ولادیمیر پوتین، رئیسجمهور روسیه، در تاریخ ۴ دسامبر برای دو روز مذاکره در بیست و سومین اجلاس سالانه هند و روسیه وارد دهلینو خواهد شد. او طبیعتا توسط نارندرا مودی، نخستوزیر هند با آغوش باز مورد استقبال قرار خواهد گرفت و به عنوان «بهترین دوست» هند یا چیزی شبیه به آن خطاب شود. اما رخداد؛ اتفاق جدیدی نخواهد بود.
به گزارش تجارت نیوز، مودی وقتی برای اولین بار در سال ۲۰۱۴ نخستوزیر شد، در نشست بریکس خطاب به پوتین گفت که «هر کودکی در هند میداند که روسیه بهترین دوست ماست.» مودی هر زمان که با پوتین ملاقات داشته، با تکیه بر فرمولهای کلامی مختلف برای توصیف این رابطه از اصطلاح «عالی» استفاده کرده و در نشست پیش رو نیز چنین اظهاراتی تکرار میشود.
مودی روسیه را بهترین دوست دهلینو میداند و چنین نگاهی از حمایت مردمی و سیاسی بالایی در هند برخوردار است.
طبق دادههای مرکز تحقیقات پیو که سال ۲۰۲۳ منتشر شد، «هندیها در بین ۲۴ کشور مورد بررسی، نسبت به مسکو نگاه مثبتی دارند و به ولادیمیر پوتین، رئیسجمهور روسیه، علاقهمندند.» گزارش اخیر مرکز تحلیل نیروی دریایی نیز نشان میدهد که از برخی جنبهها، روابط روسیه و هند از زمان حمله روسیه به اوکراین در سال ۲۰۲۲ بهبود یافته است.
حال سوال این است، در شرایط کنونی که بحران اوکراین پیچیدهتر شده، آیا روسیه ۱۰۰ درصد به هند کمک میکند؟ در پاسخ باید گفت، علیرغم روابط پر فراز و نشیب دونالد ترامپ، رئیسجمهور آمریکا، با پوتین، روسیه در بهترین حالت، همچنان یک رقیب استراتژیک برای ایالات متحده قلمداد میشود.
علاوه بر این، رفتار اخیر ترامپ با هند احتمالاً روابط هند و روسیه را تقویت کرده، نه تضعیف.
حمله روسیه به اوکراین و رویارویی مجدد کرملین با نظم جهانی لیبرال نشان میدهد که احترام به روسیه به عنوان «بهترین دوست» چالش مهمی برای همکاری نزدیکتر بین دو دموکراسی بزرگ جهان خواهد بود.
حال اگر قرار است بر این چالش غلبه شود، درک این نکته مهم است که رابطه نزدیک هند و روسیه ریشه در ارزشهای اساسی سیاست خارجی دهلینو دارد؛ ارزشهایی چون استقلال، عدم دخالت و عظمت هند، نه عوامل مکرراً ذکر شده در تاریخ جنگ سرد، فروش اسلحه و نفت.
از همین رو اگر ایالات متحده و هند بخواهند در مسیر همکاری تعامل نزدیکتری داشته باشند، بر هر دو طرف واجب است که این ارزشها و عوامل را از نظر تأثیری که بر روابطشان میگذارند، مورد بررسی قرار دهند.
پس از دو قرن یکهتازی امپراتوری بریتانیا، دغدغه اصلی سیاست خارجی هند مستقل، تأمین و حفظ استقلال بود. این گزاره نه تنها بر آزادی از قدرت استعماری سابق، بلکه بر آزادی از هر قدرت خارجی که ممکن است بر هند تسلط داشته باشد، نیز دلالت دارد.
از آنجایی که ایالات متحده در زمان استقلال هند، کشور پیشرو و متحد اصلی بریتانیا بود، کاملاً طبیعی است که نگرانی اصلی هند، سلطه ایالات متحده باشد. غریزه استقلالطلبی چنان قوی بوده و هست که گاهی اوقات، هند تمایل دارد نه در جهت منافع خود، بلکه برای نشان دادن استقلال خود، مواضع سیاسی اتخاذ کند.
اگرچه هند اکنون ملتی قدرتمند است که سلطه خارجی برایش خطری محسوب نخواهد شد، اما غریزه استقلال از ایالات متحده و نظم جهانی دموکراتیک، که اغلب به عنوان «غرب» از آن یاد میشود، همچنان برجسته است.
طبیعتا چنین اصلی به مسائل استراتژیک یا اقتصادی محدود نمیشود، بلکه موجب خواهد شد تا دهلینو رویکرد انتقادی از سایر کشورها را نیز برنتابد. انتقاد از کیفیت یا عملکرد حکومتداری سایر بازیگران، به طور مشخص برای سیاستگذاران هندی قابل تحمل نیست.
