به گزارش فرهیختگان، جهان در حال بازگشت به سمت انرژی هسته‌ای است. این بازگشت اگرچه یک «رنسانس هسته‌ای» کامل نیست؛ اما محصول نگاه واقع‌گرایانه و نیاز‌های جدید انرژی است. البته برخی از کشور‌ها همچون آمریکا در کنار مزایای صلح‌آمیز فناوری هسته‌ای، به طرز بی‌سابقه‌ای به کاربرد‌های نظامی این فناوری هم توجه دارند. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا به صراحت این موضوع را بیان کرده و مدعی شده کشورش نیز مثل دیگر کشور‌ها دست به آزمایش‌‌های اتمی خواهد زد! اتفاقی که وزارت انرژی آمریکا روز شنبه 24 آبان آن را در بیانیه‌ای اعلام کرد. این وزارتخانه نوشت این کشور در ماه آگوست (مرداد/شهریور) یک «بمب حرارتی هسته‌ای تاکتیکی» را آزمایش کرده است. ترامپ علت این مانور هسته‌ای خطرناک را انجام عملیات مشابه توسط دیگر کشور‌ها معرفی کرد؛ اما هیچ اطلاعات روشنی از آزمایش هسته‌ای توسط کشور‌های دیگر پیش از آزمایش آمریکا وجود ندارد.
چه کشور‌های دیگر دست به چنین آزمایش‌‌هایی زده باشند و چه نزده باشند، واقعیت این است که میل کشور‌ها برای داشتن و یا توسعه برنامه هسته‌ای شتاب گرفته است. شاید محرک اصلی این تلاش‌‌ها به سفر شهریور ماه ترامپ به بریتانیا و توافق تاریخی جامع دو کشور در حوزه انرژی هسته‌ای مربوط باشد. این توافق با هدف شتاب بخشیدن به توسعه نیروگاه‌‌های هسته‌ای و تسریع در روند صدور مجوز برای ساخت رآکتور‌های جدید بین طرفین به امضا رسید. نخست‌وزیر بریتانیا، این توافق را گامی به سوی یک «عصر طلایی هسته‌ای» خواند و گفت این توافق «در بلندمدت هزینه‌‌های انرژی خانوار‌ها را کاهش و در کوتاه‌مدت هزاران شغل جدید» ایجاد خواهد کرد.
همین توافق، زنگ‌‌ها را در سراسر جهان برای یک رقابت جدید هسته‌ای به صدا درآورد. البته آزمایش هسته‌ای آمریکا نیز به این موضوع شتاب بخشید.
آمریکا پیش از این نیز رفتار‌های هسته‌ای زیادی از خود نشان داده بود؛ اما اصرار فعلی آن‌ها بر رقابت‌‌های تسلیحاتی هسته‌ای، پایه‌‌های رژیم جهانی منع اشاعه هسته‌ای را سست کرده و با القای الگویی از بازدارندگی هجومی و رقابت تسلیحاتی، جهان را به مسیری بازمی‌گرداند که شباهت‌‌های جدی با تنش‌‌ها و رقابت هسته‌ای دوران جنگ سرد دارد. در دوران جنگ سرد، رقابت هسته‌ای به محور اصلی رابطه آمریکا و شوروی تبدیل شد؛ رقابتی که در سطحی از فشار، تهدید و موازنه انجام می‌شد و کوچک‌ترین لغزش می‌توانست به یک درگیری ویرانگر منتهی شود. از اواخر دهه ۱۹۴۰ هر دو قدرت به این جمع‌بندی رسیدند که بقای سیاسی‌شان به توانایی در «حفظ بازدارندگی» وابسته است؛ بازدارندگی‌ای که بر ظرفیت «ضربه دوم»، «پراکندگی سامانه‌‌های پرتاب» و «سطحی از اطمینان متقابل» مبتنی بود که «هیچ حمله‌ای بدون پاسخ باقی نخواهد ماند.»
