در دنیای پیچیده امروزی، تصمیمگیری یک مهارت ارزشمند محسوب میشود. مدیران و افراد موفق میدانند که تکیه بر حس ششم یا حدسوگمان در دوراهیهای حساس میتواند هزینههای سنگینی به بار آورد. اما چگونه میتوانیم احساسات، تعصبات و سلیقههای شخصی را از فرایند انتخاب حذف کنیم؟ برای این کار تکنیکی به نام ماتریس تصمیمگیری به کمک شما میآید که در این مطلب با آن بیشتر آشنا میشوید.
ماتریس تصمیمگیری (Decision Matrix) یک جدول ارزیابی کمی است که گزینههای مختلف را براساس مجموعهای از معیارهای مشخص رتبهبندی میکند. این ابزار ذهن شما را از آشفتگی نجات میدهد. وقتی با چند گزینه خوب روبهرو هستید که هر کدام مزایا و معایب خاص خود را دارند (مثلاً یکی ارزانتر است اما کیفیت پایینتری دارد و دیگری گرانتر است اما خدمات پس از فروش عالی دارد) مغز دچار فلج تصمیمگیری میشود. ماتریس تصمیمگیری با تبدیل این پارامترهای کیفی به امتیازهای کمی، فرایند تصمیمگیری شما را شفاف میکند.
البته این روش چندین نام دیگر دارد و برای مثال با نامهایی همچون ماتریس Pugh، تحلیل شبکهای (Grid analysis)، فرم ارزیابی معیارها (Criteria rating form)، شبکه تصمیمگیری (Decision grid) و ماتریس انتخاب (Selection matrix) نیز شناخته میشود.
البته این ابزار برای هر تصمیمی مناسب نیست. ماتریس تصمیمگیری زمانی درست کار میکند که با چندین گزینه و چندین معیار روبهرو باشید. برای مثال وقتی میخواهید تجهیزات یا وسیله خاصی بخرید و یا زمانی که بخواهید از میان افراد مختلف یکی را استخدام کنید، ماتریس تصمیمگیری مفید خواهد بود. همچنین وقتی منابع محدود است و باید تصمیم بگیرید کدام پروژه زودتر شروع شود، باید به سراغ این ابزار بروید.
درمقابل اگر تصمیم شما کاملاً احساسی است (مثل انتخاب رنگ لوگو) یا گزینههای خیلی کمی دارید (بله یا خیر) این ابزار کارایی کمتری دارد.
برای آنکه یاد بگیرید چگونه از ماتریس تصمیمگیری استفاده کنید، با یک مثال پیش میرویم. فرض کنید میخواهید یک گوشی جدید بخرید. بین ۴ مدل مختلف (گوشی A تا D) مردد هستید. یکی دوربین عالی دارد اما گران است، دیگری باتری فوقالعادهای دارد اما ظاهرش را دوست ندارید. بیایید با هم در ۶ گام بهترین گزینه را پیدا کنیم.
تمام انتخابهای ممکن را در ستون سمت راست (یا چپ، بسته به زبان جدول) بنویسید. در مثال ما، اینها همان ۴ مدل گوشی هستند.
چه فاکتورهایی برای شما مهم هستند؟ آنها را در ستونهای بالایی بنویسید. برای خرید گوشی، معیارها میتوانند شامل موارد زیر باشند:
این مهمترین مرحله است. همه معیارها برای شما ارزش یکسانی ندارند. شاید شما عاشق عکاسی باشید، پس دوربین برایتان مهمتر از قیمت است. به هر معیار عددی بین ۱ تا ۵ اختصاص دهید:
حالا تکتک گوشیها را بررسی کنید و به آنها بر اساس هر معیار امتیاز دهید (مثلاً از ۱ تا ۵، که ۵ بهترین حالت است).
امتیاز هر خانه را در «وزن معیار» ضرب کنید.
امتیازهای هر گزینه را جمع بزنید. گزینهای که بیشترین مجموع را داشته باشد، انتخاب منطقی شماست.
جدول نهایی تصمیمگیری:
| معیارها (وزن) | دوربین (وزن: ۵) | باتری (وزن: ۴) | قیمت (وزن: ۳) | صفحهنمایش (وزن: ۲) | امتیاز نهایی |
| گوشی A (پرچمدار) | ۵ (۲۵) | ۳ (۱۲) | ۱ (۳) | ۵ (۱۰) | ۵۰ |
| گوشی B (میانرده) | ۳ (۱۵) | ۵ (۲۰) | ۴ (۱۲) | ۳ (۶) | ۵۳ |
| گوشی C (اقتصادی) | ۲ (۱۰) | ۴ (۱۶) | ۵ (۱۵) | ۲ (۴) | ۴۵ |
| گوشی D (گیمینگ) | ۳ (۱۵) | ۴ (۱۶) | ۳ (۹) | ۴ (۸) | ۴۸ |
با اینکه گوشی A بهترین دوربین را داشت، اما گوشی B (میانرده) با کسب ۵۳ امتیاز برنده نهایی است. چرا؟ چون تعادل بسیار خوبی بین باتری عالی، قیمت مناسب و دوربین متوسط ایجاد کرده است که با اولویتهای شما (وزندهیها) سازگارتر است.
هیچ ابزاری کامل نیست. شناخت نقاط قوت و ضعف این روش به شما کمک میکند هوشمندانهتر از آن استفاده کنید.
درکل برای استفاده از ماتریس تصمیمگیری نکات زیر را در نظر بگیرید:
گاهی اوقات مشکل شما انتخاب بین چند گزینه نیست، بلکه شناخت ریشه یک مشکل یا اولویتبندی کلی است. در این موارد، از ابزارهای زیر استفاده کنید:
