به گزارش خبرنگار مهر، نشست خبری روز کتاب، کتابخوانی و کتابدار نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور پیش از ظهر امروز با حضور آزاده نظربلند دبیر کل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در ساختمان مرکزی این نهاد برگزار شد.
آزاده نظربلند دبیر این نهاد گفت: نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در آغاز دهه سوم فعالیت‌های مستقل خود رویکردهای تازه‌ای ذیل دو مؤلفه راهبردی: ارتقای تنوع و ارتقای دسترسی در جنبه‌های مختلف فعالیت‌ها ازجمله خدمات ارائه شده به کاربران دنبال می‌کند.
او افزود: اولین رویکردمان بازآفرینی نقش سنتی کتابخانه‌هاست یعنی تبدیل آن به مراکز فعال فرهنگی و اجتماعی. دیگر ما فقط عضویت و امانت کتاب نداریم بلکه کتابخانه تبدیل به فضایی زنده برای گفتگوی اجتماعی و خلاقیت و تعامل فرهنگی شده است.
دبیر نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور بیان کرد: این نهاد ۴ هزار و ۲۲۹ نقطه خدمت در سراسر کشور داریم از این تعداد ۲ هزار و ۷۴۱ کتابخانه عمومی و پیشخوان در شهر، ۸۰۰ کتابخانه عمومی و پیشخوان در روستا، ۵۰۰ نقطه خدمت و ۶۷ خودرو سیار و ۱۸۸ سالن مطالعه خصوصی دارد. همچنین دومیلیون و ۵۰۰ عضو فعال در سراسر کشور داریم و ۷ میلیون و پانصد نفر نیروی انسانی در سراسر کشور خط مقدم در توسعه فرهنگ کشور هستند.
نظربلند در پاسخ به خبرنگار مهر با اشاره به نقش هوش مصنوعی در نهاد گفت: محل یادگیری، تعامل و مشارکت اجتماعی بستری برای گفتگو و یک مرکز فعال فرهنگی-اجتماعی است. این موارد به‌وضوح ابعاد انسانی دارند و مشخصاً هوش مصنوعی نمی‌تواند جایگزین تعاملات انسانی، گفتگوها و فعالیت‌های فرهنگی شود. با این حال، هوش مصنوعی می‌تواند به‌عنوان یک دستیار یا همکار مفید عمل کند. همان‌طور که پیش‌تر کتابداران نقش یک همیار را دارند، هوش مصنوعی هم می‌تواند در زمینه کمک به مراجعه‌کنندگان و یافتن منابع مناسب مفید باشد. بدیهی است که دانش انسانی محدود است؛ هیچ کتابداری وجود ندارد که در تمام حوزه‌های دانشی اطلاعات کامل و دقیق داشته باشد. از این رو، ما سیستمی به نام دستیار هوشمند جستجوی کتاب طراحی کرده‌ایم که علاوه بر بهره‌گیری از تجربیات ارزشمند کتابداران عزیزمان، تحلیل داده‌های مطالعاتی و پیشنهاد محتوای مناسب را نیز ممکن می‌سازد. این ابزار به‌عنوان یک زیرساخت فناوری قرار است نه فقط در خدمت اطلاعات‌دهی، بلکه برای تسهیل آموزش و رفع نیازهای مراجعه‌کنندگان استفاده شود.
دبیر نهاد کتابخانه های عمومی کشور گفت: یکی از نخستین گام‌های اساسی در این مسیر، بازآفرینی نقش سنتی کتابخانه‌هاست. کتابخانه دیگر صرفاً محلی برای عضویت و امانت کتاب نیست، بلکه به مرکزی فعال در عرصه فرهنگی و اجتماعی تبدیل شده است. امروز در ادبیات علمی از این تحول با عنوان نسل چهارم کتابخانه‌ها یاد می‌شود؛ جایی که کتابخانه محیطی زنده برای یادگیری مادام‌العمر، گفتگو و مشارکت اجتماعی، خلاقیت، نوآوری و تعامل فرهنگی است.
وی یادآور شد: این مسیر تحول در کتابخانه‌های کشور آغاز شده است، هرچند هنوز راهی طولانی در پیش داریم. در کنار این رویکرد، بازطراحی فضاهای فیزیکی کتابخانه‌ها برای استفاده مؤثرتر و کارآمدتر نیز از برنامه‌های مهم نهاد است.
نظربلند گفت: در راستای بهره‌وری بیشتر، مفهوم گسترش نقاط خدمت را در نهاد ایجاد کرده‌ایم. به‌جای آنکه صرفاً بر شمار کتابخانه‌ها تمرکز کنیم، اکنون بر این موضوع تأکید داریم که در چند نقطه از کشور خدمات کتابخانه‌ای ارائه می‌شود و چگونه می‌توان دامنه این خدمات را افزایش داد.