از همین رو انتقادات مربوط به رفتار هند با اقلیتها نیز برای دهلینو آزاردهنده است، همانطور که نظرات در مورد نقاط ضعف اقتصادی این بازیگر میتواند مواضع تند دهلینو را به همراه داشته باشد.
اساس ارزشهای مبتنی بر استقلال مطلق و عدم مداخله، باور به عظمت هند و انگیزه این کشور برای هم صدایی با نظم جهانی است که در قالب اصل «چندقطبی بودن» تبیین میشود؛ نظمی که هند یکی از قطبهای آن است.
سیاست خارجی هند که از تجربه امپریالیسم تغذیه کرده، از هرگونه رویکرد مداخلهجویانه قراری است و از آنچه بیاحترامی به جایگاه قدرت بزرگ خود میداند، خودداری میکند.
اگرچه اعتماد به نفس هند در طول سالها با آشکارتر شدن دستاوردهایش افزایش یافته، اما هنوز این نگرانی وجود دارد که جایگاه والایی در صحنه بینالمللی به این بازیگر داده نشود.
به نظر میرسد برخی از اقدامات هند، مانند برنامه تسلیحات هستهای این کشور، به همان اندازه که ناشی از ملاحظات استراتژیک سختگیرانه است، تلاشی است برای به رخ کشیدن عظمت این کشور.
هر یک از این ارزشها، هند را به سمت رروسیه سوق میدهد.
این رابطه، نمایشی قوی از استقلال از اربابان استعماری پیشین و غرب است. عدم دخالت روسیه با عدم انتقاد از نحوه حکومت هند و امتناع از تحمیل شرایط برای خریدهای تسلیحاتی دهلینو طبیعتا متغیرهایی است که میتوانند این رابطه را تقویت کنند.
جایگاه روسیه برای هند به عنوان «بهترین دوست» با ترجیحات چندقطبی دهلینو هم سو است و حس «عظمت» هند را تقویت میکند.
همزمان نوع کنش با روسیه به عنوان «بهترین دوست»، جایگاه این بازیگر به عنوان «قطبی» در نظم جهانی را ارتقا میدهد.
به نظر میرسد که داشتن روسیه به عنوان «بهترین دوست» به معنای برابری هند با روسیه است و نقش هند را به عنوان «قطب» دیگری در امور جهانی در کنار سایر کشورهای بزرگ تثبیت میکند.
تاریخ روابط روسیه و هند پیچیده است. روسیه در سال ۱۹۶۲، زمانی که چین به هند حمله کرد، در کنار پکن قرار گرفت.
با این حال، این خاطره ملی تا حد زیادی از ذهن هندیها پاک شده، زمانی که روسیه در جنگ ۱۹۷۱ با پاکستان در کنار هند قرار گرفت و به طور مشخص از ایالات متحده به دلیل ارسال ناو هواپیمابر به خلیج بنگال انتقاد کرد نیز این رابطه را تقویت خواهد کرد.
همزمان روسیه هند را به دلیل امتناع از همراهی با دموکراسیهای غربی و تکیهاش بر سیاست «عدم تعهد» مورد تحسین قرار داد.
در این میان واقعیتی که اهمیت روابط هند و غرب را متاثر کرده بر این است که جنگ سرد بیش از 30 سال است که به پایان رسیده و در طول این دوره، منافع استراتژیک و اقتصادی دهلینو به طرز چشمگیری تغییر کرده است.
مهمتر از آن، اتحاد جماهیر شوروی مایل به فروش سلاح به هند است در حالی که غرب چنین تمایلی ندارد. این امر منجر به وابستگی دیرینه ارتش هند به تسلیحات و فناوری دفاعی روسیه شده که اغلب بدون قید و شرط فروخته میشود. با این حال، نهاد دفاعی هند به طور فزایندهای نگران وابستگی بیش از حد به روسیه است.
در این میان نفت ارزان سومین عاملی است که موجب شده تا روسیه دوست نزدیک هند خطاب شود.
با این همه هر اندازه که نفت ارزانتر برای برخی از پالایشگاههای هند مهم باشد، تأثیر کلی آن بر اقتصاد دهلینو اندک است. نفت زیادی در بازارهای بینالمللی موجود است و صرفهجویی در هزینهها با توجه به ساختار گسترده اقتصاد دهلینو امری است محتمل.
با این حال در این مرحله، ظاهرا سیاستها و اقدامات دولت ترامپ ارزشهایی که هند را به سمت روسیه سوق داده را تقویت میکند.
به بیانی دیگر رویکرد سختگیرانه «یا راه من یا بزرگراه» در مورد تعرفهها، تحریمها، ویزا و پاکستان، شکافهای جدی را در روابط واشنگتن و دهلینو ایجاد کرده است.
از همین رو تا زمانی که دولت ترامپ به جای تکیه بر سیاستهای تعامل گرایانه بر رویکردستیزه جویانه تاکید کند، این شکاف وجود خواهد داشت و عمیقتر خواهد شد.
