ترکیه با جمعیتی حدود ۸۶ میلیون نفر، بازاری بزرگ به ارزش تقریبی ۶۲۰ میلیارد دلار دارد که ۴۰ درصد آن به صادرات و ۶۰ درصد دیگر به واردات تعلق دارد. این بدان معناست که کشور ایران در همسایگی این بازار ۳۷۰ میلیارد دلاری قرار دارد. با این وجود، سهم ایران از چنین بازاری بسیار محدود است.
در سال ۲۰۱۲، حجم مبادلات تجاری ایران و ترکیه به رقم ۲۲ میلیارد دلار رسید. هدف‌گذاری افزایش این مقدار به ۳۰ میلیارد دلار نیز انجام شد. با این وجود، این برنامه عملی نشد و به تدریج حجم مبادلات کاهش یافت تا جایی که در سال ۲۰۲۲، مبادلات تجاری دوجانبه به حدود ۶ میلیارد دلار رسید.
یکی از دلایل اصلی کاهش حضور ایران در بازار ترکیه، عدم توجه به تولید کالاهایی است که متناسب با نیازهای این بازار باشد. در این راستا با سیدطه‌حسین مدنی، رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند، و مهرداد سعادت دهقان، رئیس اتاق مشترک ایران و ترکیه، گفت‌وگوهایی صورت گرفته است.
سیدطه‌حسین مدنی، رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند، به اعداد صادرات ایران به ترکیه در سال ۱۴۰۲ اشاره کرد و گفت: طبق آمار گمرک، حدود ۳۳۰۰ محموله با وزنی بالغ بر هفت میلیون و ۸۰۰ هزار تن به ارزش ۴.۲ میلیارد دلار و بیش از ۱۶۰ هزار میلیارد تومان از ایران به ترکیه ارسال شده است.
او توضیح داد که گران‌ترین محموله صادراتی ایران شامل سه میلیون تن گاز طبیعی مایع شده با ارزشی نزدیک به یک میلیارد دلار بوده است. همچنین، یک میلیون تن اوره به ارزش ۳۰۰ میلیون دلار و ۱۰۰ هزار تن آلومینیوم کار نشده به ارزش حدود ۲۰۰ میلیون دلار نیز از جمله مهم‌ترین کالاهای صادراتی به ترکیه بوده‌اند.
مدنی افزود: از ۳۳۰۰ محموله صادراتی، تنها ۱۰ محموله دارای ارزشی بیش از ۱۰۰ میلیون دلار بوده‌اند که مجموع آن‌ها به ۲.۲ میلیارد دلار می‌رسد. همچنین محموله‌هایی با ارزش بین ۱۰ تا ۱۰۰ میلیون دلار حدود ۴۷ مورد و ارزش کلی آن‌ها حدود ۹۵۰ میلیون دلار بوده است.
صور زیورآلات با ارزش ۱۰ میلیون دلار به ترکیه
مدنی عنوان کرد که بخش قابل توجهی از ارزش صادرات مربوط به کالاهای باکیفیت است. به عنوان مثال، زیورآلاتی با وزن ۲۰۰ کیلوگرم و ارزش کلی ۱۰ میلیون دلار، همراه با ۹۰۰ کیلوگرم صنایع دستی مرصع، از جمله محموله‌هایی بوده‌اند که ارزش بالایی نسبت به وزن خود داشته‌اند.
وی با اشاره به بازار لبنیات ترکیه که پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۲۵ به ۲.۵ میلیارد دلار برسد، گفت: با وجود چنین بازاری، ترکیه حتی در بین ۱۰ مقصد صادراتی لبنیات ایران نیز نقشی ندارد. این نشان از وجود پتانسیل‌هایی است که می‌تواند برای افزایش سهم ایران در نظر گرفته شود.
مدنی بیان کرد که سهم ایران از بازار ۲ میلیارد دلاری شیرآلات ساختمانی ترکیه، تنها یک دهم درصد است که معادل ۲.۵ میلیون دلار است. این میزان نشان‌دهنده غفلت از فرصت‌های حضور مؤثر در این بازار است.
مدنی اظهار داشت که ترکیه با توجه به ساخت سالانه ۸۰۰ هزار واحد مسکونی، نیاز شدیدی به سیمان دارد. با این حال، ایران کمتر از سه کانتینر سیمان در روز به این کشور صادر کرده است. علاوه بر این، ایران در سال ۱۴۰۲، حدود ۳۰۰ میلیون دلار آهن و فولاد به ترکیه صادر کرده که در صورت ایجاد ارزش افزوده در این محصولات، ظرفیت صادراتی بیشتری ممکن است.
رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند تأکید کرد که با وجود اینکه ترکیه یکی از پنج شریک اول تجاری ایران است، اما مبادلات دو کشور به‌دلیل عدم اتخاذ شیوه‌های اصولی و علمی در تجارت خارجی کاهش یافته است. وی بیان کرد که ابزارهایی مانند «اطلس تجارت ایران» می‌توانند نقش کلیدی در افزایش سهم ایران از بازار ترکیه ایفا کنند.
مهرداد سعادت دهقان، رئیس اتاق مشترک ایران و ترکیه، گفت: رابطه تجاری دو کشور سالانه چند میلیارد دلار است، اما این روابط به دلیل مشکلاتی نظیر نوسانات ارزی، تحریم‌ها، تورم و مسائل سیاسی دچار نوسان شده است.
او معتقد است که در صورت حل این موانع و توسعه زنجیره تأمین، می‌توان بر حجم تجارت در بخش‌هایی نظیر پتروشیمی، میوه و خشکبار یا مصالح ساختمانی افزود.
سعادت دهقان، چالش‌های فعالان ایرانی در تجارت با ترکیه را شامل مسائل مربوط به نقل‌وانتقالات بانکی، استانداردهای صادراتی، هزینه بالای لجستیک، و پیچیدگی در فرآیندهای گمرکی دانست. وی افزود که استفاده محدود از الگوهایی مانند تسویه با ارزهای محلی راهکاری موقت برای حل این مشکلات بوده است.
او همچنین از قابلیت‌هایی نظیر حمل‌ونقل ریلی به اروپا، تولیدات تبدیلی با ارزش افزوده و همکاری‌های دوجانبه برای افزایش مبادلات تجاری یاد کرد و تأکید کرد که بهبود بازاریابی، هماهنگی استانداردها و استفاده از روش‌های نوین دیجیتال می‌تواند نقش قابل توجهی در توسعه این مبادلات داشته باشد.
