به گزارش ایسنا، روزنامه اعتماد نوشت: درحالی که طبق اعلام ریاست مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی، ذخایر برخی سدها در استان‌های تهران، آذربایجان غربی، آذربایجان‌شرقی، خراسان‌شمالی، خراسان جنوبی، خراسان‌رضوی و مرکزی تک‌رقمی شده، گزارش وزارت نیرو هم نشان می‌دهد که سدهای فریمان، کریت، دوستی، بار و طرق از حوضه فلات مرکزی و شرقی، سدهای بارزو، ووشمگیر، دانشمند، لار و آلاک از حوضه اترک و شمالی، سدهای رودبال، تنگاب و استقلال از حوضه زهره و جنوبی، سدهای عباس‌آبادلیکه و بانه از حوضه کرخه و غرب، سد قوری‌چای از حوضه ارس و سدهای آی‌دوغموش، سفیدرود و سنگه‌سیاه از حوضه سفیدرود، ۱۹ سد کشور هستند که در آستانه خشک شدن کامل قرار گرفته‌اند.
علاوه بر این، میزان ورودی آب به باقی سدها در مقایسه با مدت مشابه سال‌های قبل هم کاهش یافته چنان‌که گزارش وزارت نیرو درباره ورودی، خروجی و میزان پرشدگی سدهای مهم کشور تا ۱۳ آبان امسال نشان می‌دهد که میزان ورودی به سدهای کشور در فاصله اول مهر پارسال تا ۱۳ آبان امسال ۱.۳۵ میلیارد مترمکعب (پارسال در همین زمان ۲.۱۹ میلیارد مترمکعب) است که نسبت به میزان ورودی مدت مشابه پارسال ۳۹درصد کاهش دارد و همچنین حجم آب موجود در مخازن سدها تا ۱۳ آبان امسال ۱۷.۲۱ میلیارد مترمکعب (پارسال در همین زمان ۲۲.۹۲ میلیارد مترمکعب) است که این عدد حاکی از ۳۳ درصد پرشدگی ذخایر سدهاست و نسبت به زمان مشابه پارسال کاهش ۲۵درصدی را نشان می‌دهد.
این‌طور که مسوولان وزارت نیرو می‌گویند، خشکسالی و کم بارشی تهران در ۶۰ سال اخیر و خشکسالی کشور در ۵۰ سال اخیر بی‌سابقه بوده است. طبق اعلام مسوولان وزارت نیرو و سازمان هواشناسی کشور، تهران در فاصله ابتدای مهر ۱۴۰۳ تا پایان شهریور ۱۴۰۴ فقط ۱۵۶ میلی‌متر بارندگی داشته که این میزان بارش، نسبت به مدت مشابه سال قبل از آن ۳۱درصد و نسبت به میانگین بلندمدت ۴۲درصد کاهش داشته و با این میزان بارش، رکورد کمترین میزان بارندگی در پایتخت طی یک قرن اخیر شکسته شده است. حالا کاهش فشار آب در تهران قرار است راهکاری اضطراری برای شرایط پیش رو باشد؛ راهکاری که البته باید زودتر از اینها به اجرا درمی‌آمد تا هدردهی آب برای مصارف اسراف‌گونه‌ای همچون شست‌وشوی ماشین و پیاده‌روها و دیوار ساختمان‌ها با آب تصفیه شده یا ذخایر زیرزمینی را به حداقل برساند. البته قطع چند ساعته آب در شهر تهران، از هفته‌های پایانی پارسال، در برخی مناطق پایتخت بدون اطلاع‌رسانی و به صورت چراغ خاموش شروع شد و آبفای پایتخت، ضمن تاکید بر اینکه کاهش فشار آب از این پس یک اتفاق دایمی در تهران خواهد بود، به ساکنان پایتخت توصیه کرد که در صورت سکونت در طبقات سوم به بالای آپارتمان‌ها، از مخزن و پمپ استفاده کنند.
