سیدحسن مدرس سیاستمدار و روحانی شیعه ایرانی بود که در شب ۱۰ آذر ۱۳۱۶ توسط عوامل رضاشاه کشته شد و طبق مصوبه شورای فرهنگ عمومی ۱۰ آذرماه در تقویم جمهوری اسلامی ایران، به نام روز مجلس خوانده میشود.
مجلس شورای اسلامی در تاریخ ۲۳ تیر سال ۱۳۷۲ با تصویب ماده واحدهای، روز ۱۰ آذر ماه، سالروز شهادت مجتهد مجاهد و سیاستمدار متعهد آیت الله سید حسن مدرس را به عنوان روز مجلس نامگذاری کرد.
آیت الله سید حسن مدرس از علمای اصفهان در دوران مشروطه بود که به حمایت از مشروطهخواهان پرداخت. وی در دوره دوم مجلس، از طرف فقها بهعنوان یکی از مجتهدانی تعیین شد که طبق قانون اساسی مشروطه میبایست بر هماهنگی مصوبات مجلس با شرع اسلام نظارت داشته باشند.
مدرس از دوره سوم تا دوره ششم نیز برای چهار دوره نماینده مردم تهران در مجلس شورای ملی بود. در دوره جنگ جهانی اول، کمیته دفاع ملی را تشکیل داد و به قم مهاجرت کرد.
سید حسن مدرس با اقدامات رضاخان مخالفت میکرد. رضاخان وی را تبعید کرد و به شهادت رساند. در ایران دهم آذر، به مناسبت شهادت وی، به نام «روز مجلس» نامگذاری شده است.
مجلس به مجموعهای از افراد گفته میشود که در هر کشور برای وضع قوانین و نظارت بر اجرای آنها معمولاً با رأی آزاد و مستقیم مردم انتخاب میشوند. در ایران به پارلمان مجلس گفته میشود. در کشورهایی که تفکیک قوا صورت پذیرفته است، پارلمان قوه قانونگذاری را تشکیل میدهد.
پارلمان در بیشتر کشورها از دو مجلس تشکیل میشود. یکی مجلسی که اعضای آن مستقیماً توسط مردم انتخاب میشوند مانند مجلس شورای اسلامی ایران، مجلس عوام انگلستان، مجمع ملی فرانسه و مجلس نمایندگان ایالات متحده آمریکا و دیگری مجلسی که اعضای آن با شرایط محدودتری و نه ضرورتاً رأی مردم انتخاب میشوند.
مجلس شورای اسلامی نهاد قانونگذاری جمهوری اسلامی ایران است که اعضای آن بر اساس اصل شصت و دو قانون اساسی با رأی مستقیم مردم انتخاب میشوند؛ پس از انقلاب، مجلس شورای ملی به مجلس شورای اسلامی تغییر نام داد. اولین انتخابات مجلس در بیست و چهارم اسفندماه ۱۳۵۸ برگزار شد و اولین دوره مجلس شورای اسلامی در ۷ خرداد سال ۱۳۵۹ با پیام رهبر کبیر انقلاب اسلامی حضرت آیت الله خمینی (ره) شروع به کار کرد.
بر اساس قوانین جمهوری اسلامی ایران مجلس شورای اسلامی محلی برای تدوین نظام ارزشی مورد قبول جمهوری اسلامی ایران و تهیه و تصویب قوانین اسلامی برای کلیه نیازهای جامعه در زمینههای مختلف اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، تبلیغی، نظامی، اخلاقی و قضائی است.
مصوبات مجلس شورای اسلامی اگر مورد تأیید شورای نگهبان قرار گیرند، برای اجرا به قوه مجریه ایران و قوه قضائیه ابلاغ میشود. در برخی مسائل بسیار مهم اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ممکن است اعمال قوه مقننه از راه همهپرسی و مراجعه مستقیم به آرا مردم صورت گیرد که در خواست این مراجعه به آرا عمومی نیز باید به تصویب دو سوم مجموع نمایندگان مجلس برسد. مجلس ایران از سایر قوا مستقل است و بهطور قانونی نباید هیچ اثرگذاری از بیرون بر تصمیمات مجلس وجود داشته باشد.
با توجه به نقش مؤثر و مهم مجلس در نظام کشور، وظایف عمده مجلس در دو بخش(قانونگذاری و نظارت) خلاصه میشود.
هرودت (تاریخ نگار یونانی) مدعی است پس از کوروش، ایرانیان برای مشخص شدن ادامه وضعیت حکومت در کشورشان مجلس کوچکی تشکیل دادند که داریوش موفق شد آن مجلس را متقاعد سازد که از نظامهای دموکراتیک دوری کرده و نظام شاهنشاهی را ادامه دهد. آنچه مشخص است اینکه اولین مجلس شناخته شده در تاریخ ایران زمین به زمان اشکانیان باز میگردد. در این دوران مجلس مهستان از میان بزرگان و اشراف ایرانی تشکیل میشده است.
در زمان ناصرالدین شاه وی در چند مورد مجوز تشکیل مجالسی را صادر کرد که بیشتر جنبه تشریفاتی داشت. پس از آن و در سال ۱۳۰۱ قمری، جمعی از تجار و بازرگانان توانستند اجازه تأسیس مجلس وکلای تجار ایران را از ناصرالدین شاه بگیرند، اما تشکیل اولین مجلس ملی کشور به انقلاب مشروطه باز میگردد که فرمان تشکیل آن در روز ۱۶ مرداد سال ۱۲۸۵ توسط مظفرالدین شاه به امضا رسید. نظامنامه مجلس شورای ملی نیز در روز ۱۷ شهریور ۱۲۸۵ به امضای مظفرالدین شاه رسید.
