به گزارش فارس؛ در حالی‌که رئیس‌جمهور مسعود پزشکیان از احتمال جیره‌بندی و حتی تخلیه تهران خبر داده، دولت در تلاش است با اجرای یک راهکار فوری ۳۰ روزه، از فروپاشی تراز آبی پایتخت جلوگیری کند؛ برنامه‌ای که اگر به‌موقع اجرا شود، می‌تواند مصرف تهران را تا ۲۰ درصد کاهش دهد و خطر بحران را فعلاً موقتا براند.
در پی هشدار رئیس‌جمهور مسعود پزشکیان درباره احتمال جیره‌بندی و حتی تخلیه تهران در صورت تداوم بحران آبی، دولت و نهادهای مرتبط ناچارند ظرف یک ماه آینده مجموعه‌ای از اقدامات فوری و هماهنگ را اجرا کنند تا از ورود کشور به مرحله‌ی اضطراری جلوگیری شود.
بررسی‌ها نشان می‌دهد بخش عمده‌ای از آب مصرفی پایتخت در مناطق مرفه‌نشین ۱ تا ۳ مصرف می‌شود و همزمان حدود ۲۰ درصد از کل آب تولیدشده در شبکه تهران به دلیل نشت و خطاهای توزیع از بین می‌رود.
بر این اساس، یک پلان عملیاتی ۳۰ روزه با محوریت وزارت نیرو، شهرداری تهران و وزارت جهاد کشاورزی تدوین شده که می‌تواند در کوتاه‌مدت بین ۱۰ تا ۲۰ درصد مصرف آب شرب پایتخت را کاهش دهد و خطر جیره‌بندی را از میان بردارد.
مرحله اول: اقدامات فوری در حوزه مصرف خانگی
در گام نخست، وزارت نیرو باید طرح «تعویض رایگان یا یارانه‌ای تجهیزات کاهنده مصرف» را اجرا کند. بر اساس مطالعات داخلی و بین‌المللی، استفاده از سردوش و شیرآلات کم‌فشار می‌تواند بین سه تا هشت درصد از مصرف آب خانوارها را کاهش دهد.
اجرای طرح با اولویت مناطق ۱ تا ۳ تهران و سایر کلان‌شهرها، می‌تواند ظرف دو هفته نخست آثار خود را نشان دهد.
همزمان، شرکت آب و فاضلاب موظف است عملیات گسترده‌ی شناسایی و ترمیم نشت شبکه را آغاز کند. داده‌های رسمی حاکی از آن است که حدود ۱۱ درصد آب در شبکه به‌صورت فیزیکی هدر می‌رود و در مجموع ۲۲ درصد آب تولیدشده، «غیرقابل صورتحساب» است.
اگر حتی نیمی از این هدررفت در بازه ۳۰ روزه اصلاح شود، معادل پنج تا شش درصد از کل آب قابل‌استفاده به شبکه بازمی‌گردد؛ میزانی که می‌تواند نیاز روزانه صدها هزار خانوار را پوشش دهد.
در همین بخش، شرکت آب تهران باید طرح اطلاع‌رسانی هدفمند برای پرمصرف‌ها را فعال کند. طبق داده‌های موجود، مناطق یک تا سه حدود ۴۰ درصد آب تهران را مصرف می‌کنند.
در این طرح، مشترکان پرمصرف پس از دریافت هشدار اولیه، به بسته‌های مشوقی شامل تعویض رایگان تجهیزات یا تخفیف محدود دسترسی پیدا می‌کنند و در صورت بی‌توجهی، مشمول جریمه یا قطع موقت در ساعات اوج مصرف خواهند شد.
مرحله دوم: اصلاح الگوی مصرف با ابزارهای تشویقی
به‌منظور جلب همکاری عمومی، دولت می‌تواند از ابزارهای تشویقی فوری استفاده کند. یکی از پیشنهادهای کلیدی، کاهش ۵۰ درصدی قبض آب برای مشترکانی است که در دو ماه آینده حداقل ۲۰ درصد از مصرف خود را کاهش دهند. این روش ضمن تقویت حس مشارکت، اثر مستقیم در تغییر رفتار مصرف‌کنندگان دارد.
همچنین شهرداری‌ها و نهادهای عمومی موظف می‌شوند تا آبیاری فضای سبز شهری را از آب شرب به پساب تصفیه‌شده منتقل کنند.