همزمان با این توصیه، معاون بهره‌برداری و توسعه شرکت آبفای تهران، در اظهاراتی، احتمال جیره‌بندی آب به دلیل شرایط بسیار دشوار و نبود نزولات آسمانی و همکاری نکردن مردم در رعایت الگوی مصرف را پررنگ دانست و در توضیح شرایطی که الزام به جیره‌بندی آب در سال ۱۴۰۴ را تقویت می‌کند، گفت که بارندگی سال ۱۴۰۳ نسبت به سال‌های نرمال ۴۶درصد و نسبت به سال ۱۴۰۲، حدود ۲۵درصد کاهش داشته درحالی که ذخایر سدهای پنجگانه تهران هم به ۶درصد کاهش یافته و چاره‌ای جز کنترل فشار آب نیست و شرایط به گونه‌ای شده که برای ساکنان طبقه سوم به بالای آپارتمان‌ها، کاهش فشار آب کاملا محسوس خواهد بود. به دنبال این توضیحات، شرکت آبفای تهران، افزایش فشار آب در پایتخت را به صرفه‌جویی و کاهش ۲۰درصدی مصرف آب در تهران مشروط کرد ولی بعد از همین شرط‌گذاری بود که فقط در یکی از روزهای اسفند ماه، میزان مصرف آب در پایتخت، ۲۰درصد رشد داشت و این رشد مصرف درحالی بود که همزمان، شرکت آبفای استان تهران، هشدار داد که «بارندگی در شهر تهران نسبت به بلندمدت کاهش ۴۵درصدی داشته و در تابستان ۱۴۰۴، شرایط تامین آب شرب برای پایتخت بسیار دشوارتر خواهد شد.»
زمزمه جیره‌بندی آب در پایتخت، نیمه بهار امسال شکل جدی‌تری به خود گرفت آن‌هم وقتی پیامکی از طرف شرکت آب و فاضلاب استان تهران برای ساکنان پایتخت ارسال شد و مضمون آن، خرید پمپ و منبع با حجمی معادل ۷۵ لیتر آب به ازای هر نفر از ساکنان ساختمان‌های بیش از دو طبقه بود.
مرداد امسال استاندار تهران با ابراز نگرانی از اینکه در سطح شهر تهران، بیشترین مشکل را در حوزه کم‌آبی داریم، علاوه بر اینکه مصرف خانگی در پایتخت را بسیار بیشتر از مصرف ادارات و دستگاه‌های دولتی مستقر در تهران دانست، هشدار داد که سرانه مجاز شهروندان در استان تهران که در حال حاضر به پرتراکم‌ترین استان کشور تبدیل شده، باید ۱۳۰ لیتر در شبانه‌روز باشد درحالی که طبق بررسی‌های شرکت آب و فاضلاب استان تهران، فقط ۳۱ درصد جمعیت استان، زیر الگوی مصرف هستند، اما ۷درصد، بد مصرف و بیش از چند برابر الگوی مجاز و ۶۳درصد هم تا دو برابر الگوی مصرف، آب استفاده می‌کنند و به همین سبب، در مجموع میانگین سرانه مصرف آب در تهران ۲۰۰ لیتر، یعنی ۷۰ لیتر بیشتر از حد مجاز است.
استاندار به دنبال گلایه از بدمصرفی ۷۰ درصد ساکنان استان تهران، در توضیح رویه مصرف آب در پایتخت گفت: «مصرف آب در بخش خانگی ۸۴درصد است که ۴درصد شرب، ۳۰درصد استحمام، ۳۰درصد شست‌وشوی ظروف و ۴۰درصد، سایر موارد است. عمده پرت آب، در همین سایر موارد و شامل شست‌وشوی حیاط، خودرو و آبیاری باغچه‌هاست که اگر بتوانیم ۲۰درصد از این ۴۰درصد پرت آب را صرفه‌جویی کنیم، بسیار مهم است.»