وی افزود: هدف ما ترویج مفهوم واقعی کتابخانه است؛ کتابخانه‌ای برای همه مردم، جایی که اقشار مختلف جامعه، فارغ از سن، جنسیت، مذهب، تحصیلات یا طبقه اجتماعی، بتوانند در آن حضور یافته و از خدمات فرهنگی و دانشی آن بهره‌مند شوند.
دبیر نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور گفت: یکی از مهم‌ترین رویکردهای نهاد تمرکز بر تحول دیجیتال و حرکت به سوی ساختارهای دانایی‌محور است و این مسیر با سیاست‌ها و برنامه‌های وزارت محترم فرهنگ و ارشاد اسلامی هم‌راستا است و تلاش داریم کتابخانه‌های عمومی را در مسیر هوشمندسازی و توسعه خدمات دیجیتال پیش ببریم.
وی خاطرنشان کرد: تحول در حوزه کتابخانه‌های عمومی ضرورتی انکارناپذیر است. یکی از مهم‌ترین رویکردهایی که با جدیت دنبال می‌کنیم، ایفای نقش مؤثر در فرهنگ عمومی و ترویج کتابخوانی با تمرکز ویژه بر کودکان و نوجوانان است.
نظربلند گفت: هم‌اکنون تلاش ما بر بهینه‌سازی این برنامه‌ها و تمرکز بر نیازها و خواسته‌های نوجوانان است. هدف ما تبدیل کتابخانه‌ها به فضایی پویا برای حضور نوجوانان و خانواده‌هاست تا بتوانیم همان‌گونه که در حوزه کودکان موفق عمل کردیم، در جذب این گروه‌ها نیز مؤثر باشیم.
وی افزود: نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در ماه‌های اخیر تلاش کرده است تعامل خود را با ناشران، نهادهای فرهنگی و سیاست‌گذاران گسترش دهد. حل مسائل ساختاری نهاد تنها با استفاده از ظرفیت‌های دولت و قانون‌گذاران ممکن است و ما برای تحقق اهداف کلان فرهنگی کشور از همه این ظرفیت‌ها بهره خواهیم گرفت.
دبیر نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور گفت: در حال حاضر هفت میلیون و ۵۰۰ هزار نفر نیروی انسانی فرهنگی در خط مقدم ترویج کتابخوانی فعالیت می‌کنند. هر کتابدار، در واقع یک مرجع محلی و نقطه تماس فرهنگی میان نهاد و مردم است.
وی در پاسخ به این پرسش که برای افراد خاص چه خدماتی ارائه می‌شود، گفت: در کتابخانه‌های عمومی کشور ۶۲ بخش ویژه نابینایان و کم‌بینایان، ۳۰ بخش ویژه ناشنوایان و کم‌شنوایان و برنامه‌های اختصاصی برای سالمندان فعال است. در این زمینه کارگروه‌های تخصصی شکل گرفته و نتایج جلسات آن‌ها به‌زودی منتشر خواهد شد.
نظربلند گفت: عدالت فرهنگی و دسترسی برابر برایمان بسیار اهمیت دارد؛ یکی از مأموریت‌های نهاد، رساندن کتاب و خدمات فرهنگی به مناطق فاقد کتابخانه از جمله مناطق مرزی و عشایری است. این کار از طریق کتابخانه‌های سیار و طرح ارسال کتاب انجام می‌شود تا امکان بهره‌مندی فرهنگی برای همه اقشار جامعه فراهم گردد.
وی افزود: کتابداران خط مقدم ارائه خدمات هستند و بسیاری از آن‌ها نیازمند آموزش‌های تخصصی در حوزه خدمات فرهنگی‌اند. بر همین اساس، دوره‌های ملی و منطقه‌ای آموزش کتابداران در سال جاری برگزار شد. در قالب طرح «بوت‌کمپ طراحی برای نوجوانان»، از میان پنج هزار متقاضی، ۱۰۰ کتابدار برگزیده در مدارس منطقه‌ای کرمان و همدان آموزش دیدند. همچنین رویداد آموزشی و رقابتی «کتابخانه برای همه» و دوره‌های آنلاین آموزشی در سراسر کشور در حال اجراست.
دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور گفت: توانمندسازی کتابداران می‌تواند زمینه‌ساز تربیت مربیان فرهنگی باشد؛ مربیانی که در حوزه کودک، نوجوان و خانواده نقش مؤثری در ترویج مطالعه ایفا می‌کنند. نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور با تکیه بر ظرفیت‌های انسانی، علمی و اجتماعی خود مسیر نوآوری و تحول را با جدیت ادامه خواهد داد.
