هر ساله با افت دما و افزایش مصرف گاز طبیعی در بخش خانگی و تجاری، موضوع تأمین سوخت نیروگاه‌ها بیش از گذشته موردتوجه قرار می‌گیرد و همین امر زمینه‌ساز شکل‌گیری برخی برداشت‌ها و شایعات در خصوص مصرف سوخت نیروگاه‌ها می‌شود.
یکی از این برداشت‌ها، ادعای افزایش مازوت‌سوزی نیروگاه‌ها در زمستان و نقش آن در تشدید آلودگی هواست؛ درحالی‌که بررسی دقیق آمارهای رسمی، زیرساخت‌های تولید برق و سیاست‌های وزارت نیرو نشان می‌دهد این تصور با واقعیت‌های فنی و عملیاتی فاصله زیادی دارد.
۹۰ درصد نیروگاه‌های بزرگ اساساً امکان مصرف مازوت را ندارند
بر اساس داده‌های به‌روز صنعت برق کشور، ۹۰ درصد نیروگاه‌های بزرگ اساساً امکان مصرف مازوت را ندارند. این نکته مهم از ساختار فنی نیروگاه‌ها ناشی می‌شود؛ زیرا از مجموع ۱۴۱ نیروگاه کشور فقط ۱۶ نیروگاه از نوع بخاری هستند که به‌صورت تاریخی و به دلیل طراحی اولیه امکان استفاده از مازوت را داشته‌اند. اما حتی از میان همین ۱۶ نیروگاه نیز دو واحد مهم - نیروگاه بعثت تهران و نیروگاه اصفهان- سال‌هاست به دلیل استانداردهای زیست‌محیطی مشهود و تصمیمات مدیریتی، مخازن مازوت‌شان پلمب شده و عملاً از چرخه مصرف خارج شده‌اند.
بنابراین تعداد واقعی نیروگاه‌هایی که در صورت ضرورت می‌توانند از مازوت استفاده کنند، تنها ۱۴ نیروگاه یعنی تقریباً ۱۰ درصد کل ظرفیت نیروگاهی کشور است.
این آمار نشان می‌دهد که مازوت‌سوزی نه گزینه غالب نیروگاه‌ها و نه سیاست وزارت نیرو است. برخلاف برخی ادعاها، ساختار فنی نیروگاه‌های کشور اجازه مصرف گسترده مازوت را نمی‌دهد و حتی در شرایط اضطراری نیز اولویت با استفاده از گاز طبیعی و در مراحل بعدی، گازوئیل است.
در حقیقت مازوت در شبکه تولید برق ایران نه یک انتخاب معمول، بلکه یک گزینه اضطراری، محدود و به‌شدت کنترل‌شده است.
آلودگی هوای پایتخت با مازوت سوزی نیروگاه ها ارتباط دارد؟
یکی از محورهای اصلی شایعات در سال‌های اخیر، ادعای ارتباط آلودگی هوای تهران با مصرف مازوت در نیروگاه‌های اطراف پایتخت است. این در حالی است که مطابق اسناد رسمی وزارت نیرو و گزارش‌های میدانی مدیران صنعت برق، هیچ نیروگاهی در استان تهران حتی قابلیت فنی مصرف مازوت را ندارد.
بررسی دقیق وضعیت نیروگاه‌های طرشت، بعثت، ری، شهدای پاکدشت و پرند نشان می‌دهد همه این واحدها بر پایه گاز طبیعی فعالیت می‌کنند و در صورت افت فشار گاز نیز اولویت با کاهش تولید است، نه استفاده از سوخت جایگزین.
به‌عنوان نمونه، نیروگاه طرشت بیش از ۴۰ سال است که واحد مازوت‌سوز خود را جمع‌آوری کرده و محل آن امروزه به زمین فوتبال تبدیل شده است. در نیروگاه بعثت نیز واحدهای مصرف مازوت سال‌ها قبل پلمب شده و این واحد صرفاً با گاز طبیعی کار می‌کند.
