به گزارش خبرنگار مهر، برای دهه‌ها، شعله‌های سرخ‌رنگ مشعل‌ها بر فراز میدان‌های نفتی جنوب، نماد صنعت نفت ایران بودند؛ نمادی آشنا اما ناخوشایند که هم اتلاف انرژی را نشان می‌داد و هم منبعی پایدار از آلودگی هوا به‌حساب می‌آمد. اما امروز این نماد قدیمی در آستانه تغییر قرار گرفته است. مجموعه برنامه‌های جمع‌آوری گازهای همراه، بهسوزی مشعل‌های قدیمی، و ورود فناوری‌های جدید باعث شده روند خاموشی فلرها در جنوب کشور به شکلی کم‌سابقه شتاب بگیرد.
اگرچه آلودگی هوای خوزستان به عوامل متعددی وابسته است، اما سهم فلرها به‌قدری محسوس بوده که خاموشی آنها می‌تواند یکی از نقاط عطف مدیریت محیط‌زیست این استان باشد.
فلرزدایی؛ از سیاست کاغذی تا برنامه اجرایی
جمع‌آوری گازهای همراه سال‌ها در اسناد توسعه کشور ثبت شده بود، اما تنها بخش‌هایی از آن به اجرا می‌رسید. نقطه چرخش زمانی اتفاق افتاد که دولت سیزدهم و چهاردهم، مجموعه‌ای از قراردادهای تازه برای جمع‌آوری گازهای مشعل امضا کردند و وزارت نفت مسیر فلرزدایی را به یکی از «سه محور اصلی برنامه هفتم» تبدیل کرد؛ دو محور دیگر افزایش تولید نفت و گاز است.
این‌بار دولت از همان ابتدای کار زمان‌بندی گذاشته است: خاموشی بخش قابل‌توجهی از فلرها تا پایان دولت چهاردهم. این وعده حالا با پروژه‌های میدانی پشتیبانی می‌شود؛ پروژه‌هایی که در اهواز، گچساران، کارون، مسجدسلیمان، مارون و دارخوین در حال اجرا یا تکمیل هستند.
شتاب جمع‌آوری گاز در خوزستان
بر اساس داده‌های رسمی، در ۱۸ ماه گذشته حدود ۳۰ تا ۳۵ مشعل در مناطق نفت‌خیز جنوب خاموش شده است؛ بخشی از آنها در واحدهای اهواز ۱، ۳ و ۴ که از مهم‌ترین فلرهای باقیمانده بودند. به گفته مدیران وزارت نفت، این روند بر اثر اجرای طرح‌های جدید NGL، اصلاح خطوط مشعل، و نصب مشعل‌های کم‌صدا و کم‌دود سرعت گرفته است.
یکی از پروژه‌های شاخص، تکمیل واحدهای جانبی NGL جدید در خوزستان است که می‌تواند ده‌ها میلیون فوت‌مکعب گاز را از سوختن نجات دهد. بخش دیگری از پیشرفت مربوط به پروژه‌های بهسوزی است؛ اقدامی که باعث می‌شود شعله‌های باقیمانده با راندمان بالا بسوزند و دوده، ذرات معلق و ترکیبات آلی فرّار به شدت کاهش یابد.
قراردادهای تازه؛ ۵۲۰ میلیون فوت‌مکعب گاز در مسیر بازیابی
به موازات پروژه‌های اجرایی، وزارت نفت طی ماه‌های اخیر مجموعه‌ای از قراردادهای جدید با شرکت‌های داخلی امضا کرده است. این قراردادها که عمدتاً با مدل BOT و مشارکت سرمایه‌گذاران خصوصی بسته شده، ظرفیت جمع‌آوری بیش از ۵۲۰ میلیون فوت‌مکعب گاز مشعل را دارد؛ رقمی که اگر کامل محقق شود، حجم فلرهای کشور را به شکل بی‌سابقه‌ای کاهش می‌دهد.
بخش مهمی از این قراردادها مخصوص خوزستان است؛ استانی که بیشترین تعداد فلر کشور را در خود جای داده و روزانه صدها میلیون فوت‌مکعب گاز ترش، شیرین و سنگین در آن می‌سوزد. دولت برآورد کرده که با اجرای این طرح‌ها، تا پایان ۱۴۰۶ حدود ۸۵ تا ۹۰ درصد فلرهای خوزستان تحت کنترل یا خاموش خواهند شد.
صرفه اقتصادی؛ از اتلاف انرژی تا تأمین خوراک پتروشیمی
خاموشی فلرها تنها یک پروژه زیست‌محیطی نیست؛ پشت آن یک منطق اقتصادی قدرتمند قرار دارد.
