خبرگزاری مهر -گروه استانها: عشایر ایلام با سبک زندگی کوچ‌رو و پیوند عمیق با طبیعت، یکی از اصیل‌ترین جلوه‌های زیست‌بوم غرب کشور به‌شمار می‌روند؛ مردمانی که در دل کوهستان‌های زاگرس، میان ییلاق و قشلاق، با ریتم کهن اما زنده، چرخه تولید را زنده نگه داشته‌اند و سهمی مؤثر در تأمین گوشت، لبنیات و صنایع‌دستی منطقه دارند، بی آن‌که در هیاهوی شهرنشینی گم شوند یا از هویت خود فاصله بگیرند.
حضور مستمر این جامعه در گستره طبیعی ایلام، نه‌تنها ضامن پایداری تولید در شرایط اقلیمی دشوار است، بلکه نقش حیاتی در حفظ تعادل زیست‌محیطی، تقویت امنیت غذایی و صیانت از مرزهای فرهنگی و جغرافیایی کشور ایفا می‌کند؛ آنان با بهره‌گیری از دانش بومی، مدیریت سنتی منابع و سازگاری عمیق با طبیعت، الگویی زنده از تولید پایدار و کم‌هزینه ارائه داده‌اند، الگویی که نه‌فقط ریشه در تجربه و زیست‌جهان نسل‌ها دارد، بلکه می‌تواند در طراحی سیاست نوین توسعه روستایی و مقاوم‌سازی معیشت در برابر بحران‌های اقلیمی، الهام‌بخش و کارآمد باشد.
با این‌همه، در حالی‌که عشایر ایلام نقشی کلیدی در اقتصاد محلی و حفظ تعادل زیست‌محیطی ایفا می‌کنند، زندگی روزمره آنان همچنان زیر سایه کم‌توجهی به زیرساخت‌های اساسی سپری می‌شود؛ راه‌های ناهموار، نبود دسترسی پایدار به آب آشامیدنی، ضعف خدمات بهداشت و آموزش و فقدان پوشش ارتباطی مناسب، شرایطی رقم زده که این جامعه مولد را با محدودیت‌های جدی مواجه کرده و استمرار زیست آنان را با دشواری همراه ساخته است.
در چنین شرایطی، فقدان برنامه‌ریزی منسجم برای توسعه زیرساخت مناطق عشایری، نه‌تنها کیفیت زندگی این جامعه را تحت تأثیر قرار داده، بلکه روند تولید و پایداری معیشت آنان را نیز با اختلال مواجه کرده است؛ کمبود منابع مالی، پراکندگی جغرافیایی و ناهماهنگی میان نهادهای متولی، موجب شده بسیاری از طرح‌های عمرانی نیمه‌تمام بمانند یا اساساً به مرحله اجرا نرسند، در حالی‌که تقویت زیرساخت‌های ارتباطی، آموزشی، بهداشتی و حمل‌ونقل، پیش‌شرطی اساسی برای حفظ جمعیت عشایر و بهره‌برداری پایدار از ظرفیت آنان به‌شمار می‌رود.
در شرایطی که کشور با چالش اقلیمی، مهاجرت روستایی و تهدیدات زیست‌محیطی مواجه است، بی‌توجهی به ظرفیت عشایر، به‌معنای نادیده‌گرفتن یکی از مؤثرترین الگو زیست پایدار و تولید بومی است؛ از این‌رو، می‌بایست نهادهای مسئول با تدوین برنامه‌ای جامع، متناسب با ویژگی فرهنگی و جغرافیایی این جامعه، نسبت به تأمین زیرساخت حیاتی و رفع محرومیت انباشته‌شده اقدام کنند تا هم از مهاجرت ناگزیر عشایر جلوگیری شود و هم مسیر توسعه پایدار در این مناطق هموار شود.
اقدامات حمایتی در دست اجرا؛ گام‌هایی برای بهبود زیست عشایر ایلام
نماینده مردم ایلام در مجلس شورای اسلامی، در گفت‌وگو با خبرنگار مهر با اشاره به جایگاه راهبردی جامعه عشایری در اقتصاد محلی و پایداری تولید، بر لزوم توجه جدی به مطالبات این قشر تأکید کرد و گفت: عشایر ایلام با وجود نقش مؤثر در تأمین گوشت قرمز، حفظ نژاد بومی دام، مدیریت منابع طبیعی و صیانت از مرز جغرافیایی، همچنان با کمبود زیرساخت اساسی مواجه‌اند که این مسئله نه‌تنها کیفیت زندگی آنان را تحت‌تأثیر قرار داده، بلکه استمرار فعالیت تولیدی‌شان را نیز با چالش‌های جدی روبه‌رو کرده است.
سارا فلاحی با اشاره به برخی از مهم‌ترین مشکلات زیرساختی در مناطق عشایری استان افزود: نبود راه مناسب، ضعف خدمات بهداشتی و آموزشی، محدودیت در دسترسی به آب آشامیدنی سالم و فقدان پوشش ارتباطی پایدار، از جمله چالش‌هایی است که جامعه عشایری ایلام با آن دست‌وپنجه نرم می‌کند و این شرایط، در بلندمدت می‌تواند به مهاجرت ناگزیر، کاهش جمعیت فعال و تضعیف ظرفیت‌های تولیدی منجر شود.
