خبرگزاری مهر، گروه استانها- کوروش دیباج: صنعت نشر در اصفهان، شهری با سابقه تاریخی و فرهنگی برجسته، امروز با چالشهای متعددی مواجه است که بقای ناشران محلی و ارتقای ادبیات منطقه را تهدید میکند. این مشکلات فراتر از فعالیتهای فردی ناشران است و به ساختار کلی بازار کتاب در استان مربوط میشود.
ضعف شبکه پخش، کمبود سرمایهگذاری هدفمند، محدودیتهای قانونی و سلیقهای در ممیزی، و نبود برنامهریزی حرفهای، همگی موجب میشوند که آثار با کیفیت و نوآورانه کمتر به مخاطب برسند و ظرفیت فرهنگی شهر به طور کامل شکوفا نشود.
در عین حال، اصفهان با برخورداری از نویسندگان مستعد و تاریخ غنی نشر، ظرفیت بالقوهای برای تبدیل شدن به یک مرکز نشر فعال در سطح ملی را دارد. این ظرفیت نیازمند توجه همزمان به ابعاد فرهنگی و اقتصادی فعالیت نشر است؛ از بررسی بازار و شناخت مخاطب گرفته تا مدیریت شبکههای توزیع و استفاده از ابزارهای مدرن معرفی کتاب. گزارش پیش رو تلاش دارد با تمرکز بر چالشها و موانع پیش روی ناشران و نویسندگان اصفهان، تصویری جامع از وضعیت فعلی نشر در این استان ارائه دهد و راهکارهای بالقوه برای ایجاد ساختاری پایدار، حرفهای و اثرگذار در این حوزه را نشان دهد.
نشر در اصفهان نیازمند برنامهریزی و نگاه حرفهای است
مصطفی حیدری، یکی از ناشران کشورمان در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به شرایط کنونی ناشران مطرح در تهران گفت: ناشران بزرگ تهرانی با تنوع موضوعی گسترده و چاپ کتابهای پرفروش، فضای رقابت را سنگین کردهاند. این پرسش مطرح است که ناشران اصفهان و سایر استانها چگونه میتوانند در چنین فضایی دوام بیاورند.
وی افزود: تجربه دو سال گذشته نشان داده که فعالیت نشر در شهری غیر از پایتخت نیازمند مطالعه، بررسی دقیق و برنامهریزی مستمر است.
به گفته حیدری تنها یکی از چالشهای اصلی در اصفهان، عدم درک صحیح سرمایهگذاران و کتابفروشیها از نقش ناشران نوپا است.
اقتصاد هنر و ضرورت توجه به کیفیت محتوا
این ناشر با تأکید بر اهمیت اقتصاد هنر گفت: صرف فعالیت فرهنگی یا تولید کتاب به تنهایی نمیتواند دوام ناشر را تضمین کند. تجربه ناشران پیشین مانند مرحوم اسداله شکلآبادی نشان میدهد که نادیده گرفتن شبکه توزیع و مسأله اقتصاد نشر، میتواند حتی ناشران موفق را با مشکل مواجه کند
وی یکی از چالشهای اصلی نشر در اصفهان را نگاه صرفاً اقتصادی به کتاب دانست و افزود: من در تلاش کردهام با نویسندگان محلی همکاری کنم و تمرکز را بر کیفیت آثار، موضوعات نو و بکر و حمایت از نویسندگان اصفهانی بگذارم.
حیدری ادامه داد: در نشر ما این مسأله مدنظر بود که رونمایی کتاب نباید تنها یک نمایش تبلیغاتی باشد بلکه باید فرصتی برای ارتقای سطح فرهنگی، معرفی نویسندگان و تشویق مخاطبان به مطالعه فراهم کند. برگزاری مناسب این رویدادها نیازمند هماهنگی با کتابفروشیها، رسانهها و انجمنها و پاتوقهای فرهنگی است.
وی گفت: تجربه نشان داده است که وقتی رونمایی کتاب تنها برای جلب توجه اقتصادی برگزار میشود، آثار فرهنگی ارزشمند کمتر مورد توجه قرار میگیرند و نویسندگان فرصت معرفی کامل آثار خود را از دست میدهند.
ضعف شبکه پخش و ممیزی، بزرگترین چالش نشر در اصفهان
مرضیه گلابگیر اصفهانی، نویسنده و پژوهشگر نیز در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به وضعیت نشر و کتاب در اصفهان، مهمترین موانع پیش روی نویسندگان و ناشران استان را تحلیل و بر ضرورت اصلاح ساختار حرفهای و اقتصادی نشر تأکید کرد.
