خبرگزاری مهر، گروه استانها- کوروش دیباج: در حالیکه آسمان اصفهان نشانههای آغاز نخستین بارندگیهای پاییزی را بروز میدهد، محوطه فاز دوم کاوشهای کمرزرین در وضعیتی قرار گرفته که مرز میان «نخستین ریزش باران» و «آسیبهای غیرقابلجبران» را بسیار باریک کرده است.
بستر خشتی و اندودهای لایهلایهای که پس از قرنها از دل خاک بیرون آمدهاند، هنوز هیچ نوع پوشش حفاظتی ندارند و اکنون کوچکترین بارش میتواند این معماری آشکارشده را شسته و اطلاعاتی را که پس از سدهها پنهانماندن در اختیار پژوهشگران قرار گرفته، برای همیشه از دسترس خارج کند.
استانداردهای کاوش میگوید فاصله میان کشف یک سازه خشتی تا آغاز حفاظت آن، نباید حتی به اندازه یک نوبت بارش باشد؛ زیرا خروج مصالح تاریخی از خاک، آنها را وارد مرحلهای از ناپایداری میکند و هر قطره رطوبت میتواند روند مرمت آنها را با اختلال جدی روبهرو سازد. با وجود این ضرورت، روند اداری و هماهنگیها اجازه نداده که مهمترین اقدام حفاظتی یعنی نصب سقف موقت اجرا شود.
اهمیت دادههای بهدستآمده نیز وضعیت را حساستر میکند. کمرزرین بخشی مهم از روایت معماری و تحولات زیستی ادوار اسلامی اصفهان را بازگو میکند و حذف هر دیوار خشتی یا اندود چندلایه، برابر است با حذف بخشی از تاریخ ثبتنشده این شهر. در چنین شرایطی، تأخیر در اجرای پوشش موقت نهتنها خطر تخریب را بیشتر میکند، بلکه هزینههای حفاظت بعدی را بهشدت افزایش میدهد.
در ادامه گزارش، ارزیابیهای علی شجاعی اصفهانی، باستانشناس و سرپرست گروه کاوش کمر زرین درباره وضعیت لایههای معماری فاز دوم و ضرورت اجرای فوری پوشش موقت، و همچنین هشدارهای جدی بهنام پدرام، دکترای مرمت و باززندهسازی میراث معماری و عضو هیئت علمی دانشگاه هنر اصفهان درباره پیامد نخستین بارش پاییزی بر دادههای فنی و علمی این کاوش، ابعاد روشنتری از تهدیدهای پیشرو را روشن میکند.
لایههای تاریخی فاز دوم کمرزرین در آستانه تخریب؛ نصبنشدن سقف موقت و هشدارهای کارشناسی
علی شجاعی اصفهانی، سرپرست گروه کاوش کمرزرین، در توضیح وضعیت فعلی محوطه به خبرنگار مهر یادآور شد: در فرآیند استاندارد کاوش، آثار معماری و اشیایی که پس از سالها از زیر خاک بیرون میآیند، باید بیدرنگ توسط تیم مرمت استحکامبخشی شوند.
وی با اشاره به اینکه بقایای تاریخی در دل خاک در نوعی تعادل طبیعی بهسر میبرند، توضیح داد: خروج آنها از لایههای رسوبی باعث میشود تحت تأثیر تابش مستقیم، نوسان دما، وزش باد و خصوصاً بارش، دچار فرسایش سریع شوند.
ماهیت یافتههای فاز دوم کمرزرین و خطر جدی رطوبت
سرپرست گروه کاوش کمر زرین با اشاره به دادههای تازه کشفشده در فاز دوم کمرزرین توضیح داد: دیوارهای خشتی، سازههای آجری و اندودهای چندلایه، بدنه اصلی شواهد معماری این فصل را تشکیل میدهند. به گفته او، نفوذ رطوبت در این مصالح باعث سستی، ریزش و در نهایت تخریب تدریجی آنها میشود.
شجاعی با اشاره به اجرای موفق سقف موقت در فاز اول گفت: بر اساس همان تجربه میتوان پوشش موقت فاز دوم را نیز در زمانی کوتاه نصب کرد.
به گفته او طرح سقف موقت برای قطعه روبهروی مسجد کمرزرین تهیه و به شهرداری تحویل شده و طبق آخرین اطلاعات، مقدمات اجرای آن در حال پیگیری است تا پیش از آغاز بارندگیها، یافتههای فصل دوم از آسیب دور بمانند.
تخمین قدمت و تهدید نخستین بارش
شجاعی اصفهانی احتمال داد که آثار معماری این فصل متعلق به دوره ایلخانی و پس از آن باشد و اعلام کرد: تکمیل اطلاعات نیازمند بررسیهای دقیقتر در ادامه فصلهای کاوش است.
وی افزود: تیم مرمت هنوز وارد مرحله عملیاتی فاز دوم نشده و پس از آمادهسازی طرح مرمت و هماهنگیهای لازم با میراث فرهنگی و شهرداری، پایدارسازی آغاز خواهد شد. طرح نهایی شامل ساخت سقف دائمی و تبدیل محوطه به یک سایتموزه در جوار مسجد جامع است و با اجرای سیستم هدایت آبهای سطحی، از آسیبهای احتمالی جلوگیری میشود.
