بلک فرایدی (Black Friday) یا جمعه سیاه دیگر فقط یک روز خرید ساده در آمریکا نیست؛ این رویداد به یک پدیده فرهنگی و اقتصادی جهانی تبدیل شده است که آغازگر فصل خریدهای تعطیلات پایان سال در سراسر جهان محسوب میشود. در این روز فروشگاههای فیزیکی و آنلاین با ارائه تخفیفهای عجیب‌وغریب و فروش ویژه، میلیون‌ها خریدار را به سوی خود جذب میکنند. هیجان ناشی از ترس از جا ماندن (FOMO) و وعده دست‌یابی به کالاهای محبوب با کمترین قیمت باعث افزایش ترافیک وب‌سایت‌ها و صف‌های طولانی در فروشگاهها میشود.
فهرست مطالب
بلک فرایدی چیست؟ ریشه این نام‌گذاری از کجا آمده است؟ در ایران چه تاریخی دارد و چگونه برگزار میشود؟ آیا تمام این تخفیفها واقعی هستند یا با تخفیف جعلی و فریب تبلیغاتی روبهرو هستیم؟
در این مقاله به تمام این سؤالات پاسخ خواهیم داد. از تاریخچه و تاریخ دقیق جمعه سیاه ۱۴۰۴ (بلک فرایدی 2025) گرفته تا بررسی آمار فروش جهانی، دسته‌بندی محصولات پرطرفدار، و مهم‌تر از همه، راهنمای کامل یک خرید درست در این روز پرهیاهو. اگر می‌خواهید در بزرگترین حراج سال بهترین خریدها را انجام دهید، با ما همراه باشید.
بلک فرایدی (Black Friday) که در فارسی به جمعه سیاه ترجمه میشود، به‌طور سنتی، فردای روز شکرگزاری در ایالات متحده آمریکا است. این روز نمادی از آغاز فصل خرید کریسمس و تعطیلات پایان سال میلادی به شمار می‌رود. ویژگی اصلی آن، ارائه تخفیفهای بسیار زیاد و حراج‌های گسترده توسط خرده‌فروشان، هم در فروشگاههای فیزیکی و هم در فروشگاههای اینترنتی است.
بسیاری تصور میکنند که این نام‌گذاری به دلیل سودآوری عظیم فروشندگان در این روز است؛ یعنی روزی که کسب‌وکارها از وضعیت قرمز (ضرر) به وضعیت سیاه (سود) در دفاتر حسابداری خود می‌رسند. اگرچه این تعبیر امروزه از نظر اقتصادی کاملاً درست است و فروشندگان در این روز به سوددهی قابل توجهی می‌رسند، اما ریشه اصلی این اصطلاح، داستانی متفاوت و کمی تاریک‌تر دارد.
ریشه اصطلاح جمعه سیاه به دهه ۱۹۶۰ میلادی در شهر فیلادلفیا، پنسیلوانیا بازمی‌گردد. در آن زمان، پلیس راهنمایی و رانندگی فیلادلفیا از این اصطلاح برای توصیف هرج‌ومرج، ترافیک سنگین، ازدحام جمعیت و آشفتگی ناشی از هجوم خریداران به مرکز شهر در فردای روز شکرگزاری استفاده می‌کرد.
برای افسران پلیس که مجبور بودند در شیفت‌های طولانی و پراسترس با این آشوب دست‌وپنجه نرم کنند، آن روز واقعاً سیاه بود. خرده‌فروشان در ابتدا از این بار منفی اصطلاح جمعه سیاه بیزار بودند و حتی سعی کردند آن را به جمعه بزرگ (Big Friday) تغییر دهند، اما این تلاش ناموفق بود و اصطلاح جمعه سیاه به‌تدریج فراگیر شد.
در دهه ۱۹۸۰ میلادی خرده‌فروشان توانستند با موفقیت این روایت را تغییر دهند و همان تعبیر مثبت سودآوری را به‌عنوان معنای رسمی این روز جا بیندازند.
تاریخ بلک فرایدی ثابت نیست، زیرا به روز شکرگزاری در آمریکا وابسته است. روز شکرگزاری همیشه در چهارمین پنجشنبه ماه نوامبر برگزار میشود و بلک فرایدی، فردای آن روز است.
تاریخ بلک فرایدی 2025 (جمعه سیاه ۱۴۰۴):
بنابراین، برای خرید در بلک فرایدی ۱۴۰۴ باید روز ۷ آذر را در تقویم خود علامت بزنید. البته به یاد داشته باشید که بسیاری از کمپین‌ها زودتر شروع میشوند. روز قبل از آن، یعنی پنجشنبه ۶ آذر (۲۷ نوامبر)، پنجشنبه سیاه یا همان روز شکرگزاری (Thanksgiving) است که فروشگاههای بینالمللی در سالهای اخیر برخی فروش‌های ویژه را در این روز آغاز میکنند.