از نیمه تابستان امسال، کاهش فشار آب در برخی مناطق پایتخت، آن‌هم بدون اطلاع‌رسانی آغاز شد چنان‌که در منطقه ۴ تهران در شمال شرقی پایتخت، قطع آب از یک یا دو ساعت پیش از نیمه شب تا حوالی اذان صبح و ساعت ۶ بامداد ادامه داشت که البته استاندار تهران این وضع را «تعدیل فشار آب» می‌داند و مرداد امسال تاکید داشت که «قطع آب در پایتخت اتفاق نیفتاده، بلکه فشار آب در شرایط نرمال ۲ است که در برخی ساعات شبانه‌روز و به دلیل شرایط و ضرورت این فشار به ۹ دهم و ۸ دهم کاهش یافته تا از این طریق، در مصرف آب، صرفه‌جویی شود.»
ولی با این حال، شهروندانی که با قطع جریان آب در ساعات شامگاهی تا بامداد روز بعد مواجه بودند، این ابهام را مطرح می‌کردند که قطع یا تعدیل فشار آب در ساعات خواب پایتخت، چه تاثیری در مدیریت مصرف دارد و بیشتر هم بابت بی‌خبری از قطع آب گلایه داشتند ولی دیروز، سخنگوی صنعت آب در گفت‌وگو با خبرگزاری ایسنا گفت که کاهش فشار آب در فاصله نیمه شب تا بامداد، به منظور کاهش نشت شهری و امکانی برای آبگیری مخازن شهری است و همین محدودیت هم، از این پس به صورت برنامه‌ریزی شده و با اطلاع‌رسانی قبلی انجام خواهد شد.
سخنگوی صنعت آب که پیش‌تر از این درباره «تنش آبی در ۵۰ شهر و ۲۴ استان کشور» و بالاترین تنش در استان‌های تهران، البرز و شهرهای اصفهان، اراک، ساوه، تبریز، بانه و بندرعباس و کاهش ۵۰ تا ۹۰درصدی بارندگی در استان‌های سیستان و بلوچستان، هرمزگان، بوشهر و خوزستان ابراز نگرانی کرده بود، در توضیح وضع نشت آب از خطوط لوله‌ها هم گفته بود: «شهر تهران حدود ۸۰۰ متر ارتفاع دارد، برای هر ۳۰ متر ارتفاع، یک فشارشکن در طول شبکه می‌گذارند تا خطوط لوله ناشی از فشار آب دچار آسیب نشود. ۲۱ هزار کیلومتر طول لوله‌های تهران است که اگر کاهش فشار داده نشود، ۸۰ میلیون مترمکعب در سال نشت آب خواهیم داشت. در شرایط فعلی، به منظور توزیع عادلانه آب، افت فشار بیشتری در شبکه ایجاد شده تا مدیریت شبکه آب تهران به مقیاس محلات برسد.»
سخنگوی صنعت آب، دیروز گفت که مدیریت فشار آب در سطح تهران با دقت بیشتر نسبت به گذشته انجام می‌شود و در شرایط اضطراری و در صورتی که شیوه مدیریت فشار آب و مدیریت مصرف به کاهش ۱۰درصدی مصرف منجر نشود، توزیع عادلانه آب در دستور کار قرار خواهد گرفت ولی حتما برای این شیوه هم اطلاع‌رسانی قبلی خواهد شد.
عقب‌گرد به ۱۰ سال قبل
اردیبهشت سال ۱۳۹۴ مدیر وقت مصرف شرکت آب و فاضلاب استان تهران به ساکنان توصیه کرد که ساختمان‌های دارای بیش از چهار طبقه یا بیشتر از ۱۰ واحد، پمپ آب نصب کنند، چون برای شرکت آب و فاضلاب امکان‌پذیر نیست که در ساختمان‌های بیش از ۴ طبقه یا بیش از ۱۰ واحد، آب را با یک فشار یکسان تامین کند.
