عصر ایران/ سواد زندگی؛ مریم طرزی- آمارهای جهانی نشان می‌دهد خودکشی یکی از علل اصلی مرگ‌ومیر در میان نوجوانان است و متأسفانه روند آن در حال افزایش است. این واقعیت نگران‌کننده، سرمایه‌گذاری‌های بیشتری را برای پیشگیری و مداخله به موقع طلب می‌کند.
نوجوانی، دوره‌ای حساس با تغییرات سریع زیستی، روانی و اجتماعی است که فرد را در برابر بحران‌های روانی آسیب‌پذیر می‌کند.
خودکشی در نوجوانان یکی از چالش‌برانگیزترین مسائل حوزه سلامت روان است که با باورهای نادرست و سکوت اجتماعی احاطه شده است. در بسیاری موارد، خانواده‌های قربانیان به دلایل مختلف فرهنگی و اجتماعی، واقعیت خودکشی را پنهان می‌کنند و رسانه‌ها نیز اغلب از انتشار اخبار مرتبط با خودکشی خودداری می‌ورزند. با این حال، برای ارائه راهکارهای مؤثر، لازم است این سکوت شکسته شود و با رویکردی علمی و دلسوزانه به این مسئله پرداخته شود.
اگر برای متوقف کردن این رفتار ناامیدکننده گام‌هایی برداریم، می‌توان از این اپیدمی جلوگیری کرد. در واقع، این پیام اصلی مقاله ماست. مداخلات مؤثری در دسترس است.
تحقیقات نشان می‌دهد که علاوه بر مؤثر بودن در سطح انسانی، سرمایه‌گذاری صحیح در این مداخلات در سطح اجتماعی نیز سودآور است.
اگرچه ما راه درازی تا توصیف رفتار خودکشی و تمام محرک‌های بالقوه‌ی آن داریم، اما دانش بسیار بیشتری نسبت به چند سال پیش داریم. به عنوان مثال، اکنون می‌دانیم افرادی که خودکشی می‌کنند معمولاً مراحل مشترک خاصی را طی می‌کنند.
رفتار خودکشی‌گرایانه در نوجوانان معمولاً به صورت فرآیندی پیشرونده و در چهار مرحله مشخص ظهور می‌یابد.
در مرحله اول، نوجوان شروع به تجربه افکار خودکشی می‌کند. این افکار ممکن است به تدریج و به صورت ناخواسته به ذهن او خطور کنند.
در مرحله دوم، این افکار به بیان کلامی یا غیرکلامی می‌رسند که ممکن است به صورت تهدید یا اشاره غیرمستقیم به مرگ باشد.
مرحله سوم شامل برنامه‌ریزی دقیق برای خودکشی است و در نهایت مرحله چهارم به اجرای برنامه منجر می‌شود.
این فرآیند چندبعدی و پیچیده تحت تأثیر عوامل مختلفی قرار می‌گیرد که شناخت دقیق آنها برای پیشگیری مؤثر ضروری است. هر یک از این مراحل نیازمند مداخلات خاص و تخصصی است که توسط متخصصان سلامت روان قابل اجرا هستند.
عوامل فردی متعددی در بروز رفتارهای خودکشی‌گرایانه نقش دارند. ابتلا به اختلالات روانی به ویژه افسردگی، اضطراب و اختلال دوقطبی از جمله مهم‌ترین این عوامل محسوب می‌شوند.
سوءمصرف مواد مخدر و الکل نیز خطر خودکشی را به طور قابل توجهی افزایش می‌دهد. تجربه آسیب‌های روانی و سوءاستفاده در دوران کودکی و نوجوانی، عزت نفس پایین و احساس درماندگی از دیگر عوامل فردی مؤثر در این زمینه هستند.
عوامل خانوادگی نیز سهم مهمی در این مسئله دارند. سابقه خودکشی در خانواده، تعارضات خانوادگی شدید، فقدان حمایت عاطفی و طرد شدن از سوی خانواده از جمله عواملی هستند که می‌توانند نوجوان را به سمت خودکشی سوق دهند. محیط خانوادگی ناامن و پرتنش می‌تواند احساس ناامیدی و درماندگی را در نوجوان تشدید کند.
عوامل اجتماعی همچون قلدری و آزار در مدرسه، انزوای اجتماعی، فشارهای تحصیلی و دسترسی آسان به وسایل خودکشی از دیگر عوامل خطرآفرین به شمار می‌روند. نوجوانانی که از حمایت اجتماعی کافی برخوردار نیستند، بیشتر در معرض خطر قرار دارند.
سازمان بهداشت جهانی، تحت عنوان "زندگی کن" مجموعه‌ای از توصیه‌ها را برای پیشگیری از خودکشی ارائه کرده است.
آنها استراتژی‌های مبتنی بر تجربه (با پشتیبانی شواهد علمی) هستند.
دسترسی به ابزارهای خودکشی را محدود کنید. به عنوان مثال، مواد مخدر.
برای گزارش مسئولانه خودکشی با رسانه‌ها تعامل داشته باشید.
مهارت‌های اجتماعی-عاطفی را در نوجوانان تقویت کنید.
مهارت‌های اجتماعی-عاطفی را در نوجوانان تقویت کنید.