اگرچه در نام این رویداد کلمه جمعه وجود دارد، اما در واقعیت بلک فرایدی دیگر محدود به ۲۴ ساعت نیست. این رویداد به یک دوره خرید طولانی‌مدت تبدیل شده است. بسیاری از فروشگاهها، به‌خصوص فروشگاههای آنلاین مانند آمازون، کمپینهای خود را از ابتدای هفته (دوشنبه) آغاز میکنند و هر روز تخفیفهای جدیدی ارائه میدهند.
همچنین در آمریکا بسیاری از فروش‌های آنلاین از عصر پنجشنبه شکرگزاری آغاز میشوند و حراج‌ها در روزهای شنبه و یکشنبه نیز ادامه می‌یابند؛ این ماراتن خرید با «دوشنبه سایبری» (اولین دوشنبه بعد از بلک فرایدی) به اوج خود می‌رسد.
بنابراین، می‌توان گفت که ما با یک بازه زمانی ۴ تا ۵ روزه (از پنجشنبه تا دوشنبه) یا حتی یک هفته کامل روبهرو هستیم. در ایران نیز بسیاری از فروشگاههای اینترنتی کمپینهای خود را به مدت ۳ روز، یک هفته یا حتی بیشتر برگزار میکنند.
همان‌طور که اشاره شد، منشأ این روز به هرج‌ومرج خرید در فیلادلفیا بازمی‌گردد، اما اهمیت اقتصادی آن ریشه عمیق‌تری دارد.
در قرن بیستم، خرده‌فروشان در آمریکا یک قانون نانوشته داشتند: فصل خرید کریسمس تا قبل از روز شکرگزاری آغاز نمی‌شود. این سنت آنقدر قوی بود که در سال ۱۹۳۹، زمانی که روز شکرگزاری (آخرین پنجشنبه ماه) مصادف با ۳۰ نوامبر شده بود، خرده‌فروشان نگران کوتاهی فصل خرید شدند. آنها با لابی‌گری، «فرانکلین روزولت»، رئیس‌جمهور وقت، را متقاعد کردند که روز شکرگزاری را یک هفته به جلو بیاورد. این نشان می‌دهد که قدرت اقتصادی این فصل خرید چقدر از گذشته اهمیت داشته است.
در دهه‌های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ با افزایش رقابت و ظهور مراکز خرید بزرگ، بلک فرایدی به شکلی که امروز می‌شناسیم متولد شد. در موازات آن نیز پدیده‌ای به نام Doorbuster (صف‌شکن) اتفاق افتاد؛ یعنی اعمال تخفیفهای بسیار زیاد روی تعداد محدودی کالا که باعث می‌شد مردم از نیمه‌شب در صف‌ها منتظر بمانند و گاهی منجر به درگیری‌های فیزیکی نیز می‌شد.
با ظهور اینترنت و غول‌های تجارت الکترونیک مانند آمازون و eBay در اواخر دهه ۱۹۹۰ و اوایل ۲۰۰۰ بلک فرایدی از مرزهای آمریکا فراتر رفت. آمازون با ارائه تخفیفهای بلک فرایدی در وب‌سایت‌های اروپایی خود این سنت را به قاره سبز معرفی کرد.
امروزه، بلک فرایدی در اروپا، ترکیه، دبی (که گاهی با نام «جمعه سفید» یا «جمعه زرد» تبلیغ میشود) کانادا، استرالیا و بسیاری از کشورهای آسیایی از جمله ایران به یک رویداد مهم در تقویم بازاریابی تبدیل شده است.
بلک فرایدی در ایران عمدتاً یک رویداد خرید آنلاین است. برخلاف آمریکا، ما شاهد صف‌های طولانی در مقابل فروشگاههای فیزیکی نیستیم، بلکه تمرکز اصلی روی فروشگاههای اینترنتی بزرگ و کوچک است؛ در سالهای اخیر حتی فروشگاه‌هایی که در بستر شبکه‌های اجتماعی فعالیت میکنند نیز بلک فرایدی را برگزار کرده‌اند.
کمپینهای بازاریابی در ایران معمولاً از چند روز قبل با تبلیغات گسترده ایمیلی، پیامکی و شبکه‌های اجتماعی آغاز میشود. فروشگاهها اغلب کمپینهای خود را حراجمعه یا اسامی مشابه می‌نامند و آن را برای چند روز متوالی (مثلاً از پنجشنبه تا یکشنبه) برگزار میکنند.