تاکید این مدیر وقت در شرکت آب و فاضلاب استان تهران این بود که طبق قوانین، ساختمان‌هایی که بیش از چهار طبقه یا بیشتر هستند، الزاما باید پمپ آب داشته باشند و علاوه بر اینکه پمپ باید بعد از کنتور آب قرار بگیرد، مخزن پمپ باید به صورت دوره‌ای بازبینی شود، چون در صورت بی‌توجهی به نگهداری دوره‌ای از مخزن و پمپ، احتمال ایجاد جلبک و رسوب در مخزن و همچنین آلودگی آب وجود خواهد داشت.
حالا بعد از ۱۰ سال به خانه اول برگشته‌ایم درحالی که وضع، از مناسب بودن فشار آب برای طبقات بالاتر از طبقات دوم ساختمان‌ها گذشته و بحث تمام شدن ذخایر آبی پایتخت مطرح است. حالا توصیه آبفا به نصب پمپ و مخزن، معنای دیگری دارد و مسوولان آبفای استان تهران این‌بار می‌گویند شهروندان پمپ نصب کنند تا دچار محدودیت‌های ناشی از افت فشار نشوند. تیر ماه امسال، این توصیه در قالب یک اطلاعیه رسمی منتشر شد و شرکت آب و فاضلاب استان تهران در این اطلاعیه خطاب به ساکنان استان تهران گفت: «خشکسالی‌های پنج سال اخیر و کاهش بارش‌های استان تهران در سال آبی جاری که در ۶۰ سال اخیر بی‌سابقه بوده، به شدت منابع آبی تهران را تحت‌تاثیر قرار داده به‌گونه‌ای که هم‌اکنون ذخایر موجود در سدهای تامین‌کننده آب تهران در پایین‌ترین وضعیت خود در یک قرن اخیر قرار دارد. با تداوم شرایط اقلیمی در ماه‌های گرم پیش رو که به‌طور طبیعی ماه‌های خشک و کم‌بارش محسوب می‌شوند، امکان بهره‌برداری مستمر از منابع آبی سدهای تهران به کمترین میزان ممکن خواهد رسید. شرکت آبفای استان تهران یکی از راه‌های برون‌رفت از شرایط موجود را اعمال مدیریت فشار شبکه برای توزیع همگن و عادلانه آب می‌داند. برای جبران محدودیت‌های ناشی از افت فشار، به مشترکانی که فاقد مخزن و پمپ و در مجتمع‌های مسکونی چند طبقه ساکن هستند، توصیه می‌شود نسبت به نصب مخزن و بعد از آن پمپ در طبقه همکف یا طبقات زیرزمین اقدام کنند.»
چرا به وضع امروز رسیدیم؟
روز یکشنبه، رییس دانشکده مهندسی عمران، آب و محیط‌زیست دانشگاه شهید عباسپور در یک نشست خبری علاوه بر آنکه کاهش متوسط بارش سالانه ایران از ۲۴۰ میلی‌متر به ۱۸۰ میلی‌متر و افت ۲۵درصدی بارش تا پایان قرن ۲۱ در ایران را عامل مهمی در ازدست رفتن بخش بزرگی از منابع آبی کشور دانست، مساله آب را «بحرانی ملی» برای کشور اعلام کرد.
