلیم نیز در همین چارچوب مورد اشاره قرار گرفته و بهعنوان نشانهای از رقابت انرژی میان دو محور تحلیل شده است.
پیامدهای ژئوپلیتیک: بازتعریف روابط عراق، ترکیه و آمریکا
گزارش مؤسسه واشنگتن همچنین تأکید دارد که مسیر خط لوله ITP از کرکوک آغاز میشود و این بدان معناست که سومو قادر خواهد بود نفت غیرکردی را نیز از طریق ترکیه صادر کند؛ روندی که اگر تثبیت شود، به تعمیق روابط بغداد و آنکارا منجر میشود.
همزمان، کاهش واردات نفت روسیه توسط ترکیه تحت فشار آمریکا و اتحادیه اروپا، ITP را به گزینهای جذابتر برای آنکارا تبدیل کرده است.
در نتیجه، واشنگتن در حال ایجاد یک سهضلعی جدید انرژی ـ عراق، ترکیه و آمریکا ـ است که میتواند کفه موازنه ژئوپلیتیک را از محور ایران دور کند.
نتیجهگیری: مهندسی وابستگی اقتصادی برای مهار استقلال سیاسی
با کنار هم قرار دادن دادههای گزارش مؤسسه واشنگتن و شرایط سیاسی جدید عراق میتوان به جمعبندی روشنتری رسید: آمریکا در حال گذار از نظارت مستقیم امنیتی به سمت کنترل غیرمستقیم اقتصادی است. هدف این ساختار آن است که نظام سیاسی عراق حتی اگر در آینده تحت رهبری جریانهای استقلالطلب و ضدآمریکایی قرار گیرد، به دلیل وابستگیهای نفتی، مالی و زیرساختی نتواند از چارچوب همکاری با واشنگتن خارج شود یا بدون هزینه سنگین به سمت همگرایی بیشتر با ایران حرکت کند.
بازگشایی خط لوله ITP، ورود نفت اقلیم به بازار آمریکا و تلاش برای تنظیم دوباره ساختار بازار نفت شمال عراق، نه یک روند فنی، بلکه حلقهای از یک راهبرد کلان است: تثبیت حضور آمریکا در اقتصاد عراق برای جلوگیری از تغییر مسیر سیاسی این کشور به سوی استقلال کامل و همگرایی بیشتر با ایران.