همین منطق، توسعه زرادخانه‌‌های عظیم، استقرار موشک‌‌های قاره‌پیما، زیردریایی‌‌های مجهز به کلاهک هسته‌ای و سیستم‌‌های هشدار زودهنگام را به جزء جدایی‌ناپذیر ساختار امنیتی هر دو بلوک تبدیل کرد. انباشت تسلیحات هسته‌ای صرفاً یک فرایند فنی نبود؛ هر آزمایش موشکی، هر استقرار جدید و هر تغییر در دکترین نظامی، به‌عنوان نشانه‌ای از برتری یا تهدید تعبیر می‌شد و واکنش متقابل طرف مقابل را الزامی می‌کرد. در چنین فضایی، مسئله هسته‌ای، یک رقابت شناختی و راهبردی بود که از دستگاه سیاست خارجی تا رسانه‌‌ها و ارتش هر دو کشور را شامل می‌شد.
«بحران موشکی کوبا» در سال ۱۹۶۲ اوج این تقابل بود. اهمیت این بحران از آن جهت است که ساختار شکننده بازدارندگی هسته‌ای را در سخت‌ترین آزمون خود قرار داد. شوروی برای ایجاد موازنه با موشک‌‌های آمریکایی در «ترکیه» و «ایتالیا»، تصمیم گرفت موشک‌‌های بالستیک میان‌برد را در کوبا مستقر کند؛ اقدامی که اگرچه در منطق قدرتی جنگ سرد قابل تحلیل بود، اما واشنگتن تحمل دیدنش را نداشت.
افشای تصویر این پایگاه‌‌ها، واکنش جان اف کندی را در پی داشت و ایالات متحده با اعلام «قرنطینه دریایی»، عملاً ارسال تجهیزات شوروی به کوبا را متوقف کرد. در روز‌های بعد، ناو‌های دو کشور در فاصله‌ای بسیار نزدیک از درگیری مستقیم قرار گرفتند و سطح آماده‌باش هسته‌ای آمریکا به شدت بالا رفت.
تنها پس از مذاکرات فشرده و تبادل پیام‌‌های محرمانه بود که خروشچف و کندی به توافق رسیدند. متن توافق شامل خروج موشک‌‌های شوروی از کوبا در برابر تعهد آمریکا به عدم حمله به این کشور و حذف تدریجی موشک‌‌های آمریکایی از ترکیه بود. این توافق نقطه پایان بحران بود.
پس از کوبا، اگرچه شدت تنش‌‌ها در برخی مقاطع کاهش یافت و مذاکرات کنترل تسلیحات آغاز شد؛ اما ماهیت رقابت هسته‌ای تغییر نکرد. پیمان‌‌هایی مانند سالت و استارت فقط توانستند سقف‌‌هایی نسبی بر تعداد کلاهک‌‌ها و سامانه‌‌های پرتاب ایجاد کنند؛ اما زیرساخت اصلی بازدارندگی همچنان پابرجا ماند. در تمام دهه‌‌های پس از آن، قدرت‌‌های هسته‌ای می‌دانستند که توازن شکننده بین توان ضربه اول و اطمینان از پاسخ متقابل اساس سیاست امنیتی‌شان است؛ اما حمله ترامپ به تأسیسات هسته‌ای ایران، به جای اینکه برای دیگر کشور‌ها بازدارندگی ایجاد کرده باشد، آن‌ها را ترغیب به رفتار‌های هسته‌ای کرده است.
برخی مورخان و پژوهشگران معتقدند جنگ سرد تمام نشده و همچنان ادامه دارد و تحرکات هسته‌ای اخیر کشور‌های مختلف را هم تحت همین تلقی ارزیابی می‌کنند.
آمریکا؛ سوت آغاز مسابقه هسته‌ای
آمریکا تنها کشوری است که به خود اجازه استفاده از بمب هسته‌ای در حمله وحشتناک به ژاپن را داده است. بیش از 7 دهه پس از آن عملیات، دونالد ترامپ اعلام کرد به پنتاگون دستور داده آزمایش سلاح‌‌های هسته‌ای را «در پاسخ به آزمایش‌‌های سایر کشور‌ها» از سر بگیرد و تأکید کرد این آزمایش‌‌ها «خیلی زود» انجام خواهد شد. این اقدامات نشان‌دهنده بازگشت آشکار آمریکا به سیاست آزمایش و استقرار تسلیحات هسته‌ای تاکتیکی است و خطر آغاز دوباره مسابقه تسلیحاتی جهانی را به شدت افزایش می‌دهد.