وی در پاسخ به پرسشی درباره محدودیتهای ناشی از جنسیت در نشر گفت: به نظر من چنین محدودیتی وجود ندارد. در تجربه شخصی خودم هرگز به دلیل زن بودن یا مرد بودن، از همکاری با ناشران محروم نشدهام ضمن اینکه دلایل ناکامی برخی نویسندگان بیشتر به آشناییها، سابقه کار و شناخت بازار مرتبط است تا جنسیت.
این نویسنده و پژوهشگر بر اهمیت نگاه اقتصادی و حرفهای به نشر تأکید کرد و افزود: وقتی ناشر حرفهای باشد و بازار را بشناسد، میتواند تولیدات فرهنگی و ادبی را به درستی عرضه کند. ناشر و نویسنده باید همزمان به بخش فرهنگی و اقتصادی توجه داشته باشند تا کیفیت و استمرار نشر حفظ شود
وی همچنین تجربه خود در همکاری با ناشران اصفهان و تهران را مثبت ارزیابی کرد و گفت: تفاوت قابل توجهی از نظر حرفهای بودن و توجه به آثار نویسندگان وجود ندارد.
چالشهای پخش، نقد و ممیزی آثار در اصفهان
گلابگیر اصفهانی با اشاره به ضعف شبکه پخش کتاب در اصفهان افزود: برخی ناشران آثار خود را چاپ میکنند، اما به دلیل کمبود همکاری با شبکههای پخش در استان، کتابها به مخاطبان نمیرسد.
وی بر نقش اتحادیه ناشران و اتحادیههای پخش تأکید کرد و گفت ایجاد تعامل حرفهای میتواند فرصتهای برابر برای همه نویسندگان فراهم کند.
این پژوهشگر همچنین مشکلات ممیزی را از دیگر موانع نشر دانست و: گفت کتابی را با چند همکار چاپ میکردیم؛ تصاویر همه کتابها مشابه بود، اما در مجوزها تفاوتهای سلیقهای اعمال شد. این نمونه روشن نشان میدهد که ممیزی کاملاً سلیقهای است و قانون مشخصی وجود ندارد
وی به محدودیت برگزاری جلسات رونمایی و معرفی کتاب در اصفهان هم اشاره کرد و گفت: کتابهایی که در شهرهای دیگر بدون مشکل معرفی میشوند، در اصفهان به دلیل مقررات سختگیرانه محلی با مانع مواجه میشوند
لزوم بزرگداشت بزرگان ادبیات و ایجاد بستر حرفهای
گلابگیر اصفهانی به کملطفی نسبت به بزرگان ادبیات اصفهان نیز اشاره کرد و گفت: بارها قصد داشتم بزرگداشتی برای نویسندگان برجسته برگزار کنم اما مجوز داده نشد. بزرگداشت بزرگان نه تنها احترام به آنهاست بلکه باعث توسعه فرهنگ و جذب مخاطب میشود.
وی تأکید کرد: مشکل اصلی نشر در اصفهان نه جنسیت نویسندگان بلکه ضعف شبکه پخش، نقد و ممیزی سلیقهای است. نویسندگان توانمند هستند و تنها نیازمند فرصت برابر و محیط حرفهای برای عرضه آثارشان میباشند
افول نشر در اصفهان
مهدی تمیزی، نویسنده و هنرمند هنرهای تجسمی، در گفتگو با خبرنگار مهر با مرور گذشته پرافتخار نشر اصفهان و تحلیل وضعیت امروز این صنعت، از مجموعه عوامل ساختاری، فرهنگی و رسانهای سخن گفت که به باور او، اصفهان را از جایگاه تاریخی خود دور کرده است.
وی با نگاهی به تاریخ نشر در این شهر اظهار کرد: اصفهان تا نیم قرن پیش در ردیف مهمترین مراکز چاپ و انتشار کتاب قرار داشت و بسیاری از کتابفروشان باسلیقه، نقش ناشر را ایفا میکردند.
به گفته وی، شبکه توزیع کتاب نیز در آن دوره بهطور چشمگیری فعالتر از امروز بود.
این نویسنده اما معتقد است طی چهار تا پنج دهه اخیر، جریان تمرکزگرایانه امکانات فرهنگی و اقتصادی در تهران مسیر نشر اصفهان را به حاشیه رانده است.
