به گزارش الف به نقل از روابط‌عمومی مرکز، دویست و سی‌امین نشست علمـی تخصّصـی مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری تحت عنوان «واکاوی ظرفیت‌ها و محدودیت‌های پیمایش‌های ملّی و افکارسنجی در خدمت سیاست‌گذاری توسعه» برگزار شد.

در این نشست، سجاد یاهک؛ معاون دفتر طرح‌های ملّی و مدیرگروه تحلیل داده پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات به عنوان مدیر علمی نشست و همچنین حسین میرزایی؛ عضو هیئت‌علمی دانشگاه تهران و رئیس پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات و ابراهیم شیرعلی؛ رئیس مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران - ایسپا به‌عنوان سخنرانان نشست به ایراد نقطه‌نظرات خود پرداختند.

در ابتدای نشست، سجاد یاهک؛ معاون دفتر طرح‌های ملّی و مدیرگروه تحلیل داده پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات به عنوان مدیر علمی نشست بیان کرد: منظور ما از پیمایش، عمدتاً پیمایش‌های کلان ملی است که به صورت میدانی و با داده‌های دقیق انجام می‌شوند. در مقابل، افکارسنجی و نظرسنجی معمولاً با محدودیت‌ بیشتری در داده‌ها مواجه است و انجام پیمایش را با دشواری روبرو می‌کند.

سجاد یاهک ادامه داد: اساساً پیمایش‌ها داده‌ها را در دو سطح شامل سطح علمی و سطح سیاست‌گذاران و تصمیم‌گیران تولید می‌کنند. حال در این نشست به دنبال این هستیم تا رابطه بین سیاست‌گذاری‌های توسعه و داده‌هایی که از دل این پیمایش‌ها به دست می‌آید را درک کنیم تا در نهایت به این برسیم که سیاست‌گذاران چگونه باید از این داده‌های پیمایش بهره بگیرند.

در ادامه نشست حسین میرزایی؛ عضو هیئت‌علمی دانشگاه تهران و رئیس پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات به عنوان سخنران نشست گفت: با توجه به این که در آستانه هفته پژوهش قرار داریم باید به این نکته توجه کنیم که هیچ تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری در کشور نباید بدون توجه به پژوهش صورت گیرد و اگر قرار است یک تصمیم و یا سیاست‌گذاری صورت گیرد بهتر است این سؤال مطرح شود که سند علمی و پژوهشی این تصمیم کجاست؟

حسین میرزایی ادامه داد: کمیسیون‌های دولت و کمیسیون‌های مجلس موظف هستند به نوعی آن چیزی را که قرار است به عنوان مقررات مورد تصمیم‌گیری قرار گیرد را از قبل به اطلاع افکار عمومی و دستگاه‌های علمی برسانند و با نظرخواهی و مشورت با این دستگاه‌ها و مراکز علمی، طرح مورد نظر را جهت تصویب وارد کمیسیون کنند. این عمل به این دلیل باید صورت گیرد که اگر تصمیمی بدون توجه به نظرات کارشناسانه اتخاذ شود ممکن است که نتایج عکس و خلاف از انتظار داشته باشد و کشور را دچار چالش و مشکل کند.

رئیس پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات افزود: در حوزه علوم اجتماعی ما سه ضلع را مورد پژوهش قرار می‌دهیم که ضلع اول شامل تئوری و ضلع دوم شامل روش پژوهش و در ضلع سوم موضوع و مفهوم مورد نظر را مورد بررسی و پژوهش قرار می‌دهیم. روش‌های پژوهش انواع و اقسام مختلفی دارند از قبیل روش‌های کمی،کیفی و روش ترکیبی؛ بنابراین بسته به این که ما چه روشی را به کار بگیریم خروجی‌های متفاوتی به دست خواهیم آورد. روش پیمایش نیز روشی است که در بررسی‌های موضوعات کلان و بزرگ، اطلاعات و دیتاهای دقیق و عمیق را به ما می‌دهد. در نتیجه روش‌های پیمایشی برای مطالعه و پژوهش در حوزه موضوعات کلان به کار برده می‌شود.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه تهران تشریح کرد: اولین خروجی و اولین کاری که در پیمایش انجام می‌گیرد این است که ما به یک داده برسیم و در این صورت کار پیمایش کار تولید داده است و باید بدانیم که داده‌های پیمایشی داده‌های ثبتی نیستند، بلکه داده­های سنجشی هستند که در کنار داده‌های ثبتی یک ظرفیت بهینه‌ای را فراهم می‌کنند که بتوانیم با تجزیه و تحلیل صحیح این داده‌ها به هدف مورد نظر برسیم.

در ادامه این نشست ابراهیم شیرعلی؛ رئیس مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران - ایسپا به‌عنوان سخنران دیگر نشست در ابتدای گفته‌هایش ضمن اشاره به سه تعریف از مردم گفت: تعریف مردم در ادبیات سیاسی، سیال و گسترده است و بسته به چهارچوب ایدئولوژیک تعاریف متفاوتی دارد. در تعریف اول باید به تعریف سنت کلاسیک مارکسیستی از مردم اشاره کرد که در آن مردم اساساً با "پرولتاریا" یکی انگاشته می‌شود؛ طبقه‌ای فرودست تعریف شده که در تضاد دیالکتیکی با طبقه حاکم و بورژوازی قرار دارد.