فلاحی با تأکید بر ضرورت مداخله هدفمند و برنامه‌ریزی‌شده برای رفع این چالش‌ها تصریح کرد: مجموعه‌ای از اقدامات اجرایی باید در دستور کار نهادهای مسئول قرار گیرد تا ضمن ارتقای سطح خدمات عمومی، زمینه برای بهره‌برداری پایدار از توانمندی عشایر فراهم شود.
به گفته وی، بهسازی راه‌های دسترسی، تأمین آب پایدار، توسعه خدمات بهداشت و آموزش و تقویت زیرساخت‌های ارتباطی، از جمله محورهای اصلی این برنامه است که می‌تواند به بهبود شرایط زیست و معیشت عشایر منجر شود.
نماینده مردم ایلام در ادامه با اشاره به اقدامات اخیر در حوزه زیرساختی مناطق عشایری استان گفت: در پی رایزنی صورت‌گرفته با سازمان امور عشایری کشور، اختصاص ۲۰۰ میلیارد تومان اعتبار ملی طی دو سال برای توسعه و بهسازی زیرساخت‌های آب‌رسانی و راه‌های ارتباطی مناطق عشایری ایلام به تصویب رسیده است؛ اقدامی که در صورت اجرای کامل، می‌تواند بخشی از نیازهای اساسی این جامعه را پوشش دهد و گامی مؤثر در جهت کاهش محرومیت انباشته شده باشد.
وی همچنین از پیگیری طرح حمایتی در حوزه انرژی، سلامت و اشتغال خبر داد و افزود: مکاتبه رسمی با وزارت نیرو و شرکت توانیر برای تأمین سه هزار دستگاه پنل خورشیدی در دستور کار قرار گرفته که در صورت تحقق، زیرساخت انرژی در مناطق عشایری را به‌طور چشمگیری تقویت خواهد کرد؛ علاوه بر این، وزارت بهداشت نیز با اعزام تیم‌های پزشکی سیار به مسیرهای کوچ و محل اسکان عشایر موافقت کرده تا خدمات درمانی مستمر و در دسترس برای این جامعه فراهم شود.
فلاحی در ادامه به اقدامات حمایتی در حوزه معیشت و تولید اشاره کرد و گفت: تخصیص ۳۰ هزار تن نهاده دامی مدت‌دار، تأمین ۲۰۴ میلیارد ریال تسهیلات اشتغال‌زایی و اجرای بند «ب» ماده ۵۲ قانون برنامه ششم توسعه برای حمایت از طرح اقتصادی عشایر، از جمله مصوبات اخیر است که می‌تواند نقش مهمی در پایداری معیشت، افزایش بهره‌وری و تقویت ظرفیت تولیدی این جامعه ایفا کند.
وی با تأکید بر لزوم تداوم حمایت‌ها از جامعه عشایری خاطرنشان کرد: حفظ این جمعیت مولد، تنها در سایه برنامه‌ریزی بلندمدت، تخصیص منابع پایدار، هماهنگی میان دستگاه‌های اجرایی و مشارکت فعال خود عشایر در فرآیند تصمیم‌گیری ممکن خواهد بود؛ چرا که هرگونه غفلت در این زمینه، به تضعیف یکی از پایه‌های اصلی تولید بومی، امنیت غذایی و پایداری زیست‌محیطی در استان منجر خواهد شد.
تقویت زیرساخت‌ها در مناطق عشایری؛ گام‌هایی برای پایداری تولید و بهبود معیشت
مدیرکل امور عشایری استان ایلام، در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به نقش کلیدی عشایر در اقتصاد منطقه‌ای، بر اهمیت این جامعه در تأمین امنیت غذایی و حفظ منابع طبیعی تأکید کرد و گفت: عشایر ایلام سالانه بیش از ۱۰۰ هزار تن محصول دامی به ارزش تقریبی هفت هزار میلیارد تومان تولید می‌کنند و ۶۵ درصد از گوشت قرمز مصرفی استان را تأمین می‌سازند؛ نقشی که علاوه بر تولید گوشت و لبنیات باکیفیت، شامل حفاظت از مراتع، تنوع زیستی و پایداری منابع طبیعی نیز می‌شود و جایگاه این جامعه را در ساختار اقتصادی و زیست‌محیطی استان تثبیت کرده است.
فرشاد یاسمی با اشاره به پراکندگی جغرافیایی و شرایط زیستی خاص مناطق عشایری افزود: ارائه خدمات زیربنایی به این جامعه، به‌ویژه در حوزه‌هایی مانند آب آشامیدنی، برق، آموزش و راه‌های ارتباطی، نیازمند برنامه‌ریزی دقیق، تخصیص منابع هدفمند و درک درست از الگوی زیست کوچ‌رو است؛ چرا که ساختار زندگی عشایر با الگو شهری و روستایی تفاوت دارد و خدمات‌رسانی به آنان نیازمند سازوکار متناسب با تحرک، فصلی‌بودن و پراکندگی جغرافیایی می‌باشد.