وی افزود: دریافت مجوز نشر، دسترسی به سهمیه کاغذ، بهرهمندی از تجهیزات چاپ و حتی فرآیندهای اداری در پایتخت بسیار سادهتر بوده و همین شرایط عملاً ناشران شهرستانها را از مزایای رقابتی محروم کرده است.
تمیزی در ادامه به نگاه صرفاً تجاری برخی ناشران اصفهانی اشاره کرد و گفت: این رویکرد باعث شده حرفه نشر از مسیر فرهنگی خود فاصله بگیرد.
به گفته وی، وقتی ناشر همه چیز را در قالب سود و زیان میبیند، نه نویسنده، نه گرافیست و نه نیروهای تولید کتاب تجربه همکاری حرفهای و فرهنگی را لمس نمیکنند.
تغییر ذائقه نویسندگان و کوچ به تهران
وی که تاکنون بیش از ۱۴ عنوان کتاب منتشر کرده است، بخش دیگری از آسیبها را به مسئله دیدهنشدن آثار در شهرستانها نسبت داد و در ادامه اظهار کرد: کتابهایی که در تهران چاپ کردهام بسیار بیشتر از آثار منتشرشده در اصفهان مورد توجه قرار گرفتهاند. برای بیشتر نویسندگان، دیدهشدن ادامه حیات فرهنگی است و همین باعث میشود انتشار در پایتخت را ترجیح دهند.
وی همچنین نبود سیاستگذاری مشخص میان نهادهای فرهنگی و فقدان همافزایی را از موانع جدی توسعه نشر اصفهان دانست. به باور او، تحول در نشر تنها با مجموعهای از تصمیمات همزمان و حمایتگرانه ممکن است و نسخه فوری برای عبور از وضع موجود وجود ندارد.
این نویسنده ضمن انتقاد از فضای رسانهای حوزه کتاب توضیح داد: تقسیمبندی سرویسهای خبری به «تهران – استانها» در خبرگزاریها باعث نادیدهگرفتن آثار شهرستانی شده است.
وی گفت: اگر کتابی متوسط در تهران چاپ شود در صفحه ملی رسانهها دیده میشود، اما آثار ارزشمند استانها معمولاً در حاشیه اخبار جای میگیرند.
رکود جریان نویسندگی و ضرورت بازگشت به رقابت و تجربهگرایی
این نویسنده یکی از ضعفهای جدی فضای نویسندگی اصفهان را اتکای برخی نویسندگان به شیوههای سنتی و پرهیز از مطالعه و آشنایی با جریانهای نو دانست.
به گفته وی، بسیاری از نویسندگان محلی از تجربهگرایی و آزمودن روشهای جدید پرهیز میکنند و همین مسئله سبب ایستایی تولیدات ادبی در استان شده است.
وی تصریح کرد: عدم تمایل به رقابت با جریانهای تازه، شماری از نویسندگان را در محدودهای کوچک نگه داشته است. وقتی جامعه نویسندگی در برابر نو شدن مقاومت کند، به مرور از صحنه رقابت کنار گذاشته میشود
تمیزی به شرایط رسانههای اصفهان اشاره کرد و گفت: بسیاری از نشریات محلی نه به رقابت با رسانههای ملی میاندیشند و نه برای گسترش دامنه اثر خود تلاش میکنند
. به گفته او، این رسانهها اغلب به چهارگوشه اصفهان رضایت میدهند، درحالیکه ظرفیت حضور ملی و حتی بینالمللی دارند.
حال چه باید کرد؟
با توجه به نظرات حیدری و مرضیه گلابگیر اصفهانی، پژوهشگر و نویسنده اصفهانی، روشن است که چالشهای نشر در این شهر تنها محدود به تولید محتوا نیست؛ ضعف شبکه پخش، ممیزی سلیقهای و محدودیت برگزاری برنامههای فرهنگی از دیگر موانع اصلی هستند. ایجاد ساختار حرفهای و اقتصادی برای نشر، توجه همزمان به بخش فرهنگی و اقتصادی، و تعامل منسجم با اتحادیهها و فعالان بازار کتاب، میتواند مسیر پایداری برای ناشران و نویسندگان اصفهان رقم بزند و تضمینکننده استمرار فرهنگسازی و گسترش ادبیات در این دیار باشد.
