همشهری آنلاین -یکتافراهانی : در دورانی که دنیا زیر سیل داده و اطلاعات قرار گرفته است، هر نقطه خاکی از جنگل بارانی آمازون تا دشت خشک بیابان ممکن است رازهای به‌جا مانده‌ای از تاریخ را در دل خود داشته باشد.
دنیای باستان‌شناسی در چند سال اخیر وارد عصری بی‌سابقه شده است؛ عصری که در آن دیگر لازم نیست هزاران تن خاک را جابه‌جا کنیم تا یک دیوار یا اتاق زیرزمینی پیدا کنیم.
توموگرافی با ذرات کیهانی
با ظهور فناوری‌های پیشرفته مانند اسکن ماهواره‌ای، لایدار، رادار نفوذی زمین (GPR) و حتی «توموگرافی با ذرات کیهانی Muon Tomography » دانشمندان قادر هستند بدون حفاری به داخل زمین نگاه کنند . این یعنی ممکن است گنجینه‌ها، شهرهای مدفون، معابد فراموش‌شده و مسیرهای باستانی از زیر خاک بیرون بیایند؛ کشفیاتی که نه فقط برای باستان‌شناس‌ها بلکه برای هر کسی که علاقه‌مند به تاریخ، رمز و راز، یا گنج است هیجان‌انگیز است. تازه‌ترین پژوهش‌ها نیز نشان می‌دهد این روش‌ها دارند پیشرفته تر می شوند و شاید ما در آستانه کشف‌های بزرگ باشیم.
بیشتر بخوانید:
تکنولوژی به جای کلنگ!
اخیراً محققان با استفاده از رادار نفوذی زمین (GPR) و نصب آن روی پهپاد (drone‑based GPR) توانسته‌اند زیر سطح زمین را بدون حفاری اسکن کنند ؛ حتی در مناطقی که دسترسی به آنها سخت است.
این فناوری در ۲۰۲۵ مورد استفاده قرار گرفته و در بعضی موارد برای آشکار کردن شهرهای باستانی فراموش‌شده در جنگل‌های انبوه یا زیر خاک خشک بیابان بسیار مؤثر بوده است.
همچنین ترکیب داده‌های رادار با روش‌های پیشرفته یادگیری ماشینی (AI/ML) و تحلیل تصاویر ماهواره‌ای (satellite remote sensing) به دانشمندان کمک می‌کند تا تغییرات سطح زمین یا علایم ناشی از ساختارهای مدفون را تشخیص دهند.
«رادیولوژی» زیر زمین
یک خبر جدید در سال ۲۰۲۵ از استفاده موفقیت‌آمیز «توموگرافی با ذرات میون» است. با این روشمحققان توانستند حفره‌ها و ساختارهای زیرزمینی را بدون حفر خاک و فقط با ردیابی ذرات کیهانی عبوری از زمین شناسایی کنند.
این یعنی ابزارهایی داریم که می‌توانند ساختارهای دفن‌شده را به تصویر بکشند؛ دقیق، سه‌بعدی، بی‌ضرر و بسیار سریع‌تر از حفاری سنتی.
ماهواره، رادار، لایدار و داده‌های چندمنظوره
در سال‌های اخیر، اسکن ماهواره‌ای با سنسورهای نور مرئی، مادون قرمز، رادار و لایدار توانسته آثار پنهان باستانی، دیوارها، شهرها و مسیرهای قدیمی را آشکار کندحتی زیر جنگل، شن‌زار یا خاک تصرف‌شده. این روش برای مناطقی که حفاری دشوار یا ممنوع است، یک انقلاب واقعی به شمار می‌رود.
در تکنولوژی لایدار LIDAR، اشعه لیزری با فرکانس بالا از یک دستگاه فرستنده به سوی اجسام مورد علاقه ارسال می‌شود.
کشفیات جدید و شگفت‌انگیز
در سال ۲۰۲۵، گروهی با «میمون‌توموگرافی» در محل باستانی متعلق به «شهر داوود (City of David) «توابع زیرزمینی» و حفره‌هایی را شناسایی کردند که ممکن است بخش‌هایی از ساختارهای فراموش‌شده تاریخی باشند.
در مناطق جنگلی و پوشیده مانند آمریکای مرکزی، اسکن با لایدار و رادار پهپادی مناطق مسکونی و شهرهای مایایی (Maya) را آشکار کرده که قرن‌ها مخفی مانده‌اند.
راز یا واقعیت؟
هرچند این فناوری‌ها فوق‌العاده‌اند، اما هر کشف نیازمند تأیید باستان‌شناسی واقعی (حفاری یا شواهد مادی) است و تنها تصاویر راداری یا لیزری کافی نیستند.
ترکیب داده‌های مختلف (رادار، لایدار، ماهواره و …) و تحلیل دقیق لازم است، چون خاک، رطوبت، ساختار زمین یا تغییرات طبیعی می‌تواند تداخل ایجاد کند.
ادعای کشف «شهر گمشده» یا «گنجینۀ طلای افسانه‌ای» باید بسیار محتاطانه باشد؛ بیشتر دانشمندان معتقدند این ابزارها «نشان‌دهنده امکان» هستند، نه تضمینِ «وجود گنج».
تاریخ زنده
کشورهایی مانند ایران با تمدن‌های بسیار قدیمی که بخش بزرگی از میراث‌شان زیر خاک مدفون است می‌توانند از این فناوری‌ها بهره ببرند: بدون حفاری گسترده و با احتمال بسیار کمتر تخریب، آثار باستانی و شاید گنجینه را شناسایی کرد.
این دانش همچنین می‌تواند مانع حفاری‌های بی‌رویه و غیرعلمی شود چرا که پیش از هر اقدامی، داده و تصویر خواهیم داشت. این یعنی «تاریخ زنده» است؛ میراثی که در زیر پای ما خوابیده و فناوری دارد آن را بیدار می‌کند