این استاد دانشگاه ضمن اشاره به اینکه ایران با قرن خشکی روبه‌رو است، افزود که هدردهی منابع آبی کشور در ایجاد این بحران بی‌تاثیر نبوده و گفت: «در ابتدای قرن بیست‌ویکم میزان نزولات جوی کشور حدود ۴۰۰ میلیارد مترمکعب بود که با روند فعلی رو به کاهش است آن‌هم درحالی که مصرف آب شهری و صنعتی کشور حدود ۱۰ تا ۱۲ میلیارد مترمکعب و مصرف بخش کشاورزی حدود ۸۰ تا ۹۰ میلیارد مترمکعب است و بخش قابل‌توجهی از منابع آبی کشور به دلیل شرایط اقلیمی از بین می‌رود. ایران سه نوع اقلیم تر، نیمه‌خشک و خشک دارد. در اقلیم تر حدود ۳۰ درصد، در نیمه‌خشک ۶۰ درصد و در اقلیم خشک تا ۹۰درصد تبخیر رخ می‌دهد. از آنجا که دوسوم کشور در مناطق خشک و نیمه‌خشک قرار دارد، حدود ۷۰درصد از ۴۰۰ میلیارد مترمکعب نزولات جوی تبخیر می‌شود به این معنا که سالانه حدود ۲۸۰ میلیارد مترمکعب آب از دست می‌رود. این حجم از اتلاف آب، ناشی از نبود برنامه‌ریزی اصولی است. خطای دیگری که در کشور انجام می‌دهیم، استفاده نادرست از منابع آب زیرزمینی است، به‌طوری که با حفر صدها چاه مجاز و غیرمجاز، آب را از سفره‌های زیرزمینی به سطح می‌آوریم و درنهایت باعث تبخیر آن می‌شویم. متاسفانه هدررفت آب به دلیل استفاده از لوله‌های نامناسب در شبکه‌های آبرسانی در ایران، از بالاترین نرخ‌های جهان است. بیش از ۴۰درصد آب در برخی استان‌های کشور پیش از رسیدن به مصرف‌کننده از شبکه نشت می‌کند چنان‌که در پایتخت نیز حداقل ۲۵ تا ۲۶درصد از آب، عمدتا به صورت نشت از لوله‌ها هدر می‌رود در حالی که این عدد در جهان به دلیل استفاده از لوله‌هایی با جنس مناسب و مقاوم، کمتر از ۴درصد است. در کشور هزاران چاه مجاز و غیرمجاز وجود دارد و چه بسا تعداد چاه‌های غیرمجاز از چاه‌های مجاز نیز بیشتر باشد. این چاه‌ها باعث می‌شوند منابع آب زیرزمینی به سطح زمین بیایند و با روش‌های نادرست کشاورزی تبخیر شوند علاوه بر اینکه حفر بی‌رویه چاه‌ها به خشک شدن رودخانه‌ها دامن زده، چون هر جا تعداد چاه‌ها افزایش یافته، به مرور جریان‌های سطحی و رودخانه‌های مجاور کاهش یافته و درنهایت خشک شده که خود معضل بزرگی برای کشور است. واحد سنجش آب در کشور ما نباید لیتر باشد، بلکه باید قطره باشد، زیرا هر قطره آب برای ایران ارزشمند است. اگر شیری در خانه چکه می‌کند، باید حتی کودکان ما نسبت به آن حساس باشند.»
یکی دیگر از کارشناسان حاضر در این نشست خبری، مدیر گروه مهندسی آب، فاضلاب و محیط‌زیست دانشگاه شهید عباسپور بود که ضمن هشدار به خالی شدن فلات مرکزی کشور از سکنه در صورت تداوم بی‌آبی و خشکسالی در ادامه هشدارهایش افزود: «بحث آب، چالشی استراتژیک و حیاتی برای آینده کشور است و بحران آب، یکی از ابرچالش‌های کشور محسوب می‌شود. نتایج یکی از پژوهش‌هایی که در دانشگاه و درباره ارتباط میان افت سطح آب‌های زیرزمینی، نشست زمین، شوری آب و نرخ مهاجرت در استان فارس انجام دادیم، نشان داد که بسیاری از روستاهایی که نرخ مهاجرت در آنها بالا بوده، مستقیما با افت سطح آب زیرزمینی و شور شدن منابع آبی مرتبط بوده‌اند و این موضوع منجر به گسترش حاشیه‌نشینی در شهرهای بزرگ می‌شود.»
