همشهری آنلاین - گروه سیاسی: انتشار خبر تکمیل توسعه سامانه لیزری «پرتو آهنین» در روزهای اول و دوم دسامبر، بار دیگر بحث درباره ظرفیت واقعی این فناوری و تاثیر احتمالی آن بر معادلات امنیتی منطقه را برجسته کرد. مقامهای اسرائیلی آن را نقطه عطفی در دفاع هوایی میدانند، اما بررسی فنی و میدانی نشان میدهد این سامانه بیشتر یک لایه مکمل و محدود در برابر تهدیدات سبک است و قابلیت ایجاد تغییرات بنیادین در معادلات نبردهای آینده را ندارد.
عملکرد در شرایط جوی ناپایدار
طبق گزارشهای منتشرشده از سوی وزارت دفاع اسرائیل و شرکت رافائل، «پرتو آهنین» برای رهگیری راکتهای کوتاهبرد، خمپاره و پهپاد طراحی شده است. این سامانه از پرتوی لیزر پرانرژی برای تخریب سازه هدف استفاده میکند و برد آن در محدوده چند کیلومتر طبقهبندی شده است. رسانههای غربی و کارشناسان مستقل نیز تاکید کردهاند که این سامانه برای مقابله با اهداف کوتاهبرد و سبک طراحی شده و در دسته سامانههای «نزدیکبرد» قرار میگیرد، نه پدافند لایههای میانی یا بلندبرد.
بخش قابلتوجهی از پوشش خبری درباره «پرتو آهنین» به هزینه بسیار کم «هر شلیک» نسبت به موشکهای رهگیر اشاره کرده است. این مزیت عددی درست است؛ زیرا سامانههای موشکی مانند «گنبد آهنین» هزینه بسیار بالاتری برای هر رهگیری دارند. اما این مقایسه بدون ذکر محدودیتها کامل نیست. پدافند لیزری، برخلاف سامانههای موشکی، در برابر شرایط جوی ناپایدار از جمله رطوبت بالا، غبار، دود و بارندگی کارآمدی پایینتری دارد. برای میدانی مانند غزه یا شمال فلسطین اشغالی که غبار، دود ناشی از نبرد و رطوبت بخش ثابت محیط است، این محدودیتها کاملا عملیاتی است و نه تئوریک.
از نگاه فنی، لیزر توانایی مقابله با اهداف کمسرعت و دارای سطح مقطع کوچک را دارد، اما در برابر تهدیدات پرسرعت مانند موشکهای بالستیک یا کلاهکهای ورودی از فاز نهایی، کارآمدی ندارد. دلیل آن واضح است: برای تخریب هدف، لیزر باید چند ثانیه مداوم روی نقطه واحد از سازه آن تابانده شود؛ کاری که در برابر اهداف پرشتاب یا دارای پوشش مقاوم حرارتی امکانپذیر نیست. بنابراین برخلاف برخی روایتهای رسانهای، این سامانه نه جایگزین «گنبد آهنین» است و نه نقشی در برابر تهدیدات دوربرد و نیمهسنگین دارد.
تهدید بالستیکها باقی میماند
بههمین دلیل، بسیاری از تحلیلگران نظامی از جمله ارزیابیهای منتشرشده در رسانههای آمریکایی و اروپایی، «پرتو آهنین» را تنها بخشی از یک معماری چندلایه دفاعی میدانند؛ لایهای نهچندان مستقل، بلکه مکمل برای کاهش هزینه دفاع در برابر موجهای پهپادی و راکتی کوتاهبرد. این تحلیلها تاکید میکنند که حتی در صورت استقرار گسترده لیزر، اسرائیل همچنان ناچار است اتکا به موشکهای رهگیر را حفظ کند؛ زیرا تهدیدات اصلی از نوع پهپادهای سنگین، راکتهای میانبرد یا موشکهای نقطهزن هستند.
یکی از نکات مهمی که در رسانههای اسرائیلی کمتر برجسته میشود اما در گزارشهای غربی وجود دارد، این است که اثرگذاری «پرتو آهنین» در میدانهای واقعی بسیار وابسته به شرایط محیطی است. هرگونه دود، آتشسوزی، غبار یا حتی شرایط نوری ناشی از نبرد شهری، میتواند توان لیزر را کاهش دهد. این محدودیت باعث میشود در محیطهایی که دشمن آگاهانه از دودزا، اسپریهای پلیمری یا حتی موجسازی پهپادی استفاده کند، کارایی سامانه با افت محسوس مواجه شود.
در مورد این پرسش که اسرائیل تا چه اندازه روی این سامانه برای نبردهای آتی حساب باز کرده است، بررسی بیانیهها و گزارشها نشان میدهد مقامهای نظامی این فناوری را «ضروری اما محدودهدار» تلقی میکنند. اسرائیل در سالهای اخیر با چالش هزینههای سنگین پدافند هوایی روبهرو شده و از این جهت لیزر میتواند بخشی از فشار مالی را کم کند؛ اما از منظر کارکرد نظامی، این سامانه تهدیدات استراتژیک را پوشش نمیدهد و بیشتر برای «فرسایش تاکتیکهای پهپادی ارزان» طراحی شده است.
در نتیجه، برای نبردهای آینده، اثر اصلی «پرتو آهنین» نه در تغییر موازنه، بلکه در کاهش هزینه دفاعی و افزایش ظرفیت پاسخدهی سریع در برابر تهدیدات کوچک و انبوه خواهد بود. به بیان دقیقتر، اگر نبردهای آتی در سطح تهدیدات کوچک باقی بمانند، سامانه میتواند نقش موثری ایفا کند. اما اگر سطح تهدید به پهپادهای سنگین، راکتهای میانبرد یا موشکهای نقطهزن ارتقا یابد، این لیزر نقشی تعیینکننده نخواهد داشت و اسرائیل ناچار به استفاده گسترده از سامانههای رهگیر متعارف خواهد بود.
از سوی دیگر، تحلیلگران منطقهای به یک نکته توجه دارند: استقرار این سامانه ممکن است باعث تغییر الگوهای حمله از سوی گروههای مقاومت شود. تاکتیکهای جدید میتوانند شامل افزایش برد حملات، استفاده از پهپادهای پوششدار، بهرهگیری از شرایط جوی نامناسب یا حتی طراحی پهپادهای ارزان با پوششهای مقاوم در برابر حرارت باشند. بهعبارت دیگر، هرچند لیزرها توان دفاعی اسرائیل را تقویت میکنند، اما بهصورت اتوماتیک توازن را تغییر نمیدهند؛ زیرا طرف مقابل نیز میتواند واکنشهای تکنیکی و تاکتیکی نشان دهد.
در جمعبندی، «پرتو آهنین» یک پیشرفت قابلتوجه در حوزه تکنولوژی لیزر و یک ابزار اقتصادی برای کاهش هزینه دفاعی اسرائیل است، اما نه «دستاورد راهبردی تعیینکننده» و نه «برهمزننده موازنه» تلقی نمیشود. سقف عملکرد این سامانه محدود به تهدیدات نزدیکبرد است و نقاط ضعف جدی آن در برابر شرایط محیطی، اهداف پرسرعت و پوششهای مقاوم حرارتی پابرجاست. بنابراین تصویرسازیهای رسانهای درباره «دگرگونی پدافند» با واقعیتهای فنی و میدانی سازگار نیست.
