به گزارش خبرنگار مهر، دوره شگفتی و عظمت قالی بافی در دوره صفوی که با حمایت پادشاهان سفارش دهندگان و وجود هنرمندان توانای عرصه هنرهای سنتی در کارگاه‌های متعددی در شهرهای مختلف ایران شکل گرفت؛ گنجینه منحصر به فردی از فرشهای ارزشمند را به جهانیان عرض کرد که چه به لحاظ ویژگی‌های طرح و نقش و چه از نظر تکنیک و فن یافت سرآمد هنرهای هم عصر خود بود. اکثر این فرشهای نفیس امروزه زینت بخش موزه‌های دنیا است و معمولاً بر اساس نوع طرح (نقشه) نام گذاری شده است.
فرش اردبیل که پس از فرش ترنج دار (با صحنه‌های شکارگاه موجود در موزه بلدی پتسولی میلان به تاریخ ۹۲۹ هجری قمری اثر غیاث الدین جامی)، دومین فرش کتیبه دار دوره صفوی محسوب می‌شود در دوره شاه طهماسب اول و برای اهدا به مقبره عارف و صوفی مشهور ایرانی به نام شیخ صفی الدین اردبیلی که سلاطین این سلسله به سبب انتساب به نام او به صفویه یا صفویان موسوم شده‌اند بافته شد.
این فرش که به صورت جفت بوده امروزه در موزه‌های ویکتوریا و آلبرت لندن و مجموعه پل گئی که اکنون در موزه لس آنجلس قرار دارد نگهداری می‌شود. نمونه بزرگ‌تر و مشهورتر در «موزه ویکتوریا و آلبرت» لندن نگهداری می‌شود و نسخه دوم آن در «موزه هنر شهر لس‌آنجلس» به نمایش درآمده است. هر دو از یک مجموعه منشأ گرفته‌اند. فرش لندن در قرن نوزدهم با دقت بسیار مرمت و بازسازی شده و بخش‌هایی از هر دو فرش در آن به کار رفته است.
فرشهای اردبیل در سال‌های ۱۵۳۹ تا ۱۵۴۰ و به سفارش شاه طهماسب، یکی از تأثیرگذارترین حامیان هنر فرشبافی ایران، بافته شدند. فرش بزرگ‌تر لندن به‌ویژه به‌دلیل ابعاد عظیم، ظرافت خیره‌کننده و مهارت بالای بافندگان آن شناخته شده است و حدود ۲۶ میلیون گره دارد.
فرش اردبیل قدیمی‌ترین فرش تاریخ‌گذاری‌شده جهان و یکی از بزرگترین، زیباترین و از نظر تاریخی مهم‌ترین فرش‌ها است. به همین دلیل بافتی بسیار ظریف و آسیب‌پذیر دارد و نیازمند مراقبت و نگهداری دقیق است. این فرش در شهر اردبیل در شمال غربی ایران، محل دفن شیخ صفی‌الدین اردبیلی، که در سال ۱۳۳۴ درگذشت، بافته شده است. شیخ، رهبر صوفی و از اجداد شاه اسماعیل، بنیانگذار سلسله صفوی بود.
اگرچه ریشه دقیق این فرش مشخص نیست، اما اعتقاد بر این است که توسط دربار برای حرم شیخ سفارش داده شده است، که تا قرن شانزدهم مکانی زیارتی بود.
می‌توان تاریخ دقیق فرش را به لطف کتیبه‌ای در یک لبه آنکه شامل کتیبه شعری، یک امضا با نوشته «غلام درگاه، مقصود کاشانی» و تاریخ ۹۴۶ در تقویم مسلمانان، معادل ۱۵۳۹-۱۵۴۰ میلاد، تعیین کرد. مقصود احتمالاً مقام درباری مسئول تولید فرش بوده و نه یک برده به معنای واقعی کلمه.
تمام سطح فرش اردبیل با یک طرح یکپارچه واحد پوشانده شده است؛ شاهکاری چشمگیر با توجه به اندازه بزرگ فرش. حاشیه آن از چهار نوار موازی تشکیل شده است. این طرح، یک زمینه مستطیل شکل عظیم را احاطه کرده است که یک مدالیون زرد بزرگ در مرکز آن قرار دارد. مدالیون توسط حلقه‌ای از اشکال بیضی نوک‌تیز احاطه شده است و یک چراغ از هر دو انتهای آن آویزان است. این قطعه مرکزی با چهار قطعه گوشه‌ای که ربع‌هایی از یک ترکیب مشابه اما ساده‌تر هستند، بدون چراغ‌ها، هماهنگ شده است.
