عصر ایران؛ سمیرا فرخ منش- این روزها اسم F-35 را زیاد می شنویم. چه از زمان حمله اسراییل در تابستان و چه حالا که محتوای سفر ولیعهد عربستان به آمریکا تیتر اخبار شده.
این یادداشت به این پرسش پاسخ می دهد که چرا F-35 تا این حد دارای اهمیت است و توانایی تبدیل شدن به تیتر نخست رسانه ها را دارد؟ آیا امریکا یا دیگر کشورها از تسلیحات دیگری برخوردار نیستند؟ آیا فقط F-35 ها توان پیشبرد اهداف نظامی امریکا را دارند؟
آیا صرفا ویژگی های فنی ساختار این جنگنده مانند قدرت پنهان کاری، رادارگریزی، سرعت و دیگر ویژگی ها، باعث شده تا F-35 ها تبدیل به ابزاری متمایز و جذاب برای کشورها باشند؟
آمریکا به عنوان یکی از قطب های تولید کننده تسلیحات نظامی در جهان، دارای ابزار متنوع و متعددی نظامی است که سالانه تولید شده و به استفاده داخل یا برای فروش به دیگر دولت ها عرضه می شود. پس چرا در خاورمیانه نام F-35 تا این حد مناقشه برانگیز است؟
چرا کشورهایی که به این ابزار دست پیدا می کنند موحب نگرانی های امنیتی در همسایگان خود شده و این جنگنده را نوعی امتیاز تعریف می کنند؟ پاسخ این است که قابلیت های فنی این جنگنده میتواند نظم امنیتی دارنده را تغییر دهد. یعنی F-35 ها توانایی تاثیرگذاری بر معادلات امنیتی محیط پیرامون کشوری را دارند که آن را در اختیار می گیرد.
در واقع F-35 یک "سلاح ژئوپلتیک" است. یعنی وجود آن نه فقط از جنبه نظامی، بلکه بر حوزه آرایش قدرت، موازنه قوا و اتحاد میان کشورها و حتی رفتار سیاسی دولت ها نیز اثرگذار است.
زمانی که کشوری به خرید F-35 روی می آورد یعنی باید نظم امنیتی منطقه مورد نظر را باز تعریف کرد. به زبان ساده تر F-35 ها همزمان با خود قدرت نظامی و پیام سیاسی مهمی را به همراه می آورند. اما چگونه؟
در ابتدا باید دانست F-35 یک ابزار آمریکایی است که تولید، نگهداری، وضعیت نرم افزاری، به روز رسانی آن توسط این کشور انجام می شود.(با مشارکت مالی کشورهای دیگر مانند انگلستان).
بنابراین دولتی که F-35 می خرد درواقع رسما وارد "معماری امنیتی آمریکایی" می شود. چون این ابزار وابسته به رابطه مثبت با آمریکاست، در غیر این صورت اگر کشور گیرنده با امریکا بر سر هر موضوعی دچار اختلاف شود، تمامی موارد مانند آپ دیت F-35، تعمیرات آن یا دریافت قطعات لازم، لغو یا پشتیبانی آن کند می شود.
پس F-35 می تواند یک ابزار وابستگی سیاسی به آمریکا باشد که این گونه بقیه رفتارها هم مدیریت شوند.
ورود F-35 به هر کشوری تاثیر گسترده ای بر همسایگان و منطقه ای که آن کشور قرار گرفته میگذارد. چون قدرت بازدارندگی این ابزار باعث می شود یک نوع برتری اطلاعاتی تسلیحاتی یک طرفه ایجاد شود.
در نتیجه کشورهای رقیب احساس تهدید بیشتر می کنند و به دنبال آن معادلات جدید امنیتی در آن منطقه بروز می کند. در این مرحله چه متحدان چه رقبای کشور مورد نظر، ناگریز به تنظیمات سیاستگذاری های جدید در حوزه امنیتی خواهند شد. در وجود یا عدم وجود F-35 در میدان تسلیحاتی یک کشور دو روی متفاوت یک سکه است.
بر اساس این ویژگی های منحصر به فرد، F-35 بعد از مدتی تبدیل به یک ابزار امتیاز گیری می شود. یعنی آمریکا می تواند به آن به شکل یک "رانت سیاسی" نگاه کند. این نگاه می تواند در جهت امضای توافق نامه ها، فشار بر کشورهای رقیب مانند چین و روسیه یا کنترل رفتار متحدان در اروپا و خاورمیانه به کار آید. در واقع وقتی F-35 را از آمریکا دریافت کنید، بخشی از قواعد بازی را هم پذیرفتید.
حتی درخواست خرید F-35 هم دارای پیام سیاسی روشنی است. این پیام نشان می دهد کشور درخواست دهنده در پی نزدیکی نظامی با آمریکاست، یا میخواهد جهت گیری های استراتژیکی خود را تغییر دهد و بر اساس رویه های جدید در دنیا ظاهر شود یا نگران جو امنیتی منطقه ای است که در آن قرار دارد و از این طریق می خواهد امنیت خود را تضمین کرده و پیام بازدارندگی به رقیب ارسال کند. در واقع اینکه انتخاب کنید تا F-35 داشته باشید، به تنهایی یک بیانیه روشن سیاسی/ امنیتی است.
دولتی که بتواند از آمریکا F-35 خریداری کند این پیام را به رقبای داخلی نیز میدهد که دارای جایگاه بین المللی بالایی است. در رقابت های قدرت داخلی، این پیام میتواند به تثبیت دولت وقت کمک کند. هم محبوبیت دولت را در بین طرفداران آن افزایش میدهد و هم نوعی ابزار فشار علیه جناح رقیب به شمار می رود.