شناسایی، ارزیابی، مدیریت و پیگیری زودهنگام هر کسی که تحت تأثیر رفتارهای خودکشی قرار گرفته است.
شناسایی به موقع نشانه‌های هشداردهنده می‌تواند از بسیاری از خودکشی‌ها پیشگیری کند.
این نشانه‌ها شامل صحبت مکرر درباره مرگ و خودکشی، گوشه‌گیری و انزوا، تغییرات محسوس در خواب و اشتها، بخشیدن اموال باارزش به دیگران، خداحافظی غیرعادی با دوستان و آشنایان، کاهش ناگهانی عملکرد تحصیلی و بی‌احتیاطی در رفتار می‌شود.
نوجوانانی که قصد خودکشی دارند، ممکن است تغییرات محسوسی در خلق و خو از خود نشان دهند.
برای مثال، ممکن است نوجوانی که پیش از این افسرده بوده، ناگهان آرام به نظر برسد که این می‌تواند نشان‌دهنده تصمیم‌گیری برای پایان دادن به زندگی باشد.
همچنین، بی‌قراری شدید و رفتارهای پرخطر نیز از دیگر نشانه‌های هشداردهنده محسوب می‌شوند.
غربالگری و ارزیابی اولین گام مؤثر در پیشگیری از خودکشی است. انجام ارزیابی دقیق توسط متخصصان سلامت روان می‌تواند به شناسایی نوجوانان در معرض خطر کمک شایانی کند.
استفاده از پرسشنامه‌های استاندارد و مصاحبه بالینی در این زمینه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
در این فرآیند، پرسش مستقیم و صریح درباره افکار خودکشی نه تنها مضر نیست، بلکه می‌تواند فرصتی برای نوجوان فراهم کند تا درباره احساسات خود صحبت کند.
مداخلات روان‌شناختی شامل درمان شناختی-رفتاری برای تغییر الگوی فکری، آموزش مهارت‌های مقابله‌ای، افزایش تاب‌آوری روانی و تقویت مهارت‌های حل مسئله می‌شود.
این مداخلات به نوجوان کمک می‌کند تا راه‌های سالم‌تری برای مقابله با مشکلات بیابد.
برنامه‌های مدرسه‌محور نیز نقش مهمی در پیشگیری ایفا می‌کنند. مدارس به عنوان محیطی که نوجوانان زمان زیادی در آن سپری می‌کنند، مکان مناسبی برای اجرای برنامه‌های پیشگیری هستند.
آموزش مهارت‌های زندگی، برگزاری کارگاه‌های مدیریت استرس، ایجاد محیطی حمایت‌گر و آموزش معلمان برای شناسایی نشانه‌های هشدار از جمله اقدامات مؤثر در این زمینه محسوب می‌شوند.
پیشگیری از خودکشی مسئولیتی جمعی است که نیازمند مشارکت تمام بخش‌های جامعه می‌باشد. اجرای برنامه‌های آگاه‌سازی عمومی، ایجاد خطوط تلفن بحران، توسعه مراکز مشاوره قابل دسترس و کاهش انگ اجتماعی مرتبط با مشکلات روانی از جمله اقداماتی است که می‌تواند در این زمینه مؤثر واقع شود.
همچنین، رسانه‌ها با رعایت اصول اخلاقی در گزارش خودکشی می‌توانند در پیشگیری نقش مهمی ایفا کنند.
خودداری از ارائه جزئیات دقیق روش خودکشی، پرهیز از قهرمان‌سازی فرد خودکشی کرده و ارائه اطلاعات درباره مراکز کمک‌رسانی از جمله وظایف رسانه‌ها در این زمینه است.
پیشگیری از خودکشی در نوجوانان اگرچه چالش‌برانگیز است، اما کاملاً امکان‌پذیر می‌باشد.
با ترکیبی از غربالگری دقیق، مداخلات به موقع، حمایت اجتماعی و مشارکت خانواده‌ها می‌توان جان بسیاری از نوجوانان را نجات داد.
سرمایه‌گذاری در برنامه‌های پیشگیری نه تنها از منظر انسانی ضروری است، بلکه از نظر اقتصادی نیز به صرفه می‌باشد.
هر نوجوانی سزاوار زندگی شاد و سالم است و این وظیفه ماست که با آگاهی، توجه و اقدام به موقع، این حق را برای آنان تضمین کنیم.
با همکاری نهادهای آموزشی، خانواده‌ها و متخصصان سلامت روان می‌توانیم جامعه‌ای امن‌تر برای نوجوانانمان ایجاد کنیم.
یادمان باشد امروزه، خودکشی نوجوانان یک مسئله جهانی است. در نتیجه رنج این جوانان و همچنین آمار نگران‌کننده مرگ و میر، پیشگیری ضروری است.
بنابراین، مؤسسات بهداشت عمومی باید برنامه‌هایی را برای کاهش این آمار تا رسیدن به صفر اتخاذ کنند.
رفتار خودکشی در نوجوانان یک مشکل بهداشت عمومی است، هم به دلیل شیوع آن و هم به دلیل پیامدهای شخصی، خانوادگی، آموزشی و اجتماعی-بهداشتی مرتبط.
کانال تلگرامی سواد زندگی: savadzendegi@
