به تازگی ۶ اثر ناملموس ایلام در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است تا تعداد آثار ناملموس ثبت شده در این استان به ۹۴ مورد برسد. این استان در بخشی از تمدن ایلام باستان در هزار سوم پیش از میلاد شکل گرفته و به همین واسطه، مملو از آثار، محوطه‌ها و بناهای دوره‌های مختلف تاریخی است.
به گزارش همشهری آنلاین، آواز محلی «نیتوانم پِر» مربوط به شهرستان‌های ملکشاهی و مهران، فنون سنتی برداشت «قارچ وحشی» و باورهای مرتبط با آن در سراسر استان، اسطوره کُردی «داڵگ وهار» همراه با مناسک و باورهای مرتبط، مهارت سنتی بستن سربند (سَروَن) کلهری و کاربردهای آن در ایوان، چوار، چرداول و شهر ایلام، اسطوره کُردی «شاماران» و نذرهای مرتبط با آن و مراسم سنتی «شیلی‌میلی» ۶ آثار ناملموس ثبت شده ایلام هستند.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ایلام می‌گوید: «ایلام از جمله استان‌های غنی ایران در حوزه میراث فرهنگی است و به ویژه در زمینه آثار ناملموس ظرفیت‌های فراوانی دارد.» به گفته فرزاد شریفی، شاماران موجودی افسانه‌ای نیمه‌مار و نیمه‌انسان (زن) و نماد دانایی و زایش و تولد و در میان قوم کرد از جایگاهی مهم و معتبر و تاریخی برخوردار است.
مدیرکل میراث فرهنگی ایلام عنوان می‌کند: «آیین مرتبط با اسطوره کردی شاماران با مراسم خاصی همراه و نشان‌دهنده باورها و فرهنگ مردم منطقه است.»
شاماران یا شاهماران نماد زایایی، برکت و دانایی است. بعضی از مردمان کرد معتقدند که شاهماران سبب موفقیت و بهروزی آنان می‌گردد. بدین جهت با نقاشی‌هایی از شاهماران دیوار خانه‌هایشان را تزئین و تصویری از آن را در اتاق خواب دختران برای بخت‌گشایی و نگهبانی آویزان می‌کنند.
این موجود در تصاویری که هم‌اکنون بازنمایی‌هایی از آن در مناطق مختلف کردستان ایران، ترکیه، سوریه و عراق به صورت نقاشی، مجسمه، هنر روی پارچه و گلدوزی و غیره یافت می‌شود، در هیبت نیم زن و نیم مار ترسیم شده‌است یعنی انسان مار.
مدیرکل میراث فرهنگی ایلام در ادامه می‌گوید: «سنت بستن سربند نیز که به ثبت ملی رسیده، مشابهت‌هایی با گیلان غرب، اسلام‌آباد، سر پل ذهاب، ماهیدشت و قصرشیرین در کرمانشاه دارد.»
مهارت سنتی بستن سربند «سرون» ویژه زنان کُرد و کُردزبانان ایل کلهر در شهرستان‌های ایوان، چوار، چرداول و ایلام استان ایلام و نیز بخش‌هایی از استان کرمانشاه چند هزار سال قدمت دارد؛ دستار یا سربند در لباس‌های سرزمین ایران از دوره مادها و هخامنشیان به کار می‌رفته است. در میان فرهنگ ایل کلهر نیز این سربند با نام «سرون» یا «سروَن» شناخته می‌شود و زنان آن قوم در مناطق غرب کشور از این پوشش استفاده می‌کنند.
این سربند رنگی برای زنان کرد و لک غرب ایران نمادی از هویت محلی و انس با طبیعت به شمار می‌رود.
همچنین داڵگ اول وهار، مادری اسطوره‌ای است که با آمدنش بهار را با خود می‌آورد و مردم به شکرانه آمدن بهار آشی تهیه می‌کنند و سهم او را کنار می‌گذارند و معتقد هستند که او به همه خانه‌ها سر می‌زند و از آشی که باب میلش باشد می‌خورد و باعث رزق و روزی آن خانه می‌شود.
حضور مادر اول بهار و سر زدن او به خانه‌ها در شب اتفاق می‌افتد و کاسه‌ای که سهمش است کنار گذاشته می‌شود اگر روز بعد کاسه دست خورده باشد اهالی آن خانه اعتقاد پیدا می‌کنند مادر اول بهار امشب به خانه آنها سر زده و سالی پر از رزق و روزی پیش رو دارند.
تاکنون در ایلام بیشتر از ۹۹۳ اثر شامل آثار طبیعی، تاریخی، ملموس و ناملموس در فهرست آثار ملی کشور قرار گرفته است.
فرزاد شریفی می‌گوید: «هدف اصلی ما حفاظت و احیای میراث فرهنگی استان است. بسیاری از این آیین‌ها و سنت‌ها در معرض فراموشی قرار دارند و ثبت ملی آنها می‌تواند موجب ماندگاری و توجه بیشتر به این میراث ارزشمند شود.»
او ادامه می‌دهد: «با توجه به نقش ایلام در دوران دفاع مقدس، تلاش داریم آثار مرتبط با این حوزه را نیز در فهرست آثار ملی ثبت کنیم، زیرا میراث معنوی و فرهنگی آن دوران بخشی مهم از هویت تاریخی استان محسوب می‌شود.»
