به گزارش همشهری آنلاین کاروانسرای ثبت جهانی «آهوان» شامل «رباط سنگی انوشیروان» و «رباط آجری شاه سلیمان صفوی» در استان سمنان، یکی از معدود دوگانه کاروانسرایی باقیمانده در ایران است که تحول در سبک معماری از سازه‌های خشتی و سنگی به آجر و مصالح مقاوم‌تر در دوره صفوی را نشان می‌دهد. با وجود دو سال از گذشت ثبت جهانی این کاروانسراها نه تنها قنات کاروانسرای آهوان از سوی مالک فروخته شده، بلکه هیچ نشانی از آبادانی و احیا در آن نیست.
مدیر پایگاه میراث جهانی کاروانسراهای ایران درباره این دو کانسرواها که به حال خود رها شده و وضعیت مناسبی ندارند به همشهری می‌گوید: «مالک این دو کاروانسرا ستاد اجرایی فرمان امام (ره) است. میراث فرهنگی هم سال‌هاست رسیدگی به کاروانسرا را در حد ضرورت انجام داده، اما مالک هیچ‌گونه رسیدگی و مرمت و احیا انجام نداده‌است. حریم کاروانسرا هم کاملا مشخص است و هیچ ساخت و سازی در محدوده حریم انجام نمی‌شود، اما برای دراز مدت باید مالک کاروانسرا به فکر باشد. با این حال میراث فرهنگی با برگزاری جلسات با مالک کاروانسرا به دنبال رایزنی برای مرمت و رسیدگی به این مجموعه ثبت جهانی شده است.»
هادی احمدی روئینی ادامه می‌دهد: «رها شدن کاروانسرا به احیا و آینده آن آسیب می‌رساند، اما سبب نمی‌شود که از فهرست ثبت جهانی یونسکو خارج شود.»
سرانجام قنات کاروانسرای آهوان
آخرین وضعیت رسیدگی به این دو کاروانسرای ثبت جهانی شده را از معاون میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سمنان پیگیری کردیم. سروش هاشمی به همشهری می‌گوید: «از آنجا که مالکیت کاروانسرا در اختیار میراث فرهنگی نیست، احیای آن هم به دست مالک است. اما ساخت مجتمع‌های گردشگری در کنار کاروانسرا امکان ندارد، زیرا حریم کاملا مشخص است. فقط یک رستوران در دهه ۱۳۵۰ در نزدیک کاروانسرا ساخته شده که بیش از دو دهه از تعطیلی آن می‌گذرد.»
هاشمی به تاریخچه مختصری از دو کاروانسرای ثبت جهانی «آهوان» شامل «رباط سنگی انوشیروان» و «رباط آجری شاه سلیمان صفوی» اشاره می‌کند و می‌گوید: «قبل از سال ۱۳۵۷ این دو کاروانسرا جزو موقوفات طباطبایی بود. در زمان قاجار، امیر اعظم که حاکم سمنان بود، این کاروانسراها را از موقوفه خرید و اموال دیگری را جایگزین موقوفه کرد. به این ترتیب حاکم سمنان این دو کاروانسرا را مرمت کرد و این محل محلی برای راحتی و آسایش زائران امام رضا (ع) شد. با فوت امیر اعظم، کاروانسراها به فرزندان و نوادگان او که با نام خاندان عضدی در سمنان و شاهرود مشهور هستند، رسید. سال ۱۳۵۷ که بحث مصادره اموال وابستگان دربار پهلوی مطرح می‌شود و کاروانسراهای مذکور هم که متعلق به خاندان عضدی بود، مصادره شد، زیرا خاندان عضدی با دربار پهلوی رابطه خوبی داشتند. بعد از آن هم کاروانسراها در اختیار ستاد اجرایی فرمان امام (ره) قرار گرفت. در این مدت ستاد اجرایی با توجه به دستور کاری که داشته هیچ اقدامی برای مرمت کاروانسراهای مذکور انجام نداده و در طول این مدت اداره میراث فرهنگی در دهه‌های ۱۳۶۰ تا ۱۳۸۰ اقدامات مرمتی آنجا را انجام داده‌است.»
هاشمی درباره فروش قنات کاروانسراهای آهوان که موضوعی مهم در آبادانی و احیای این میراث ثبت جهانی است، نیز یادآور می‌شود: «طبق تفاهم‌نامه‌ای که امیر اعظم با خاندان طباطبایی‌ها داشت، کاروانسرا هم از آب قناتی که تمام آن منطقه را مشروب می‌کرده، سهم داشت. طبق سند آن رشته قنات متعلق به آهوان است.» با وجودی که قنات متعلق به کاروانسرا بوده از سوی مالک فروخته شده و این اتفاق مانعی برای آبادانی کاروانسرا به شمار می‌رود.
تحول معماری در دوگانه کاروانسرایی
کاروانسرای سنگی انوشیروانی، قدمتی بیش از هزار سال دارد و کاروانسرای شاه‌عباسی آهوان بازمانده عصر صفوی است. این دو کاروانسرا در منطقه سردسیر آهوان در ۴۲ کیلومتری خاورشهر سمنان و در مسیر جاده تاریخی ابریشم در فاصله‌ای اندک از یکدیگر واقع شده‌اند. کاروانسرای سنگی در سمت شمال جاده و کاروانسرای آجری در سمت جنوب آن قرار دارد. هر دو محل استراحت و توقف کاروان‌ها، مسافران و بازرگانان خارجی بودند.
کاروانسرای آجری آهوان، از آجر پخته، ملات گچ و آهک بنا شده و نقشه‌ای چهارایوانی دارد؛ حیاطی وسیع در میانه و حجره‌هایی در اطراف آن برای استراحت مسافران و بارانداز کالاها طراحی شده است. در گوشه‌ها برج‌هایی برای دیدبانی و حفاظت وجود دارد و ورودی اصلی آن در ضلع شمالی واقع شده است. این بنا متعلق به دوره شاه سلیمان صفوی است. معماری بنا ساده اما استوار است و تزئینات آجرچینی هندسی بر سردر آن، ظرافت معماری صفوی را نشان می‌دهد.