آزمایشگاه ملی ساندیا در اوت ۲۰۲۵ بمب گرماهسته‌ای تاکتیکی «B۶۱-۱۲» را بدون کلاهک هسته‌ای با موفقیت توسط جنگنده‌‌های F-35 آزمایش کرد. این بمب‌‌ها در پایگاه «لیکن‌هیث» بریتانیا مستقر شده‌اند.
انگلیس؛ انبار هسته‌ای آمریکا در اروپا
بریتانیا عملاً به انبار اصلی تسلیحات هسته‌ای تاکتیکی آمریکا در اروپا تبدیل شده و با گسترش هم‌زمان زیرساخت‌‌های هسته‌ای نظامی و غیرنظامی، نقش خود را در تشدید تنش هسته‌ای جهانی تقویت می‌کند.
لندن شهریورماه توافق چند میلیارد پوندی «مشارکت آتلانتیک برای انرژی هسته‌ای پیشرفته» با واشنگتن امضا کرد تا رآکتور‌های جدید برای تأمین برق مراکز داده هوش مصنوعی بسازد. شرکت‌‌های «Centrica» و «X-energy» تا ۱۲ رآکتور در «هارتل‌پول» می‌سازند و پروژه‌‌های دیگری با شرکت‌‌های «Holtec» و «EDF» در جریان است. هم‌زمان برای اولین بار از سال ۲۰۰۸، کلاهک‌‌های گرماهسته‌ای «B۶۱-۱۲» آمریکا در پایگاه «لیکن‌هیث» مستقر شده‌اند.
عربستان سعودی؛ هسته‌ای پاداش عادی‌سازی
بن‌سلمان با پرونده‌ای از کارویژه‌‌های مهم به آمریکا سفر کرده است. خبرگزاری فرانسه مهم‌ترین محور این سفر سه‌روزه ولیعهد عربستان به واشنگتن را امضای قرارداد چهارچوب همکاری هسته‌ای با آمریکا اعلام کرده است؛ توافقی دقیقاً مشابه توافق ۱۲۳ که واشنگتن قبلاً با امارات، کره جنوبی و هند برای همکاری صلح‌آمیز انرژی هسته‌ای غیرنظامی امضا کرده بود.
فرانسه؛ دو پرتاب هسته‌ای
فرانسه به عنوان یکی از بزرگ‌ترین بهره‌برداران از انرژی هسته‌ای و یکی از قدرت‌‌های هسته‌ای اروپا، در حال مدرن‌سازی تهاجمی صنعت هسته‌ای خود است. این اقدامات به اعتقاد کارشناسان به بی‌ثبات‌سازی توازن استراتژیک اروپا و افزایش خطر درگیری هسته‌ای کمک می‌کند. وزارت دفاع این کشور موشک هوا به زمین «ASMPA-R» ارتقایافته با قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای را پس از دومین پرتاب موفق از جنگنده «رافائل» رسماً عملیاتی اعلام کرد. هم‌زمان برنامه توسعه موشک هسته‌ای نسل چهارم «ASN۴G» و موشک بالستیک جدید «51.4M» تا سال ۲۰۳۵ آغاز شده است. قرارداد تولید نسخه چهارم موشک «M۵۱» با شرکت «آریان‌گروپ» امضا شده که بیش از ۵۰ تن وزن و «۲۰ ماخ» سرعت دارد.
ترکیه؛ ساخت دو نیروگاه جدید
هفته گذشته وزیر انرژی ترکیه از مذاکره برای احداث «دو نیروگاه هسته‌ای» در این کشور خبر داد. اردوغان، رئیس جمهور ترکیه هم گفت ورود دو نیروگاه هسته‌ای جدید به مدار تولید، به کاهش وابستگی ترکیه به واردات انرژی کمک خواهد کرد. با این‌حال روابط ترکیه و رژیم صهیونیستی چندان مساعد به نظر نمی‌رسد و توسعه هسته‌ای آنکارا خوشایند تل‌آویو نیست. روزنامه عبری معاریو این اقدامات را «گام راهبردی» برای دستیابی به استقلال انرژی و افزایش قدرت استراتژیک ترکیه دانسته و صراحتاً هشدار داده ترکیه در مسیر تبدیل شدن به «کشور پیشرو در خاورمیانه» و «خطر مستقیم برای اسرائیل» قرار گرفته است.