وی خاطرنشان کرد: تعامل با هیئت دولت، استانداران استانها و کمیسیون‌های تخصصی مجلس در راستای بررسی و رفع مشکلات نهاد انجام شده است و امیدواریم مشکلات چندین ساله که همکاران ما با آن‌ها درگیر هستند، با ارائه راه‌حل‌های منطقی و پایدار، مرتفع شود.
نظربلند گفت: موضوعاتی مانند قراردادهای نیروی انسانی، مدل جذب و قرارداد بستن با نیروها و سایر مسائل نیازمند تعامل و حمایت سیاست‌گذاران فرهنگی کشور است که با جدیت پیگیری می‌کنیم و این عزیزان قول داده‌اند که به ما کمک کنند تا بتوانیم مسیر موفقیت را ادامه دهیم.
وی افزود: یکی از محورهای اصلی فعالیت‌های ما سفرهای استانی بوده که با هدف ارزیابی مدیریت استانها و ساختارهای ستادی و همچنین ارتباط مستقیم با کتابداران انجام شده است. در این سفرها بیش از ۷۰۰ کتابدار توانستند برای اولین بار با بنده و معاونان به صورت چهره‌به‌چهره دیدار و مسائل خود را مطرح کنند.
دبیر نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور گفت: اهداف دیگر سفرهای استانی شامل دیدار با مسئولان استانی، افتتاح کتابخانه‌های جدید و بازطراحی‌شده و بازدید از پروژه‌های کتابخانه‌ای در مراکز استانها و شهرستان‌ها بوده است. طی این دوره، ما ۱۴ سفر انجام دادیم و با احتساب سفرهای همکاران دیگر، به ۲۰ استان سر زدیم.
وی یادآور شد: در حوزه بین‌الملل نیز اقدامات مهمی انجام شده است؛ از جمله عضویت در مؤسسات بین‌المللی و دیدار با رئیس مؤسسه فرهنگی و کتابخانه‌های عراق به منظور توسعه تعاملات فرهنگی فرامرزی.
نظربلند گفت: در این دوره، توسعه کتابخانه‌های عمومی از طریق بازطراحی و تکمیل پروژه‌های نیمه‌تمام از اقدامات کلیدی بوده است. طی ۱۰ ماه گذشته، ۲۴ کتابخانه جدید به مجموعه اضافه شد و ۴۰ کتابخانه در ۱۴ استان بازطراحی و بهره‌برداری شده‌اند. بازطراحی ۳۲ کتابخانه در ۸ استان دیگر در حال انجام است.
وی ادامه داد: در خصوص کتابخانه‌های مرکزی استانها، پیشرفت قابل توجهی حاصل شده است. کتابخانه‌های مرکزی گیلان، مازندران، هرمزگان، اراک و کرمانشاه بیش از ۸۰ درصد پیشرفت داشته و به زودی آماده بهره‌برداری خواهند شد. تلاش ما بر این است که کتابخانه‌ها همزمان با افتتاح، آماده خدمت‌رسانی نیز باشند.
دبیر نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور گفت: در زمینه توسعه کتابخانه‌های سیار، در حال حاضر ۶۷ خودرو سیار داریم که ۵۰۰ نقطه خدمت را پوشش می‌دهند. طی این دوره، ۱۰ کتابخانه سیار جدید به مجموعه اضافه شده و ۸ دستگاه دیگر در استانها در حال بهره‌برداری هستند.
وی یادآور شد: از ابتدای سال جاری، بیش از ۱ میلیون و ۲۰۰ هزار نسخه کتاب به ارزش حدود ۲۰۰ میلیارد تومان برای کتابخانه‌های عمومی کشور فراهم شده است. همچنین ۱۵۷ عنوان نشریه در قالب ۸۷ هزار نسخه به کتابخانه‌های سراسر کشور ارسال شده است. بخش عمده منابع جدید به بخش کودک و نوجوان اختصاص یافته است.
نظربلند گفت: در حوزه فناوری، سامانه هوشمند مشاوره و جستجوی کتاب، سامانه تصمیم‌گیری داده‌محور و سامانه مشارکت محور برای مدیریت کمک‌های خیرین طراحی شده است تا خدمات کتابخانه‌ای به صورت هوشمند و شفاف ارائه شود.
وی افزود: در حوزه نیروی انسانی نیز اقداماتی حمایتی انجام شده است؛ از جمله اختصاص ۵۰ درصد فوق‌العاده ویژه، اجرای طرح هم‌افزایی برای افزایش حقوق همکاران در آستانه بازنشستگی، اختصاص حق مسکن برای نخستین بار، اعمال شیفت‌بندی قانونی و پرداخت حقوق متناسب برای کتابداران دو شیفت، اضافه حقوق برای حضور در روزهای پنجشنبه و پرداخت کمک رفاهی و پاداش ویژه به مناسبت هفته کتاب شده است.