وی افزود: تعریف دوم از مردم همان تعریف نظریات متأخر مارکسیستی (گرامشی و آلتوسر) است که در این تعریف مردم توده‌ای هستند که هویت و رضایتشان از طریق سازوکارهای پیچیده "هژمونی فرهنگی" و "دستگاه‌های ایدئولوژیک دولت" برساخته می. شود و مردم محصول یک مهندسی فرهنگی هستند.

ابراهیم شیرعلی ادامه داد: سومین تعریف از مردم تعریف ادبیات محافظه کارانه (کارل اشمیت) از مردم است که در آن هویت مردم در تقابل با یک «دیگری» داخلی یا خارجی تعریف می‌شود. در این تعریف مردم به مثابه یک ملت یکدست و متحد در برابر دشمنان قرار می‌گیرند که ابزاری برای خلق انسجام سیاسی است.

وی درباره نقش افکارسنجی‌ها در نظام حکمرانی توسعه‌ای کشور گفت: افکارسنجی به مثابه شریان حیاتی میان دولت و جامعه است و توسعه پایدار بر پیوند دوسویه دولت کارآمد و جامعه قوی استوار است. پارادایم حکمرانی خوب Good Governance بر مشارکت شفافیت و پاسخگویی تأکید دارد. اگر رابطه ارگانیک دولت و جامعه دچار وقفه شود، جامعه دچار بیگانگی سیاسی شده و افکارسنجی می‌تواند با تبدیل مردم از توده منفعل به شهروندان سوژه‌ای این بیگانگی را کاهش دهد.

ابراهیم شیرعلی در توضیح تمایز حیاتی تحلیل استراتژیک در برابر واکنش تاکتیکی و سریع گفت: یک خطای رایج در سیاست‌گذاری انتظار نامتناسب از داده‌های افکار عمومی. است؛ ریشه این خطا در عدم تمایز میان دو پارادایم زمانی و روش‌شناختی کاملاً متفاوت در جمع‌آوری داده‌های اجتماعی است درک این تفاوت برای استفاده صحیح از هر کدام حیاتی است. روش پیمایش‌های ملی عمیق و تحلیل استراتژیک به این‌گونه است که این پیمایش‌ها مانند گرفتن یک تصویر MRI از جامعه هستند. با مقیاس وسیع، دقت روش‌شناختی بالا که در فواصل زمانی طولانی سالانه یا چند ساله انجام می‌شوند و هدف آنها تشخیص آناتومی و ساختار عمیق جامعه است. 

وی ادامه داد: در مقابل پیمایش‌های عمیق، نظرسنجی‌های سریع و واکنش تاکتیکی قرار دارد که در این نظرسنجی‌ها مانند اندازه‌گیری نبض یا تب بیمار عمل می‌کنند. به صورت مکرر، چابک و در مقیاس کوچک‌تر انجام می‌شوند و بینش‌های لحظه‌ای از حال یا احساسات عمومی نسبت به یک موضوع خاص ارائه می‌دهند که هدف آنها سنجش واکنش‌های آنی به یک سیاست جدید یا بحران است. این داده‌ها برای مدیریت بحران و اصلاحات تاکتیکی ضروری‌اند اما عمق تحلیلی محدودی دارند.

رئیس مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران-ایسپا تصریح کرد: تمایل سازمان‌های دولتی به اجرای انحصاری طرح‌های نظرسنجی یک چالش ساختاری است که به تعارض منافع ذاتی باز می‌گردد. زمانی که یک دستگاه دولتی هم مجری یک سیاست است و هم سفارش‌دهنده (طراح، مجری و تحلیلگر نظرسنجی درباره همان سیاست) در نتیجه بی‌طرفی پژوهش به‌شدت به خطر می‌افتد. راه‌حل این مسئله تغییر نقش حاکمیت از یک اپراتور انحصاری به یک تسهیل‌گر و تنظیم‌گر هوشمند است. دولت باید استانداردهای کیفی را تعیین کند و از طریق کمک های مالی رقابتی از مراکز تحقیقاتی مستقل حمایت نماید. هم‌افزایی میان حاکمیت و مراکز علمی تنها راه تضمین تولید دانشی معتبر و بی‌طرفانه است.

در ادامه نشست کارشناسان و صاحب‌نظران حاضر در نشست، به بیان نقطه‌نظرات و طرح سؤالات خود پرداختند.

شایان‌ذکر است این نشست در تاریخ ۲۰ آبان‌ماه ۱۴۰۴، به‌صورت حضوری و مجازی و با مشارکت دستگاه‌های اجرایی ملی و استانی، دانشگاه‌ها، مراکز پژوهشی و اندیشکده‌ها در سالن دکتر حسین عظیمی مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری برگزار شد.