همشهری آنلاین - سیدسروش طباطبایی‌پور: حتی پرندگان می‌توانند آدم‌های شلوغ و در حال دویدن هر شهر را هم سر به هوا کنند و مجبور به ایستادن؛ آن هم مکثی همراه با لذت! اصلا شاخه‌ای در حوزه گردشگری وجود دارد که نامش پرنده‌نگری است؛ شاخه‌ای رسمی و شناخته‌شده در حوزه اکوتوریسم و طبیعت‌گردی که بر مشاهده پرندگان آزاد در زیستگاه طبیعی یا دست‌ساز تمرکز دارد. برای پرنده‌نگری به تجهیزات پیچیده‌ای هم نیاز نیست؛ تنها ۲ چشم تیز و یک قلب عاشق کار یک پرنده‌نگر را راه می‌اندازد.
بیشتر بخوانید:
تماشای فرازمینی‌ها در ایران!
اما مکان‌های پرنده‌نگری در تهران، کجاست؟ در اینجا به برخی مکان‌های خاص برای پرندگان خاص نگاهی می‌اندازیم که شما هم می‌توانید به راحتی آنجا بروید و علاوه بر تماشا و عکاسی، برای لحظاتی هم در عالم خیال همراه با این موجودات آسمانی پرواز کنید.
- سایت پرنده‌نگری پارک‌شهر
سایت پرنده‌نگری پارک شهر تهران نخستین فضای رسمی در محیط شهری پایتخت است که با هدف آموزش شهروندان، آگاهی‌بخشی و توسعه اکوتوریسم شهری در بهار ۱۳۹۴ توسط اداره محیط‌زیست شهرداری تهران راه‌اندازی شد. این سایت در قلب شهر، در پارک شهر تهران واقع در خیابان فیاض‌بخش قرار دارد و در آن بیش از ۴۰ گونه پرنده بومی و مهاجر در طول سال قابل مشاهده‌اند؛ ازجمله چرخ‌ریسک، سینه‌سرخ، دارکوب، قمری، گنجشک و انواع کلاغ. وجود دریاچه مصنوعی، درختان متنوع و فضای آرام، زیستگاهی مناسب برای پرندگان فراهم کرده و امکان مشاهده آنها با دوربین دوچشمی یا حتی با چشم غیرمسلح را فراهم می‌سازد.
سایت پرنده‌نگری پارک شهر دارای تابلوهای آموزشی، راهنمای گونه‌ها و فضای مناسب برای آموزش گروهی است. این مکان نه‌تنها برای علاقه‌مندان به پرنده‌نگری، بلکه برای دانش‌آموزان، دانشجویان و خانواده‌ها نیز محیطی آموزنده و جذاب به‌شمار می‌آید. یکی از منحصربه‌فردترین پرنده‌ها در این فضا، «سنگ چشم پیشانی سفید» است.
پارک شهر
نوع پرنده: سنگ چشم پیشانی سفید
- باغ پرندگان تهران
باغ پرندگان تهران در شمال‌شرق پایتخت با ۲۰هکتار وسعت در جنگل‌های لویزان واقع شده و ساخت آن از سال ۱۳۸۹ آغاز شد. این مجموعه در سال ۱۳۹۲ به‌طور رسمی افتتاح شد و تا سال ۱۴۰۴ به یکی از بزرگ‌ترین مراکز نگهداری و نمایش پرندگان در ایران تبدیل شده است. این مجموعه شامل ۲ گونه پرنده «دشت‌چر»؛ یعنی پرندگان غسرثلبل پرواز یا در قفس و پرندگان «آب‌چر»؛ یعنی پرندگان قابل پرواز در فضای توری‌شده است. این مجموعه با هدف آموزش، حفاظت، تکثیر و نمایش گونه‌های بومی و غیربومی پرندگان راه‌اندازی شده و محیطی آموزشی و تفریحی برای خانواده‌ها فراهم کرده است. با وجود تنوع بالا، برخی گونه‌ها به دلایل زیست‌محیطی، اخلاقی یا قانونی در این باغ نگهداری نمی‌شوند؛ مثل پرندگان شکاری مثل عقاب طلایی، گونه‌های شب‌زی مانند جغد یا پرندگان مهاجر. یکی از منحصربه‌فردترین پرنده‌های این باغ، درنای کاکل‌قرمز، بومی شرق آسیاست که معمولاً در تالاب‌های ژاپن، چین و کره یافت می‌شود وحضور آن در یک مجموعه شهری مانند باغ پرندگان تهران، بسیار استثنایی است.