مدرس با پایان سال دوم مجلس و شروع انتخابات دورة سوم به اصرار مردم تهران در انتخابات شرکت کرد و به عنوان نماینده آن شهر برگزیده شد. در این دوره که همزمان است با بروز جنگ جهانی اول و اشغال ایران، به پیشنهاد وی طرح دولت در سایه، برای پیشگیری از هرج و مرج احتمالی در صورت اشغال ایران و سقوط حکومت ایجاد شد که مدرس در آن سمت وزارت عدلیه را برعهده داشت. این طرح با مخالفت و مزاحمتهای بسیاری در داخل و خارج کشور روبرو شد به طوری که ناچار در قالب کمیتة دفاع ملی و با ریاست مدرس در قم ادامه یافت؛ لیکن این مبارزات در کرمانشاه به سرانجامی نرسید و در پی آن عدهای از مبارزان از جمله آیت الله مدرس به عثمانی رفتند تا اینکه در سال 1296ش. و با پایان جنگ به کشور بازگشت. ورود وی مصادف با طرح قرارداد1919 از سوی دولت وثوقالسلطنه بود که با مخالفت شدید مدرس و ملت ایران روبرو شد و تغییرات مکرر کابینه نیز نتوانست آن را به امضاء و پذیرش برساند. از طرفی، کودتای سیدضیاء و رضاخان صحنة مبارزاتی دیگری پیش روی مدرس قرار داد.
مجلس چهارم در سال 1300ش. کار خود را شروع کرد، مدرس در این مجلس نیز به عنوان منتخب تهران و نایب دوم رئیس مجلس حضور داشت. وی یکی از سرسختترین مخالفان افکار رضاخان در این دوره بود، هر چند در پایان این دوره رضاخان از سوی احمدشاه به عنوان نخستوزیر انتخاب شد.
در مجلس پنجم که در بهمن 1302 شروع بهکار کرد با وجود تلاش رضاخان، مدرس به عنوان نمایندة مردم تهران و رهبر اقلیت به مجلس راه یافت و در برابر جمهوریخواهی رضاخان به شدت مقاومت نمود. مدرس در آن مجلس، درخواست استیضاح رضاخان را نمود که با واکنش شدید رضاخان و تهدید به قتل مدرس و مخالفان استیضاح نافرجام ماند. در پایان مجلس پنجم، حکومت به صورت رسمی به رضاخان انتقال یافت(آبان 1304) و تلاش نمود از ورود مدرس به مجلس ششم جلوگیری کند، اما مدرس از سوی مردم تهران به نمایندگی انتخاب شد، ولی حکومت با اعمال محدودیت و حتی اقدام به ترور وی در تاریخ هفتم آبان 1305سعی نمود او را از عرصه سیاسی کنار بگذارد.
درانتخابات مجلس هفتم با حذف رایهای مدرس از ورودش به مجلس جلوگیری کردند و همین عدم انتخاب، مصونیت سیاسی وی را حذف و مقدمات تبعید و شهادت ایشان را فراهم نمود. مدرس در روز دوشنبه شانزدهم مهر 1307 دستگیر و به خواف تبعید شد و پس از مدت 9 سال به کاشمر انتقال پیدا کرد. سرانجام، در تاریخ 10 آذر 1316 مسموم و به شهادت رسید و در شهر کاشمر به خاک سپرده شد.
در فرمان مشروطیت از مجلس ایران هم به عنوان مجلس مقدس شورای ملی و هم مجلس شورای اسلامی نام برده شدهاست. در قانون اساسی مشروطه و قانون اساسی جمهوری اسلامی پیش از بازنگری نام این نهاد مجلس شورای ملی بوده است. هر چند که در ۳۱ تیر ۱۳۵۹ نمایندگان مجلس این نهاد را «مجلس شورای اسلامی» نامگذاری کردند.
نمایندگان مجلس شورای اسلامی هر چهار سال یک بار و از طریق انتخابات تعیین میشوند. نامزدهای شرکت در انتخابات مجلس شورای اسلامی باید مورد تأیید نهادهای مربوط قرار گیرند. این نهادها به دو گروه تقسیم میشوند. اول هیئتهای اجرایی که وابسته به دولت و وزارت کشور هستند و دوم شورای نگهبان.
حضرت امام خمینی (ره) در مورد اهمیت و وظایف مجلس میفرمایند: مجلس شورای اسلامی، مجلس مشورت است. مجلسی که باید متفکرین مسائلی را که مایحتاج ملت و کشور است در میان بگذارند، با هم مشورت و مباحثه کنند. شما آقایان وکیل مردم هستید و باید آنچه دلخواه ملت هست و آنچه دلخواه اسلام است آنجا مطرح بشود و همه چیزش اسلامی باشد. بر فرض من با شما خدای نخواسته یک حساب خوردهای دارم نباید در مجلس به این حسابها رسیدگی شود، بلکه مجلس مرکز همه قدرتها و قانونها است و این مجلس است که همه را هدایت میکند و باید هدایت کند. پس شأن مجلس باید حفظ شود.