ژاپن؛ میزبان تسلیحات هسته‌ای آمریکا!
ژاپن به‌عنوان تنها قربانی هسته‌ای توسط ایالات متحده آمریکا، اعلام کرده برای میزبانی از تسلیحات هسته‌ای این کشور در خاک خود علاقه‌مند است! روزنامه ژاپنی «ماینیچی» نوشت «سانای تاکایچی»، نخست‌وزیر ژاپن قصد دارد امکان بازنگری در سه اصل غیرهسته‌ای فعلی مبنی بر «عدم در اختیار داشتن»، «تولید» یا «اجازه ندادن به سلاح‌‌های هسته‌ای در خاک ژاپن» را بررسی کند.
به گفته این نشریه، تاکاچی معتقد است ممنوعیت استقرار سلاح‌‌های هسته‌ای در این کشور بر توان آمریکا که در واقع امنیت ژاپن را تضمین می‌کند اثر منفی می‌گذارد!
کره جنوبی؛ تهدید زیرآبی بین دو کره
بررسی داده‌‌های یک نظرسنجی جدید در کره جنوبی نشان می‌دهد که 75 درصد مردم این کشور از برنامه هسته‌ای ملی حمایت می‌کنند. «لی جائه‌میونگ» رئیس‌جمهور کره جنوبی از توافق با ترامپ برای گسترش غنی‌سازی اورانیوم و ساخت زیردریایی‌‌های هسته‌ای خبر داد. سئول رسماً اعلام کرد «حمایت برای گسترش اختیارات خود بر غنی‌سازی و بازفرآوری» را به دست آورده است.
کره شمالی؛ دومینوی هسته‌ای نسازید
پیونگ‌یانگ تصمیم آمریکا برای تأیید ساخت زیردریایی‌‌های هسته‌ای کره جنوبی را محکوم کرد و هشدار داد این اقدام «اثر دومینوی هسته‌ای» ایجاد می‌کند و مسابقه تسلیحاتی داغ را جرقه خواهد زد. کره شمالی اعلام کرد به دلیل «نیت تقابلی» آمریکا و کره جنوبی، اقدامات متقابل شدیدتر اتخاذ خواهد کرد و هم‌زمان نهمین و آخرین آزمایش موتور موشک بالستیک قاره‌پیمای جدید را انجام داد.
آلمان؛ انگیزه‌‌های پنهان
رافائل گروسی، رئیس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پس از گفت‌وگو با وزیر اقتصاد آلمان اعلام کرد برلین به طور جدی در حال بررسی بازگشت عملی به انرژی هسته‌ای است. گروسی گفت آلمان «انگیزه‌‌های پنهان» دارد و شایستگی‌‌های فنی آن هنوز وجود دارد. این در حالی است که آلمان دو سال پیش آخرین رآکتور خود را خاموش کرد.
چرخش احتمالی برلین به سمت فناوری هسته‌ای پیشرفته، پایان سیاست تاریخی خلع انرژی هسته‌ای این کشور را نشان می‌دهد و می‌تواند موجی از بازگشت به هسته‌ای در اروپا ایجاد کند که خطر اشاعه و تنش را به شدت افزایش خواهد داد.
استرالیا؛ قرارداد 50 ساله هسته‌ای
استرالیا که تا چند سال پیش حتی رآکتور تحقیقاتی نداشت، اکنون به سرعت در حال تبدیل شدن به قدرت هسته‌ای دریایی است. این اتفاق مستقیماً توازن قدرت در آسیا-اقیانوسیه را برهم می‌زند.