در این ایام، سایتهای بررسی کالا و پلتفرم‌های مقایسه قیمت مانند ترب و ایمالز نقش بسیار مهمی ایفا میکنند. آنها صفحات ویژه‌ای برای رصد قیمت‌ها و تخفیفهای فروشگاههای مختلف ایجاد میکنند که به کاربران در پیداکردن تخفیف واقعی و پیشنهادهای لحظه‌ای کمک زیادی می‌کند.
تفاوت بلک فرایدی در ایران با جهان:
در بلک فرایدی تقریباً هر چیزی را می‌توان با تخفیف پیدا کرد، اما برخی دسته‌بندی‌ها محبوبیت و آمار فروش بالاتری دارند. طبق داده‌های جهانی (مانند گزارش Salesforce از آمار فروش بلک فرایدی 2024) دسته‌بندی‌های زیر بیشترین سهم را در فروش دارند و در میان خریداران محبوب هستند:
این دسته، پادشاه بلامنازع بلک فرایدی است؛ البته آمار موثقی از میزان فروش محصولات مختلف در بلک فرایدی در دست نیست، اما به گزارش ادوبی، در کل فصل تعطیلات سال ۲۰۲۴ فروش لوازم الکترونیکی در سطح جهانی به ۵۵.۳ میلیارد دلار رسید. تلویزیون‌ها، لپ‌تاپ‌ها، گوشی‌های هوشمند، هدفون‌ها، کنسول‌های بازی (پلی‌استیشن و ایکس‌باکس) و گجت‌های پوشیدنی از محصولات محبوب بوده‌اند.
تخفیفها در این بخش می‌تواند بسیار چشمگیر باشد، اما باید مراقب محصولات قدیمی یا مدل‌هایی که (با کیفیت پایین‌تر) صرفاً برای بلک فرایدی تولید شده‌اند، بود. طبق آمارها، نرخ تخفیف واقعی در این بخش متغیر است اما می‌تواند به ۳۰ تا ۴۰ درصد برسد.
دومین دسته بزرگ، پوشاک و مد است که در تعطیلات سال ۲۰۲۴ فروشی معادل ۴۵.۶ میلیارد دلار را ثبت کرد. فروشگاههای پوشاک از این فرصت برای خالی‌کردن انبارهای فصلی خود استفاده میکنند. محصولات محبوب این دسته‌بندی، کفش‌های ورزشی، لباس‌های زمستانی، کیف و اکسسوری است. در این دسته، یافتن تخفیف واقعی ۵۰ تا ۷۰ درصدی بسیار رایج‌تر از سایر دسته‌ها است.
این دسته با فروش ۲۹.۲ میلیارد دلاری در فصل تعطیلات ۲۰۲۴ در رتبه بعدی قرار دارد: محصولاتی مانند لوازم آشپزخانه هوشمند، سرخ‌کن‌های بدون روغن (هواپزها)، جاروبرقی‌های رباتیک و قهوه‌سازها. فروشگاه‌هایی مانند والمارت و Target در آمریکا تخفیفهای سنگینی در این بخش ارائه میدهند که اغلب شامل باندل‌های محصولی میشود.
این دسته یکی از بالاترین میانگین‌های تخفیف را دارد. براساس آمارها، نرخ تخفیف میانگین جهانی در بخش آرایشی و بهداشتی در سال ۲۰۲۴ حدود ۴۰ درصد بوده است.
با توجه به نزدیکی به کریسمس و تعطیلات آخر سال میلادی، والدین از این فرصت برای خرید هدایا استفاده میکنند. دسته‌بندی اسباب‌بازی در فصل تعطیلات سال ۲۰۲۴ فروشی معادل ۸.۲ میلیارد دلار داشت.
انتخاب فروشگاه اینترنتی مناسب نیمی از موفقیت در حراج بلک فرایدی است. در این روز پرهیاهو، اعتماد و اعتبار حرف اول را می‌زند. طبق گزارش‌های مختلف، مصرف‌کنندگان وب‌سایت قابل اطمینان را کلید اعتماد به یک کسب‌وکار می‌دانند و اکثر کاربران پس از تجربه اختلال در سایت، اعتماد خود را از دست میدهند؛ بدین ترتیب وفاداری مشتری نیز به آن کسب‌وکار کاهش می‌باید.
در سطح جهانی:
در ایران:
به‌جای معرفی نام فروشگاه خاص، بر این نکته تأکید می‌کنیم که فروشگاههای اینترنتی بزرگ و معتبر که سابقه طولانی‌تری در برگزاری کمپینهای بلک فرایدی دارند، معمولاً گزینه‌های مطمئن‌تری هستند. آنها زیرساخت‌های قوی‌تری برای مدیریت افزایش ترافیک وب‌سایت و پردازش سفارش‌ها دارند.