نیروگاه ری اساساً طراحی مازوت‌سوز ندارد و در مواقع اضطرار تنها از گازوئیل به‌صورت محدود استفاده می‌کند. نیروگاه‌های بزرگ‌تر مانند شهدای پاکدشت و پرند نیز طبق طراحی، تنها با گاز طبیعی فعالیت دارند؛ بنابراین روشن است که آلودگی هوای پایتخت به‌هیچ‌وجه ناشی از مازوت‌سوزی نیروگاه‌ها نیست و انتساب این موضوع به صنعت برق فاقد پایه علمی و فنی است.
اولویت نخست وزارت نیرو تأمین گاز طبیعی برای تمامی نیروگاه‌هاست
در سطح ملی نیز سیاست قطعی وزارت نیرو این است که حتی در نیروگاه‌هایی که امکان استفاده از مازوت وجود دارد، مصرف این سوخت به حداقل برسد. اولویت نخست، تأمین گاز طبیعی برای تمامی نیروگاه‌هاست و تحقق این اولویت، نیازمند همراهی بخش خانگی است.
بررسی‌های کارشناسی نشان می‌دهد که تنها با ۱۰ درصد صرفه‌جویی در مصرف گاز توسط خانوارها، می‌توان تمام نیاز سوختی نیروگاه‌ها را تأمین کرد؛ به‌گونه‌ای که حتی یک واحد نیروگاهی نیز مجبور به استفاده از مازوت نشود. این نکته اهمیت مدیریت مصرف در بخش خانگی را دوچندان می‌کند؛ زیرا بیش از ۷۰ درصد مصرف گاز کشور به بخش خانگی و تجاری اختصاص دارد و کوچک‌ترین اصلاح الگوی مصرف در این بخش، تأثیر قابل‌توجهی بر تراز انرژی کشور خواهد داشت.
عرضه مازوت کم سولفور از سوی وزارت نفت به نیروگاه ها
در کنار این چالش‌ها، وزارت نفت نیز برای کاهش آلاینده‌های زیست‌محیطی در سال جاری اقدام جدید عرضه مازوت کم‌سولفور به نیروگاه‌ها را در دستور کار قرار داده است. این نوع مازوت به دلیل گوگرد کمتر، در صورت استفاده در نیروگاه‌های معدودی که ناچار به مصرف آن می‌شوند، میزان انتشار آلاینده‌هایی نظیر SO₂ را کاهش می‌دهد.
وزارت نیرو از این رویکرد استقبال کرده و آن را گامی در جهت مدیریت پایدارتر مصرف سوخت جایگزین می‌داند. بااین‌حال وزارت نیرو تأکید دارد که سیاست اصلی همچنان استفاده از گاز طبیعی است و مصرف مازوت حتی در واحدهای دارای قابلیت تنها در شرایط اضطرار و با کمترین زمان ممکن انجام می‌شود.
مستند به این گزارش، ساختار تولید برق کشور بر پایه گاز طبیعی استوار است و مازوت‌سوزی در نیروگاه‌ها نقش بسیار ناچیزی در تراز انرژی کشور دارد. ۹۰ درصد نیروگاه‌ها اساساً امکان استفاده از مازوت را ندارند، سهم نیروگاه‌های مازوت‌سوز نیز تنها ۱۰ درصد است، هیچ نیروگاهی در تهران قابلیت مصرف این سوخت را ندارد و حتی در همین واحدهای محدود نیز رویکرد وزارت نیرو پرهیز از مصرف مازوت است. در کنار آن، مدیریت مصرف گاز در بخش خانگی کلید حذف کامل مازوت از سبد سوخت نیروگاه‌ها به شمار می‌رود.
بنابراین نسبت دادن آلودگی هوای کلان‌شهرهایی مانند تهران به مازوت‌سوزی نیروگاه‌ها با واقعیت‌های فنی، گزارش‌های رسمی و زیرساخت‌های موجود صنعت برق همخوانی ندارد.
این گزارش می‌افزاید، صنعت برق ایران به‌عنوان یکی از زیرساخت‌های حیاتی کشور، با تکیه بر سیاست‌های زیست‌محیطی، ارتقای کیفیت سوخت، توسعه نیروگاه‌های سیکل ترکیبی و افزایش راندمان، همچنان بر مسیر تولید برق پایدار، ایمن و سازگار با محیط‌زیست حرکت می‌کند.