چین و روسیه هر دو از رقبای آمریکا به شمار می روند. آمریکا بیشترین نگرانی اقتصادی/ امنیتی را از چین دارد و این کشور در زمینه پدافندی و تسلیحات به روز نظامی حرف های جدی برای گفتن دارد. در نتیجه کشوری که از آمریکا F-35 خریداری میکند دیگر امکان خرید تسلیحات و سامانه های چینی را از دست می دهد. این محدودیتی است که آمریکا برای خریدار F-35 تعیین می کند و همکاری های عمیق نظامی با آنها را محدود یا غیر ممکن می سازد. ن
مونه آن زمانی بود که اخباری مبنی بر خرید سامانه موشکی اس-400 از روسیه توسط ترکیه شنیده شد. در آن زمان آمریکا به صورت یکجانبه آموزش خلبانان و تحویل قطعات F-35 به ترکیه را لغو کرد و سریعا به خلبانان ترک که تحت آموزش بودند فرصت داد تا آمریکا را ترک کنند. ( مرداد 1398)
در واقع وجود F-35 آمریکایی در یک کشور توانایی بلوک سازی نظامی دارد. یعنی کشوری که F-35 می خرد از یک بلوک سیاسی/نظامی جدا شده و به بلوک دیگر می پیوندد.
F-35 فقط یک هواپیما نیست. یک ابزار است که موجب ورود کشور گیرنده به شبکه اطلاعاتی آمریکا می شود. این شبکه اطلاعاتی باعث میشود کشور دهنده ( آمریکا) امکان دسترسی به بخشی از اطلاعات امنیتی کشور گیرنده را پیدا کند. یعنی این هواپیما یک پیوند سیاسی/امنیتی میان دو کشور برقرار می کند.
با توجه به مواردی که مطرح شد، ایران چه موقعیتی در منطقه ای پیدا می کند که همسایگان آن دارای F-35 خواهند شد؟ ( در صورت عملی شدن خواسته عربستان از سمت آمریکا)
- با توجه به برتری های اطلاعاتی که F-35 برای دولت ها ایجاد می کند، تهران مجبور می شود هزینه های مربوط به پدافندها و جنگ الکترونیک خود را بالا برده و مجهز به ابزار به روزتر و پیشرفته تری شود. چون قدرت بالای F-35 در ارسال اطلاعات به آمریکا یا متحدانش و شبکه ای عمل کردن F-35 موجب می شود توان پنهان سازی های ایران کاهش یافته و سامانه های امنیتی و نظامی کشور در دسترس بیشتری قرار بگیرد.
همچنین وقتی دولت رقیب F-35 دریافت میکند و و وارد شبکه اطلاعاتی/امنیتی با آمریکا می شود، اعتماد به نفس بین المللی بیشتری به دست آورده و قدرت چانه زنی اش افزایش می یابد. در نتیجه در مذاکرات و معاملات جهانی دست بالاتری پیدا خواهند کرد.
در عین حال باید در نظر داشت وقتی در خاورمیانه یک کشور به خرید F-35 اقدام می کند و توان دفاعی و اطلاعاتی خود را بالاتر می برد، موجب تحریک دیگر بازیگران منطقه شده و آنان نیز ترغیب به افزایش توان مندی امنیتی خود می گردند.
همین امر به ترتیب باعث میشود درخواست های ترکیه برای تجهیز تجهیزات نظامی بیشتر شده، یا امارات نیز مطالبات خرید F-35 را ادامه دهد.
در عین حال که قطعا ایران نیز در این مسیر به رشد پهپاد ها و سامانه های موشکی خود خواهد پرداخت. همه اینها در کنار هم از خاورمیانه پر آشوب، یک منطقه امنیتی تر، بی ثبات تر و ملتهب تر خواهد ساخت.
F-35 یک پرنده نظارتی قدرتمند است که می تواند هندسه قدرت در منطقه ما را تغییر دهد. فضای مانور ایران را محدود کند و بر معادلات امنیتی خلیج فارس تاثیر بگذارد. این جنگنده ظاهرا یک ابزار نظامی است. اما در عمل توان جابه جا کردن آرایش قدرت، بهم ریختن اتحادها و توازن منطقه ای را داراست.
بازطراحی نظم منطقه توسط F-35 یکی از راه های نفوذ هرچه بیشتر آمریکاست. اگر ترامپ با وجود همه نگرانی های اطلاعاتی از در اختیار گذاشتن F-35 به سعودی ها، موافقت ضمنی خود را اعلام کرده، بی تردید مزایای این اتفاق را به درستی محاسبه کرده است. برتری موازنه قدرت به نفع بلوک آمریکا و غرب ( ونه شرق و چین و روسیه) از اهداف جدی ترامپ در سیاست خارجی اوست. در عین حال که باید توجه داشت F-35 ها انواع مختلف دارند و بی تردید آنچه به دست سعودی ها می رسد با آن مدل که در اختیار اسراییل است تفاوت خواهد داشت.
اهمیت این جنگنده بیش از سرعت و توان پنهان سازی و فناوری پیشرفته کشف اطلاعات آن، در تاثیرگذاری و تغییر در نقش های سیاسی کشورهاست.
F-35 به تنهایی می تواند یک پلتفرم قدرت به حساب آید. ورود این پلتفرم به یک کشور می تواند یک رویداد سیاسی تعریف شود. رویدادی که پیامدهای طولانی و عمیق بر جا خواهد گذاشت.
...
پی نوشت : بعضی از کشورها دارای F-35 هستند و تعدادی در پروسه دریافت. یعنی سفارش داده اما هنوز تحویل نگرفتهاند. در حال حاضر کشورهای دارای F-35 آمریکا، انگلستان، ایتالیا، استرالیا، نروژ، هلند، بلژیک، اسراییل، کره جنوبی و ژاپن هستند.