نظربلند گفت: تمامی این اقدامات، هرچند کوچک به نظر برسند، اما آهسته و پیوسته پیش می‌روند. تلاش ما بر حفظ استمرار و پیوستگی این فعالیت‌هاست تا مشکلات همکاران در نهاد کتابخانه‌های عمومی به مرور حل شود.
جایزه ملی «همخوان» و تقدیر از کتابداران
در ادامه سیامک محبوب معاون توسعه کتابخانه‌ها و ترویج کتابخوانی گفت: در هفته کتاب و کتابخوانی رونمایی از سه تقریظ رهبری را داریم که برای کتاب‌های «همسفر آتش و برف» از انتشارات روایت فتح، «تب ناتمام» از انتشارات حماسه یاران و «خانم ماه» از انتشارات به‌نشر است.
معاون توسعه کتابخانه‌ها و ترویج کتابخوانی گفت: برای هفته کتاب برنامه‌های متنوعی پیش‌بینی شده است. بخشی از این برنامه‌ها جاری هستند و بخشی نقطه‌ای و روزانه اجرا می‌شوند. شاید مهم‌ترین رویداد ما، برنامه ۲۴ آبان، روز کتاب، کتابخوانی و کتابدار باشد. این روز به پاس زحمات کتابداران عزیز به نام «روز کتابدار» نامگذاری شده است.
وی یادآور شد: در این رویداد دو اتفاق مهم رخ می‌دهد. اول، جایزه ملی «همخوان» و نشان کتابخانه است که شامل ۱۲ نشان خرد می‌شود و مانیفست، بیانیه و چشم‌انداز آینده حرکت کتابخانه‌های عمومی را بازتاب می‌دهد.
محبوب گفت: تلاش ما بر این است که کتابداران و فعالانی که خدمات مؤثر و مفید ارائه داده‌اند، هم در داخل کتابخانه و هم خارج از آن، تقدیر شوند و به عنوان الگو معرفی شوند.وی ادامه داد: تاکنون ۴۲۳۶ پرونده برای دریافت جایزه ثبت شده است. از این میان، ۷۹ نفر به عنوان خبرنگار کتاب ثبت‌نام کرده‌اند که این خود مایه افتخار است.
وی افزود: شیوه تقدیر نیز تغییر کرده است. به جای تقدیر فردی و مستقل، فعالیت‌های گروهی و مشارکتی نیز مورد توجه قرار می‌گیرد. تقدیرها شامل جایزه نقدی، نشان نصب‌شده در کتابخانه و طبقه تشویقی پایدار خواهد بود که به‌صورت ماهانه ادامه خواهد داشت.
معاون توسعه کتابخانه‌ها و ترویج کتابخوانی گفت: در طول هفته کتاب، برنامه‌های متنوعی برای معرفی و مطالعه این کتاب‌ها در استان‌های مختلف برگزار خواهد شد.
وی ادامه داد: علاوه بر این دو نشست علمی برگزار می‌کنیم که می‌توان به نشست خانه برای خواندن؛ نقش خانواده در توسعه سواد خواندن و نشست تجربه کاربران کتابخانه اشاره کرد.
محبوب گفت: در ۲۶ آبان، صدمین سالگرد کتابخانه شیخ شهاب‌الدین اهلی در شهرستان اهر با همکاری کتابخانه‌های تاریخی استان آذربایجان شرقی برگزار خواهد شد و در تبریز نیز رونمایی از کتاب نسخ خطی مجموعه نخجوانی انجام خواهد شد.
وی خاطرنشان کرد: در طول هفته کتاب، علاوه بر برنامه‌های ملی، ۲۶ کتابخانه عمومی جدید افتتاح خواهند شد و خدمات عضویت خود را آغاز خواهند کرد. پویش اهدای کتاب نیز برگزار می‌شود تا مردم کتاب‌های استفاده‌نشده خود را به کتابخانه‌ها اهدا کنند. همچنین بخشودگی دیرکرد کتاب به شرط بازگرداندن آن در این بازه زمانی اعمال خواهد شد.
محبوب در پایان گفت: در سطح کشور، حدود ۱۷ هزار برنامه مختلف در کتابخانه‌ها برگزار خواهد شد که بیشتر آن‌ها ویژه کودکان و نوجوانان است، اما تنوع برنامه‌ها تا ۱۰ نوع مختلف نیز خواهد بود و هر کتابخانه بر اساس نیاز جمعیت محلی خود، برنامه‌ها را طراحی و اجرا می‌کند.