گازهایی که اکنون می‌سوزند، پس از جمع‌آوری می‌توانند به شبکه سراسری تزریق شوند، به‌عنوان خوراک پتروشیمی به‌کار روند یا در واحدهای میعانات گازی فرآورش شوند. تخمین‌ها نشان می‌دهد خاموشی کامل فلرها در مناطق نفت‌خیز جنوب می‌تواند سالانه چند میلیارد دلار ارزش افزوده ایجاد کند؛ آن‌هم با استفاده از گازی که پیش‌تر بدون هیچ منفعتی سوخته می‌شد.
علاوه بر آن، کاهش انتشار روزانه ده‌ها هزار تن گاز گلخانه‌ای اثر غیرمستقیم اما مهم اقتصادی دارد: کاهش هزینه‌های سلامت، بهبود شرایط کاری در میدان‌ها، و کاهش فشار اجتماعی و زیست‌محیطی.
چرا آلودگی خوزستان تنها با خاموشی فلرها حل نمی‌شود؟
با وجود هدف‌گذاری گسترده برای خاموشی فلرها، کارشناسان تأکید دارند که آلودگی هوای خوزستان ترکیبی از عوامل نفتی و غیرنفتی است:
– آتش‌زدن بقایای کشاورزی،
– افزایش خودروهای شخصی و فرسودگی ناوگان،
– کاهش کیفیت سوخت توزیعی،
– گردوغبار ناشی از خشکیدگی تالاب‌ها،
– و آتش‌سوزی‌های فرامرزی در هورالعظیم.
این یعنی خاموشی فلرها یک «پیش‌شرط» برای بهبود کیفیت هواست، نه «تنها راه‌حل». اما با این‌حال، خاموشی فلرها از معدود اقداماتی است که اثر مستقیم و قابل‌اندازه‌گیری بر کاهش آلاینده‌ها دارد.
فناوری‌های جدید؛ از مینی‌ان‌جی‌ال تا واحدهای بازگازگیری
در کنار اقدامات سازه‌ای، وزارت نفت سراغ فناوری‌های تازه هم رفته است. احداث نخستین کارخانه «مینی‌ان‌جی‌ال» در اهواز—یک واحد کوچک اما پرقدرت برای فرآورش گازهای همراه—نمونه‌ای از این رویکرد است. این واحدها که در زمان کوتاه‌تر و با هزینه پایین‌تر ساخته می‌شوند، می‌توانند به‌سرعت بخش قابل‌توجهی از گازهای پراکنده را جمع‌آوری کنند.
در برخی مناطق نیز از سامانه‌های جدید بازیافت گاز در مشعل‌ها استفاده می‌شود؛ سامانه‌هایی که بدون نیاز به احداث خطوط طولانی انتقال، گازهای همراه را به واحدهای بهره‌برداری بازمی‌گردانند.
چشم‌انداز؛ آیا خاموشی گسترده فلرها تا پایان دولت چهاردهم رسیدنی است؟
ارزیابی کارشناسان نشان می‌دهد که سرعت کار در ماه‌های اخیر نسبت به دهه قبل قابل‌توجه بوده است. اما تحقق وعده خاموشی گسترده تا پایان دولت چهاردهم به چند شرط کلیدی وابسته است:
– تکمیل تأمین مالی قراردادهای نیمه‌تمام،
– آزادسازی تجهیزات وارداتی مورد نیاز واحدهای گازی،
– رفع ناترازی گاز در زمستان،
– و حفظ مشارکت بخش خصوصی در مدل‌های جدید درآمدی.
اگر این شروط تأمین شود، هدف دولت «قابل دستیابی» ارزیابی می‌شود؛ هرچند ممکن است برخی واحدهای کوچک و پراکنده به فاز بعدی منتقل شوند.
نقطه‌ای که جنوب سال‌ها انتظارش را می‌کشید
تحولات اخیر نشان می‌دهد صنعت نفت وارد مرحله‌ای شده که سال‌ها به آن نزدیک نمی‌شد: پایان دوران مشعل‌های دائمی جنوب.
اگرچه چالش‌های اجرایی، مالی و زیست‌محیطی همچنان پابرجاست، اما میزان پروژه‌های فعال و شتاب قراردادها تصویر متفاوتی نسبت به گذشته ساخته است. اگر روند فعلی ادامه یابد، شاید برای نخستین بار در دهه‌های اخیر، آسمان جنوب شاهد خاموش شدن بخش بزرگی از شعله‌هایی باشد که سال‌ها روشن ماندند.