استرالیا و بریتانیا پیمان ۵۰ ساله برای ساخت زیردریایی‌‌های هسته‌ای تهاجمی امضا کردند. دولت ترامپ در حال بررسی ادامه توافق «AUKUS» است. استرالیا دومین قسط ۵۰۰ میلیون دلاری را پرداخت کرد و هزینه کل پروژه تا ۲۴۵ میلیارد دلار برآورد می‌شود. این زیردریایی‌‌ها قرار است حداقل سه فروند «ویرجینیا-کلاس» آمریکایی را حمل کنند.
چین؛ اولین ناو هواپیمابر هسته‌ای
پکن با گسترش سریع برنامه هسته‌ای و ساخت ناو هسته‌ای، پیام مستقیمی به هژمونی دریایی آمریکا ارسال کرده و قصد دارد توازن قدرت را کاملاً تغییر دهد.
تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهد چین در آستانه ساخت نخستین ناو هواپیمابر هسته‌ای خود است که محدودیت برد ناو‌های متعارف را حذف می‌کند. زرادخانه هسته‌ای چین از حدود ۳۵۰ کلاهک در ۲۰۲۰ به بیش از ۶۰۰ کلاهک رسیده و در حال تکمیل سه‌گانه هسته‌ای کامل (زمین، دریا، هوا) است. مقدمات آزمایش هسته‌ای احتمالی در سایت لوپ نور در جریان است. پنتاگون پیش‌بینی می‌کند چین تا ۲۰۳۵ بیش از ۱۰۰۰ کلاهک عملیاتی داشته باشد.
روسیه؛ ناوگان یخ‌شکن هسته‌ای
بلافاصله پس از اعلام ترامپ مبنی بر آزمایش موشک هسته‌ای، پوتین واکنش نشان داد و ترامپ هم پاسخ داد. جدال لفظی در نوبت‌‌های مختلف صورت گرفت و همچنان ادامه دارد. همچنین پوتین ساخت یخ‌شکن هسته‌ای جدید «استالینگراد» را آغاز کرد و تأکید کرد توسعه «ناوگان یخ‌شکن هسته‌ای» ادامه دارد. هم‌زمان با نزدیک شدن به انقضای پیمان «New START» (فوریه ۲۰۲۶) روسیه و آمریکا یکدیگر را به ازسرگیری آزمایش‌‌های هسته‌ای واقعی تهدید می‌کنند.
نقطه خطرناک برای ایالات متحده آنجاست که روسیه از سال ۲۰۲۳ در مکانیسم‌‌های نظارتی پیمان منع اشاعه هسته‌ای مشارکت نمی‌کند.
هند؛ توافق هسته‌ای با روسیه
هند و روسیه توافق کردند پروژه‌‌های نیروگاه هسته‌ای بزرگ و کوچک را گسترش دهند و از تجربه «کودانکولام» (نیروگاه هند) استفاده کنند. شرکت «روس‌اتم» و کمیسیون انرژی اتمی هند بر بومی‌سازی «تولید تجهیزات» و «سوخت هسته‌ای» تأکید کردند.
بحران انرژی و جنگ ها، باعث شده کشور‌ها بیشتر به سمت گزینه‌‌هایی بروند که بتوانند ثبات بیشتری به شبکه برق خود بدهند. انرژی هسته‌ای یکی از اصلی‌ترین گزینه‌‌ها در این زمینه است. همچنین در سال‌های اخیر که کشور‌ها به دنبال کاستن از تولید کربن هستند، منابع انرژی مطمئن، پایدار و بدون کربن در اولویت قرارگرفته‌اند. ازاین‌رو انرژی هسته‌ای می‌تواند نقش مهمی در ترکیب انرژی پاک ایفا کند. آن‌گونه که آژانس بین‌المللی انرژی پیش‌بینی کرده، ظرفیت تولید هسته‌ای جهانی تا ۲۰۵۰ به شکل قابل‌توجهی افزایش خواهد یافت. بخشی از این توسعه مربوط به پیشرفت‌‌های صنعتی است که امکان ساخت «رآکتور‌های کوچک ماژولار (SMR) را فراهم کرده تا هزینه‌‌ها، زمان ساخت و ریسک را کاهش دهند.