اجرای فاز پایلوت در مناطق جنوبی تهران، که تصفیه‌خانه‌های فعال دارد، می‌تواند در کوتاه‌مدت پنج تا ده درصد از مصرف آب شرب شهری را آزاد کند. این اقدام، علاوه بر صرفه‌جویی مستقیم، الگوی مثبتی برای سایر شهرها ایجاد خواهد کرد.
مرحله سوم: مدیریت و پایش متمرکز شبکه
وزارت نیرو باید سامانه‌ی برخط «پایش مصرف» را برای مناطق کلان‌شهری فعال کند تا مصرف واقعی در مقیاس محله‌ای، به‌صورت روزانه پایش شود. داده‌های این سامانه می‌تواند مبنای سیاست‌گذاری هدفمند، اخطارهای مرحله‌ای و اعمال محدودیت در ساعات اوج مصرف باشد.
در کنار این سامانه، استفاده از تجهیزات کاهش فشار شبکه در ساعات شب می‌تواند میزان نشت و اتلاف آب را کاهش دهد. تجربه شهرهای مشابه نشان می‌دهد کاهش فشار در زمان‌های کم‌مصرف، تا دو درصد صرفه‌جویی اضافه به همراه دارد، بدون اینکه مشترک خانگی احساس کمبود کند.
مرحله چهارم: ورود به بخش کشاورزی و صنایع پرمصرف
با توجه به سهم ۸۹ درصدی بخش کشاورزی در مصرف آب کشور، هرچند برنامه‌های این حوزه نتیجه فوری ندارد، اما باید همزمان با اقدامات شهری فعال شود.
وزارت جهاد کشاورزی مکلف است ظرف ۳۰ روز آینده فهرست محصولات پرمصرف در مناطق بحرانی را اعلام کند و کشت آن‌ها را با پرداخت غرامت یا یارانه جایگزین متوقف سازد.
در این چارچوب، کشت محصولاتی مانند برنج، ذرت و نیشکر در استان‌های کم‌آب باید موقتاً ممنوع و با محصولاتی جایگزین شود که کشاورزان در آن‌ها متضرر نشوند.
دولت می‌تواند با پرداخت یارانه خرید بذر و تضمین خرید محصول، درآمد کشاورز را حفظ کند. چنین تغییری حتی اگر در ۳۰ درصد از سطح زیرکشت اعمال شود، می‌تواند تا ۲۰ درصد از مصرف آب مناطق هدف را کاهش دهد.
در بخش صنعتی نیز باید الزام به استفاده از پساب تصفیه‌شده در فرآیندهای خنک‌سازی یا شست‌وشو اعمال شود. صنایع بزرگ می‌توانند در ازای دریافت تخفیف در تعرفه برق، به استفاده از پساب متعهد شوند.
مرحله پنجم: سازوکار نظارت و اطلاع‌رسانی عمومی
کمیته‌ای بین‌وزارتی با محوریت وزارت نیرو و حضور وزارت جهاد، شهرداری تهران، سازمان محیط‌زیست و سازمان برنامه و بودجه باید به‌صورت روزانه روند اجرای این اقدامات را پایش کند.
ارائه گزارش هفتگی به افکار عمومی درباره کاهش مصرف، تعمیرات شبکه، میزان پساب بازچرخانی‌شده و تغییرات مصرف در مناطق مختلف، برای ایجاد اعتماد عمومی ضروری است.
از سوی دیگر، پویش رسانه‌ای "تهران بدون جیره‌بندی" می‌تواند با مشارکت صداوسیما و شبکه‌های اجتماعی، بر اهمیت کاهش مصرف در مناطق شمالی و پرمصرف تأکید کند و به شهروندان نشان دهد اقدامات داوطلبانه واقعاً در جلوگیری از بحران مؤثر است.
اگر تمام محورهای این پلان به‌صورت هماهنگ اجرا شود، پیش‌بینی می‌شود در پایان دوره ۳۰ روزه:
مصرف خانگی ۵ تا ۱۰ درصد کاهش یابد، هدررفت شبکه حداقل پنج درصد کم شود، معادل ده درصد آب شرب شهری آزاد گردد و در مجموع، خطر جیره‌بندی آب در تهران و چند کلان‌شهر دیگر به‌طور موقت رفع شود.
به این ترتیب، اجرای جدی این طرح نه‌تنها از بروز بحران انسانی جلوگیری می‌کند، بلکه فرصتی ایجاد خواهد کرد تا در ماه‌های بعدی، طرح‌های ساختاری‌تر مانند توسعه بازچرخانی پساب، تعرفه‌گذاری پلکانی و اصلاح کشت محصولات پرمصرف به‌صورت پایدار دنبال شود.