چراغ‌هایی که از قطعه مرکزی آویزان هستند، اندازه‌های متفاوتی دارند. برخی معتقدند که این کار برای ایجاد یک اثر پرسپکتیو انجام شده است اگر نزدیک چراغ کوچک بنشینید، هر دو به یک اندازه به نظر می‌رسند. با این حال، هیچ مدرک دیگری مبنی بر استفاده از این نوع پرسپکتیو در ایران در دهه ۱۵۳۰ وجود ندارد و خود چراغ‌ها به جای اشیا سه‌بعدی، به صورت اشکال مسطح نشان داده شده‌اند. دیدگاه دیگر این است که این تفاوت، یک نقص عمدی در طراحی است که منعکس کننده این باور است که کمال فقط متعلق به خداست.
این الگوی خیره‌کننده شامل ده رنگ است. رنگ‌ها از مواد طبیعی مانند پوست انار و نیل ساخته شده‌اند، بنابراین سایه‌ها کمی متفاوت هستند و در جایی که از دسته‌های تیره‌تر و روشن‌تر پشم استفاده شده است، یک اثر «موج‌دار» ایجاد می‌کنند.
هر بخش از طرح با یک یا چند نوع طرح طوماری با گل‌ها یا برگ‌های چرخان خارق‌العاده، که از ویژگی‌های طرح‌های اوایل سلسله صفوی است، پر شده است. در برخی از آنها، اشکال مارپیچ متقارنی نیز وجود دارد که نمایانگر ابرها هستند. بافندگان احتمالاً از روی نقشه‌هایی که توسط یک طراح متخصص ارائه شده بود، کار می‌کردند.
پرز پشم، که رنگ را بسیار بهتر از ابریشم نگه می‌دارد، بسیار متراکم است و حدود ۵۳۰۰ گره در هر ده سانتی‌متر مربع وجود دارد. این تراکم به طراح اجازه می‌داد تا جزئیات زیادی را در آن بگنجاند. ساخت چنین فرش بزرگی با این همه گره، چندین سال طول می‌کشید تا تیمی از بافندگان ماهر تا ۱۰ بافنده ممکن است همزمان روی فرش کار کرده باشند. بافت فرش معمولاً توسط زنان در خانه انجام می‌شد، اما یک سفارش درباری مانند این ممکن است توسط مردان بافته شده باشد.
این فرش در سال ۱۸۴۳ هنوز در حرم شیخ صفی الدین بود، جایی که بازدیدکنندگان بریتانیایی هم آن را می‌دیدند. حدود ۳۰ سال بعد، حرم دچار زلزله شد و فرش به یک شرکت فرش منچستر فروخته شد که آن را در سال ۱۸۹۲ برای فروش گذاشت. ویلیام موریس طراح، در بازرسی فرش از طرف موزه ویکتوریا و آلبرت (V&A)، آن را «یک کمال بی‌نظیر از نظر منطقی و زیبا» گزارش داد. این موزه در مارس ۱۸۹۳ فرش را به قیمت ۲۰۰۰ پوند خریداری کرد.
در سال ۲۰۰۶، موزه ویترین بزرگی را در مرکز گالری جمیل هنر اسلامی ایجاد کرد تا فرش همانطور که در نظر گرفته شده بود، روی زمین دیده شود. برای حفظ رنگ‌های غنی آن، گالری هر ساعت به مدت ده دقیقه و هر نیم ساعت به مدت ده دقیقه روشن می‌شود.
اکنون فرشی در موزه آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی وجود دارد که از روی همین فرش در سال ۷۸ به سفارش سازمان میراث فرهنگی وقت و به دست بافندگان تبریزی و اردبیلی به مدت ۵ سال بافته شد. این فرش مدتی در داخل آرامگاه قرار داشت اما چند سالی است که به جنت سرای این آرامگاه انتقال پیدا کرده و سالهاست که به عنوان اثر موزه‌ای به نمایش گذاشته شده است.