باغ پرندگان تهران
نوع پرنده: درنای کاکل‌قرمز
- باغ ایرانی در محله ده ونک
در میان هیاهوی خودروها و بزرگراه‌های تهران، باغ ایرانی در محله ده ونک، یکی از بوستان‌های باشکوه است که آرامش را به اهالی این منطقه هدیه می‌کند؛ به‌خصوص در اوایل بهار با گل‌های لاله‌اش! جایی که در گذشته املاک خاندان مستوفی‌الممالک، از رجال دوره قاجار بود و با حفظ ساختار سنتی و بازسازی اصولی، مکانی دلچسب را برای تهرانی‌ها فراهم کرده است. علاوه بر آب‌نماها، درختان سرو و چنار سر به فلک‌کشیده این باغ هم دیدنی است؛ اما یکی از خاص‌ترین درختان این باغ، درختان بلندبالای خرمالو است، درختی که بیش از یک قرن مهمان تهران بوده و حال و هوای قدیمی تهران را در این بوستان به ما یادآوری می‌کند. شاید همین درختان انبوه هم باعث شده که این باغ، به یکی از مقاصد پرنده‌نگری در تهران تبدیل شود. به‌خصوص اگر صبح زود یا عصرگاهان به این باغ رؤیایی سری بزنید، حتما صدای ضربه‌زدن نوک دارکوب‌ها به تنه درختان و جیغ طوطی‌ها را در این باغ خواهید شنید. شاید شاخص‌ترین پرنده‌ای که در باغ ایرانی ده‌ونک تهران مشاهده می‌شود، «شاه‌طوطی» یا «طوطی اسکندر» است؛ گونه‌ای نیمه‌مهاجر با ظاهری چشم‌نواز که حضورش در فضای شهری تهران بسیار جالب توجه است.
باغ ایرانی در محله ده ونک
نوع پرنده: شاه‌طوطی یا طوطی اسکندر
- بوستان‌های تهران
اگر به حوزه پرنده‌نگری علاقه‌مند باشید، حتما همه بوستان‌های تهران می‌تواند مقصد پرنده‌نگری شما باشد. مثلا در بوستان آب و آتش در بزرگراه حقانی، به‌دلیل تنوع پوشش گیاهی می‌توانید پرندگان شهری یا مهاجر را به وضوح ببینید. در بوستان قیطریه هم قمری خانگی، سار و بلبل خودنمایی می‌کنند. در بوستان‌هایی مثل لاله در بلوار کشاورز هم انواع کلاغ و سینه سرخ و در بوستان ساعی بالاتر از خیابان شهید بهشتی هم قو، غاز و مرغ عشق منتظر شما هستند. در بوستان‌های وسیعی مثل پارک پلیس در شمال شرق تهران هم می‌توان دوجنبانک ابلق، مینا، بلبل‌خرما و سسک چیف‌چاف را مشاهده کرد. دارکوب سوری را که یکی از نمونه‌های کمیاب پرندگان است، می‌توان در بوستان ملت دید.
بوستان لاله
نوع پرنده: سسک چیف‌چاف
- پارک‌های جنگلی تهران
پارک‌های جنگلی تهران از مهم‌ترین فضاهای سبز پایتخت به‌شمار می‌آیند که نقش حیاتی در بهبود کیفیت هوا، کاهش آلودگی صوتی و فراهم‌کردن فضایی برای تفریح و آرامش شهروندان دارند. این پارک‌ها اغلب در حاشیه شهر و در مناطق کوهپایه‌ای یا کم تراکم قرار دارند و با پوشش گیاهی متنوع، زیستگاه مناسبی برای پرندگان و گونه‌های گیاهی بومی فراهم می‌کنند. از شاخص‌ترین پارک‌های جنگلی تهران می‌توان به پارک جنگلی لویزان و یاس فاطمی در شمال‌شرق، پارک جنگلی چیتگر در غرب، پارک جنگلی سرخه‌حصار در شرق و پارک جنگلی طالقانی در مرکز شهر اشاره کرد. این فضاها علاوه بر مسیرهای مناسب پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری و زمین‌های بازی، فضایی مناسب برای حضور انواع پرندگان و علاقه‌مندان به پرنده‌نگری فراهم می‌کند. به‌طور مثال در پارک جنگلی لویزان می‌توانید چرخ‌ریسک بزرگ و سهره سبز و سهره جنگلی را ببینید. دلیجه و سنقر خاکستری نیز در پارک جنگلی سرخه حصار دیده می‌شوند. حواصیل خاکستری و چنگر هم در بوستان جنگلی چیتگر فراوانند.
بوستان نهج‌البلاغه
نوع پرنده: چرخ‌ریسک
- دریاچه‌ها و تالاب‌ها
دریاچه‌ها و تالاب‌های شهر تهران نقش مهمی در بهبود کیفیت زیست‌محیطی، جذب گردشگر و فراهم‌کردن زیستگاه‌های طبیعی برای پرندگان دارند. در میان آنها، دریاچه شهدای خلیج‌فارس (چیتگر) بزرگ‌ترین دریاچه مصنوعی تهران است که با مساحت حدود ۱۳۰ هکتار، در غرب شهر واقع شده و فضایی مناسب برای تفریح، ورزش‌های آبی و پرنده‌نگری فراهم کرده است. از دیگر دریاچه‌های شهری می‌توان به دریاچه پارک نهج‌البلاغه نیز اشاره کرد که معمولاً میزبان پرندگان شهری مانند چنگر، قمری، اردک و چرخ‌ریسک است. در حاشیه تهران نیز تالاب‌های نیمه‌طبیعی مانند تالاب عشق‌آباد و تالاب قنبرآباد در جنوب شرقی تهران و تالاب صالحیه در حاشیه غرب تهران قرار دارند که در فصل‌های مهاجرت، میزبان ده‌ها گونه پرنده آبزی و کنارآبزی هستند. عقاب تالابی، بوتیمار، زردپره، آبچلیک، سلیم و... از گونه‌های پرندگان ساکن یا مهاجر این تالاب‌ها هستند.
تالاب صالحیه
نوع پرنده: بوتیمار