همچنین استفاده از سرویس‌های مقایسه قیمت مانند ترب و ایمالز برای بررسی اعتبار فروشنده و تاریخچه قیمت، پیش از افزودن کالا به سبد خرید، اکیداً توصیه میشود. همچنین پیشنهاد میشود در طول حراج بلک فرایدی خرید از سایتهای خارجی مثل آمازون را نیز در نظر بگیرید، چون ممکن است محصولات تخفیف‌دار باارزشی پیدا کنید؛ اگر محصولی را پیدا کردید که تخفیف بالایی داشت، می‌توانید از طریق سایتهای واسطه آن را خریداری کنید.
هیجان خرید در بلک فرایدی نباید شما را از چالش‌ها و خطرات آن غافل کند. رفتار مصرف‌کننده در این روز تحت تأثیر شدید روان‌شناسی فروش است و کلاهبرداران نیز از این فرصت سوءاستفاده میکنند.
این بزرگترین ریسک به‌خصوص در بلک فرایدی ایران است. به گزارش وب‌سایت Which، تحقیقات در بریتانیا نشان می‌دهد که از ۲۰۰ معامله‌ای که آنها بررسی کرده‌اند، تمامی آنها در شش ماه قبل یا بعد از بلک فرایدی، با قیمتی مشابه یا حتی ارزان‌تر در دسترس بوده‌اند.
در ساعات اولیه بلک فرایدی هجوم کاربران برای خرید آنلاین باعث افزایش ترافیک وب‌سایت‌ها میشود. این ترافیک سنگین می‌تواند منجر به کندی سایت‌ها، عدم بارگذاری صفحات، حذف کالاها از سبد خرید یا بروز مشکلات پرداخت شود.
در این ایام ایمیل‌ها و پیامک‌های فیشینگ با موضوع «تخفیف لحظه‌ای بلک فرایدی» به اوج می‌رسد. کلاهبرداران با طراحی صفحات پرداخت جعلی یا وب‌سایت‌های تقلبی به دنبال سرقت اطلاعات بانکی یا شخصی شما هستند. امنیت خرید اینترنتی در این روزها باید اولویت اصلی شما باشد.
استراتژی فروش در بلک فرایدی بر پایه ایجاد حس فوریت است: FOMO یعنی این حس که اگر الان نخرم، این فرصت را برای همیشه از دست می‌دهم. همچنین تخفیفهای بسیار زیاد روی تعداد محدودی کالا در بازه زمانی کوتاه شما را وادار به خرید هیجانی و بدون فکر می‌کند.
برای اینکه قربانی تبلیغات هدفمند فروشندگان نشوید و بهترین استفاده را از تخفیف بلک فرایدی ببرید، باید یک استراتژی خرید هوشمندانه داشته باشید.
کارهایی که باید قبل از حراج انجام دهید:
کارهایی که باید در حین حراج انجام دهید:
اگرچه امروزه مرز بین این دو روز بسیار کم‌رنگ شده است، اما در اصل تفاوت‌هایی با هم داشتند.
در بلک‌فرایدی قبلاً تمرکز روز خریدهای فیزیکی و هجوم به فروشگاهها بود و همچنین مردم بیشتر به سمت کالاهای بزرگ و گران‌قیمت مانند تلویزیون، لوازم خانگی و کنسول‌های بازی می‌رفتند. در سوی دیگر سایبرماندی در سال ۲۰۰۵ ابداع شد تا مردم را به خرید آنلاین تشویق کند. این روز مخصوص فروشگاههای اینترنتی بود و تمرکز آن بیشتر بر گجت‌های کوچک‌تر، نرم‌افزار، فروشگاه پوشاک آنلاین و سفرها بود.
امروزه بلک فرایدی خود به یک غول فروش آنلاین تبدیل شده است. به گفته Salesforce، آمار فروش آنلاین در سایبرماندی ۲۰۲۴ در جهان به ۴۹.۷ میلیارد دلار رسید، آمار کل فروش نیز در سایبرویک ۳۱۴.۹ میلیارد دلار بود. در عمل، این دو رویداد در هم ادغام شده‌اند و یک دوره ۵ روزه به نام هفته سایبری (Cyber Week) تشکیل داده‌اند که بیشترین نرخ تبدیل را برای فروشندگان رقم می‌زند.
این رویداد در هر کشوری رنگ‌وبوی متفاوتی به خود گرفته است.