یاسمی با اشاره به کوچ سالانه حدود ۲ هزار خانوار عشایری از استان‌های همجوار به ایلام تأکید کرد: زیرساخت‌های موجود پاسخگوی نیاز این جمعیت نیست و ارتقای سطح خدمات‌رسانی در این مناطق، پیش‌نیاز حفظ پایداری تولید، جلوگیری از مهاجرت ناگزیر و بهبود کیفیت زندگی عشایر به‌شمار می‌رود.
وی افزود: حضور این خانوارهای کوچ‌رو، ظرفیت قابل‌توجهی برای توسعه اقتصادی و حفظ منابع طبیعی ایجاد کرده که در صورت بهره‌برداری مؤثر، می‌تواند به تقویت امنیت غذایی و پایداری زیست‌محیطی در سطح منطقه‌ای منجر شود.
وی ادامه داد: بهره‌برداری مؤثر از ظرفیت عشایر، نیازمند هماهنگی میان دستگاه‌های اجرایی، مشارکت فعال جامعه عشایری و تداوم حمایت هدفمند است تا این بخش مولد بتواند نقش خود را در توسعه منطقه به‌درستی ایفا کند و از حاشیه‌نشینی و فرسایش ظرفیت تولیدی جلوگیری شود.
به گفته یاسمی، نگاه بخشی و مقطعی به مسائل عشایر، مانعی جدی در مسیر توسعه پایدار این جامعه است و باید با رویکرد جامع و بین‌دستگاهی جایگزین شود.
مدیرکل امور عشایری استان ایلام با اشاره به اقدامات انجام‌شده در راستای تحقق وظایف این اداره‌کل گفت: در سال ۱۴۰۴، با همکاری شرکت برق استان، واگذاری ۴۲۰ دستگاه پنل خورشیدی برای تأمین روشنایی چادرهای عشایری در دستور کار قرار گرفته است که بر اساس اولویت‌بندی، شاخص دامداری، محل استقرار و نیاز معیشتی توزیع خواهد شد؛ همچنین برای تأمین علوفه دام، ۲۰ میلیارد و ۴۰۰ میلیون تومان اعتبار اختصاص یافته که تاکنون ۱۹ میلیارد تومان آن به ۲۵۴ خانوار عشایری پرداخت شده است.
وی در ادامه با اشاره به پیگیری انجام‌شده برای پوشش خانوار جامانده از سهمیه انرژی گفت: این اقدامات، در کنار برنامه حمایتی در حوزه معیشت، بخشی از تلاش اداره‌کل امور عشایری در مسیر بهبود شرایط زیستی و اقتصادی عشایر استان به‌شمار می‌رود؛ با این حال، تحقق کامل این اهداف نیازمند همکاری مستمر سایر دستگاه‌های اجرایی، تخصیص منابع هماهنگ در سطح ملی و استانی و مشارکت فعال خود جامعه عشایری در فرآیند تصمیم‌سازی و اجرا است.
یاسمی در پایان خاطرنشان کرد: در شرایطی که کشور با چالش اقلیمی، فشار بر منابع طبیعی و مهاجرت روستایی مواجه است، جامعه عشایری ایلام به‌عنوان یکی از ستون‌های پایداری تولید و زیست‌بوم، نیازمند توجهی فراتر از اقدامات مقطعی و بودجه‌های محدود است؛ استمرار حیات این جامعه، مستلزم عزم ملی، تدوین برنامه‌های بلندمدت و اجرای دقیق طرح‌های حمایتی بوده تا ظرفیت نهفته در این بخش، به‌درستی شکوفا شده و در مسیر توسعه پایدار منطقه‌ای به‌کار گرفته شود.
در مجموع، آنچه از سخنان مسئولان و واقعیت‌های میدانی برمی‌آید، آن است که جامعه عشایری ایلام با وجود نقش بی‌بدیل در تأمین امنیت غذایی، حفاظت از منابع طبیعی و پایداری زیست‌بوم، همچنان با چالش‌های زیرساختی و خدماتی جدی مواجه است؛ شرایطی که اگرچه با اجرای برخی طرح‌های حمایتی تا حدی بهبود یافته، اما برای دستیابی به توسعه‌ای متوازن و پایدار، کافی نیست.
از این رو، تداوم حیات این جامعه مولد، نیازمند نگاه فرابخشی، برنامه‌ریزی بلندمدت، تخصیص منابع پایدار و مشارکت واقعی عشایر در فرآیند تصمیم‌سازی است تا نه‌تنها از مهاجرت ناگزیر و فرسایش ظرفیت تولیدی جلوگیری شود، بلکه با بهره‌گیری از دانش بومی و الگوی زیست سنتی، مسیر توسعه بومی، کم‌هزینه و سازگار با طبیعت در مناطق عشایری هموار شود.