ابعاد محوطه و مهمترین دستاوردهای فصل نخست فاز دوم کمرزرین
شجاعی اصفهانی در بیان ابعاد محدوده کاوش گفت: مساحت بخش بررسیشده حدود ۱۲۰۰ تا ۱۳۰۰ مترمربع است که تاکنون نزدیک به ۲۰ تا ۲۵ درصد آن کاوش شده است. دادههای بهدستآمده شامل مسکوکات دوره اسلامی، طیف متنوعی از سفالها، بقایای معماری و شواهد فعالیتهای تولیدی است که پس از تکمیل بررسیهای تخصصی منتشر خواهد شد.
هر بارندگی میتواند بخشی از تاریخ اصفهان را حذف کند
بهنام پدرام، دکترای مرمت و باززندهسازی میراث معماری و عضو هیئت علمی دانشگاه هنر اصفهان در گفتگو با خبرنگار مهر با هشدار درباره وضعیت بسیار شکننده لایههای بازشده فاز دوم، تأکید کرد: نصب پوشش حفاظتی باید بدون وقفه انجام شود.
وی گفت: ماهیت خشتی و حساسیت بالای این مجموعه باعث میشود نخستین بارش، حتی اگر کوتاهمدت باشد، قادر به تخریب لایهها و حذف اطلاعات علمی باشد.
آغاز فرسایش از لحظه خروج اثر از خاک
پدرام با اشاره به اینکه آثار خشتی و اندودها از لحظه خروج از خاک وارد چرخه فرسایش میشوند، توضیح داد: تعادل چندصدساله این سازهها با محیط طبیعیشان به محض آشکار شدن بههم میریزد
. او تغییرات دمایی، باد و تبخیر سریع را عوامل پیشفرسایشی معرفی کرد و هشدار داد که بارش حتی خفیف، توانایی نرمکردن و شستوشوی اندودها و خشتها را دارد.
وی عدم وجود پوشش موقت را عامل اصلی نفوذ رطوبت در درزها و لایههای سست معرفی کرد؛ نفوذی که میتواند ساختار لایهنگاری و توالی تاریخی محوطه را مخدوش سازد و دادههای کاوش را از بین ببرد.
این مرمتگر تأکید کرد: تا امروز تنها بهدلیل تأخیر در آغاز بارندگیها آسیبی رخ نداده و این وضعیت تنها یک اقبال موقت بوده است.
استانداردهای مرمت؛ ضرورت حضور همزمان مرمتگر و باستانشناس
وی یادآور شد: در استانداردهای جهانی، حفاظت مقدماتی باید همزمان با آغاز کاوش صورت گیرد و نصب سقف حفاظتی اقدامی ضروری است نه توصیهای.
پدرام هشدار داد: بارندگی در وضعیت فعلی خسارتهایی ایجاد میکند که قابل جبران نخواهد بود و بههمین دلیل حضور متخصص حفاظت در میدان کاوش برای تثبیت مقدماتی ضروری است.
وی توقف بین فصلهای کاوش را نیز تهدیدی جدی دانست و گفت: رهاشدگی محوطه، امکان ورود افراد غیرمرتبط، غارت و حتی ایجاد شرایط ناامن را افزایش میدهد.
او نصب تابلوهای اطلاعرسانی درباره اهمیت محوطه و تشکر از ساکنان محله را راهی ساده برای بهبود وضعیت اجتماعی و کاهش نگرانیها دانست.
لزوم نصب فوری پوشش استاندارد در فاز دوم محوطه کمرزرین
عضو هیئت علمی دانشگاه هنر اصفهان درباره نوع پوشش مناسب توضیح داد: یک سازه فلزی یا پلیمری ساده با شیب مناسب و زهکشی استاندارد میتواند مانع از عمده آسیبها شود. او استفاده از پلاستیک را بهدلیل مقاومت پایین در برابر باد و بارندگی غیرقابلقبول دانست.
وی در پایان درخواست کرد شهرداری و میراث فرهنگی هرچه سریعتر پوشش موقت و بودجه حفاظت اضطراری را تأمین کنند و تأکید کرد: حفاظت از کمرزرین تنها یک مسئولیت تخصصی نیست، بلکه تعهدی فرهنگی در برابر تاریخ اصفهان است.
ثانیههای حساس پیش از نخستین بارش
اکنون فاز دوم کاوشهای کمرزرین در شکنندهترین وضعیت حفاظتی خود قرار دارد. بقایای تاریخی بهویژه یافتههای احتمالی دوره ایلخانی بدون سقف موقت رها شدهاند و هر میزان رطوبت سطحی میتواند بخشی از دادههای باستانشناسی را برای همیشه نابود کند. زمان بسیار اندک است و تنها اقدام فوری برای نصب پوشش حفاظتی میتواند از بروز تخریبی جلوگیری کند که هیچ راه بازگشتی نخواهد داشت.
